ۇلتتىق ويىنداردىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسى قاجەت

بۇل جاھاندانۋ زامانىندا جۇتىلۋدان ساقتانۋدىڭ بىردەن-بىر جولى سانالادى

بۇگىندە جاھاندا تەز قارقىن العان دۇنيە بار. ول – عالامتور. سونىڭ ىشىندە ەلەكتروندى ويىنداردىڭ ءجونى بولەك. جاقسى ما، الدە جامان با؟ ءوزىمىز دە بىلمەي دالمىز.

ءقازىر ءاربىر اتا-انا بالاسىن سمارتفوننان الشاقتاتۋدى ويلايتىن بولدى. مەيلىنشە اۋلاعا شىعىپ، وزگە بابالارمەن ويناعانىن قالايدى. الايدا، بۇل جۇزەگە اسار ەمەس. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. كوبىنە اكە-شەشەسىنىڭ بالاعا كوڭىل بولۋگە ۋاقىتى از. اسىرەسە، قالادا ءبارى قاربالاس. ۋاقىت ساناۋلى. باراتىن جەردى ناقتىلاۋ كەرەك. ايتپەسە، قۇر بوسقا ۋاقىت جىبەرگەن بولاسىز. ءسويتىپ ءجۇرىپ، كەشكە ۇيگە جەتەدى. ابدەن شارشاپ، شالدىققان كىسى وزگەمەن ارپالىسۋعا ءالى بولمايدى. ال بالا بولسا ويناپ، سەكىرىپ، كوڭىل بولگەندى قالايدى. ولاي ىستەي بەرۋ اركىمگە وڭاي ەمەستىگىن بايقايمىز. دەسە دە، بالا دەگەن بولاشاعىمىز. دەمەك، اراسىندا ۋاقىت تاۋىپ بولاشاقتىڭ ىسىمەن اينالىسىپ قويعان دا ابزال. سوندا بالا تەلەفوننان باس كوتەرىپ، اتا-اناسىنا جاقىن بولادى دەپ سەنەمىز.

ويناي ءبىلۋ دە ونەر

نەمىس فيلوسوفى ارتۋر شوپەنگاۋەر «پاراساتتىلار ءوز ومىرىنەن ءلاززات الادى، بوس ۋاقىتىن دۇرىس يگەرەدى. اقىماقتار بوس قالۋعا توزبەيدى. بوس ۋاقىت ولاردى زەرىكتىرەدى. سوندىقتان ولار پايداسىز ويىنمەن كوڭىل اۋلاپ، ۋاقىتتىق راحاتقا سالىنادى» دەپتى. ويدى ءارتاراپتان تارقاتالىق.

قازىرگى تاڭدا جاس تا، كارى دە بارلىعى سمارتفوننان ءارتۇرلى ويىن ويناۋعا قۇمار. ءبىرىسى ۋاقىت وتكىزۋدى كوزدەسە، ەكىنشىسى وسىنىڭ سوڭىنا تۇسكەن. ارىسى قۇمار ويىن ويناۋعا دەيىن كەتىپ قالعان. ءتۇبى قايىرلى ءىس ەمەس. بۇرىنعىلار «ءار نارسەنىڭ ءوز ءجونى بار» دەيتىن. تەگى راس ءسوز.

عالامتوردىڭ پايداسى بار. ونى جوققا شىعارمايمىز. بالا ينتەرنەتتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنەدى. ەلەكترونيكا، كومپيۋتەر ءتىلىن، ءىت يگەرگەن دۇرىس. بولاشاق تىكەلەي توراپتىڭ تورىندا بولعالى تۇر. وسى ارالىقتا قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى: اسىق، توعىزقۇمالاق، ات سپورت ويىندارى، ينتەللەكتۋالدى ويىندارىمىزدىڭ ەلەكتروندىق نۇسقاسىن جاساۋىمىز قاجەت. ەندىگى جەردە ۇلتتىق جادىگەرلەرىمىزدى وسىلاي ساقتاي الامىز. بۇل جاھاندانۋ زامانىندا جۇتىلۋدان ساقتانۋدىڭ بىردەن-بىر جولى سانالادى. بىرتە-بىرتە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى عالامتور كومەگىمەن تانىتىپ، جارنامالاي الساق، اسىعىمىزدىڭ الشى تۇسكەنى سول بولماق. وسى شارۋاعا جاڭا تەحنولوگياعا جاقىن ازاماتتار بۇگىننەن كىرىسىپ، تىندىرىمدى تىرلىك جاساسا دەگەن نيەتتەمىز. بالكىم، ۇلتتىق ويىنداردىڭ ەلەكتروندى قۇرىلىمىن جاساپ، ونى اينالىمعا ەنگىزىپ تە جاتقان بولار. مىنە، سونداي جانداردى دا اۋحاتتى كاسىپ يەلەرى قارجىلاي قولداپ، ۇلتتىق ءونىمنىڭ ءباسى جوعارى بولۋى ءۇشىن اتسالىسسا ءبارىمىز ءۇشىن زور باقىت بولماق.

ءبىز قالاي دا ءوز ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني، مادەني، جاۋھارلارىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز قاجەت. بۇل يدەيا كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى كەرەك. سوندا عانا كەلەشەك ۇرپاقتىڭ الدىندا ماڭدايىمىز جارقىن بولارى انىق.

سمارتفوننان ويىن ويناۋ

بۇگىنگىنىڭ بالاسى زەرەك. ءتىپتى، وزىمىزدەن اقىلدىراق سياقتى. ءبىز بىلمەيتىندى بىلەدى. ۇيرەتۋدەن گورى، كوپ جاعدايدا ۇلكەندەر جاعى ءوزى ۇيرەنىپ جاتادى. عىلىمي تەحنولوگيانىڭ ىشتەن ءبىلىپ تۋعانداي كورىنەدى. جاستاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا، «ءبارىن شاشادى». وعان تالاس جوق. بالكىم، زاماننىڭ تالابى سولاي بولار. دەگەنمەن، ويىننان باس كوتەرمەي، تەلەفونعا تەلمىرىپ وتىرعانىن كورىپ تاڭداناسىز. كەيدە ازداپ قارنىڭىز اشادى. باستىسى، ىشتەي كوپ ۋاقىتىن ۇيالى تەلەفوننىڭ ماڭىندا جوعالتپاسا ەكەن دەيسىز. اربىردەن، كوزگە، ميعا زيان ەكەنىن بولدىرعان بۇلدىرشىندەردەن بايقايمىز. ويىمىز، قىزىقتى كىشكەنە ەكراننان ەمەس، سىرتتان ىزدەسە دەيمىز. ءوز قاتارلاستارىمەن ارالاس-قۇرالاس وسكەندەر، ەرتەڭگى كۇنى كوپشىلىكتى جاتىرقامايدى. قايتا جۇرتقا جاقىن بولادى. كوپپەن ارالاسىپ ويناعان بالانىڭ بويىندا تومەندەگىندەي قاسيەتتەر مەن قاعيدالار پايدا بولادى.

دالىرەك:

• العىرلىق؛


• ەپتىلىك؛


• ىزدەنىمپازدىق؛


• پىسىقتىق.


• تالپىنۋشىلىق.

بۇل جىكتەۋلەردىڭ ءوز سىرى بار. ويتكەنى، قازىرگى قوعامعا وسىنداي قاسيەتتەرگە يە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ كەرەك بولىپ تۇر. كەڭىرەك تارقاتىپ كورەلىك.

العىرلىق – بۇل ءاربىر بالانىڭ بويىنا بەرىلە بەرمەيتىن ۇلى قاسيەت. دەگەنمەن، تالپىنسا، اركىم مۇراتقا جەتەرى انىق. سوندىقتان سمارتفون ويناسا دا، العىرلىققا بەيىم بولعانى ابزال. مۇنداي مىنەز ۋاقىتتىڭ لەبىمەن كەلەر.

ەپتىلىك – تەك ۇيگە قامالىپ، تەلەفونعا تەلمىرە بەرگەن جاقسىلىققا الىپ كەلمەيدى. ءيا، ونى دا ۇيرەنسىن. ءبىراق ءوز قۇرداستارىمەن، ءبىر ءسات ويناپ-كۇلىپ، اسىر سالىپ تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ وسكەنگە نە جەتسىن؟! ويتكەنى، ءار بالا قالىپتاسۋشى تۇلعا. ول فيزيكالىق تۇرعىدان دا وسىپ-جەتىلۋى كەرەك. وسى جاعىن دا ويلاعان ابزال. سوندا كەز كەلگەن ىسكە ەپتى بولىپ وسەدى. ءوزىن قورعاي الاتىن مىقتى بولىپ وسەدى. سپورتقا بەيىمى ارتادى. بۇل ەڭ باستى – كەرەكتى نارسە.

ىزدەنىمپازدىق – دالاعا ءبىر مەزگىل شىعىپ، ويناسا وزىنە جاقسى. ءبىزدىڭ بالالار سىرتقا بارىپ ويناۋدان قالىپ بارادى. بۇرىنعى بالالار ءبىر ويىندى ويناۋ ءۇشىن وعان ءوزى سىندى بالالاردى جينايتىن. ويىنعا قاجەتتى زاتتاردى ىزدەيتىن. سودان كەيىن بارىپ ويىنعا كىرىسەتىن. بۇل ىزدەنىمپاز بولۋدىڭ ءبىر كورىنىسى. دەمەك، وعان ەشكىم ءداپ قازىرگىدەي سمارتفوننان ءبارىن دايىنداپ قويعان جوق. بۇل دا ۇلكەن ۇلگى-ونەگە الارلىق ءىس دەپ ۇعامىز.

پىسىقتىق – بالا مەن بالا كەزدەسەدى. بىر-بىرىمەن شىنايى تىلدەسەدى. ۆيرتۋالدى الەمگە تەلىنبەيدى. ەكەۋى ءارتۇرلى ويىن ويناۋعا كىرىسەدى. ويىننىڭ ءوزى ءومىردىڭ ءبىر بولشەگى. ەكى تاراپقا بولىنگەندەر اراسىندا باسەكەلەستىك بولادى. كىل مىقتىنى انىقتاۋ ءۇشىن  ءتۇرلى تاسىلدەر قولدانادى. اقىر سوڭىندا پىسىعى جەڭىسكە جەتەدى. مۇنىڭ ءوزىنىڭ ۇلكەن تاعىلىمدىق ءمانى بار.

تالپىنۋشىلىق – ەل اراسىندا «تالپىنعان جەتەر مۇراتقا» دەيدى. شىنىندا، ۇيدە ءبىر بۇرىشتا، سمارتفونعا بايلانعان بالانىڭ بويىندا وسىپ-جەتىلۋ از بولادى. قايتا ول شىنايى ءومىر مەن ۆيرتۋالدى ءومىردى شاتاستىرادى. سەبەبى، ءالى تولىق قالىپتاسىپ بىتپەدى. ونىڭ بار تالپىنۋشىلىعى بەلگىلى ءبىر ويىندى عالامتوردان جۇكتەپ، سونى ويناۋ. كوپپەن ارالاسقان، جۇرتتىڭ جاقسىسىن ءبىلىپ، جامانىنان جيرەنۋگە ۇيرەنگەن بالا تۇبىندە ءبىر وزادى.

ويىن ويناعان ازار...

حالقىمىز وسى ءبىر داناگوي ءسوزدى تەككە قالدىرماپتى. الگىندە بالالارعا بايلانىستى ءبىراز ويدىڭ شەتىن قوزعادىق. بۇرىنعىداي اۋلاعا شىعىپ كورشى قاتارلاستارىمەن بىرگە دوپ وينا، قۋالاسىپ، بىرگە ويناپ وسكەنگە نە جەتسىن؟ ماڭدايىن جەل قارماپ، تەرلەپ-تەپشىپ ويناسا، دەنەسى شىنىعادى. ويى سەرگيدى. فيزيكالىق تۇرعىدان العاندا، دۇرىس قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. ال ۆيرتۋالدى الەمدە مۇنىڭ ءبىرى دە بولمايدى.

ءبىز عالامتور ويىندارىن مانسۇقتامايمىز. ول دا كەرەك شىعار. ولاي بولاتىنى، ينتەرنەتتىڭ قۋاتى ارتىپ بارادى. ءتىپتى، كوز ىلەسپەيدى. اقپارات مايدانى دەسەك تە، ارتىق ەمەس شىعار. ويىمىز وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايدان بالامىزدى ادا ەتەيىك. ودان دا شامامىز كەلگەنىمىز دومبىرا، قوبىز، سپورتتىق سەكسيالارعا جازدىرايىق. ۇيرەنسىن، ءبىلسىن، جاقسىنى كورسىن. ەرتەڭگى كۇنى ەرجەتىپ، ۇلكەيگەندە ءوز قاجەتىنە الگى جيعان قاسيەتتەرىن جاراتادى.

P.S. الاش قايراتكەرى، اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «بالالىقتىڭ قانىنا ويىن ازىق» دەپتى. جوعارىداعى ويلاردى توپشىلاعاندا وسىعان سايادى. ويىن قۋساڭ ۋاقىت بوسقا وتەدى. بارشا ىستە بالانس بولعانى ءجون سياقتى. ال سول نارسەنى اركىم وزىنە-وزى جاسايدى.