مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن الماتى قالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەستە مەگاپوليس اكىمى ەربولات دوسايەۆ بيىلعى 7 ايداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىسى تۋرالى بايانداما جاسادى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
«الماتى ەكونوميكاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. بيىلعى 7 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قىسقا مەرزىمدى ەكونوميكالىق ينديكاتور 16%-عا ءوستى. ءوسۋدىڭ نەگىزگى درايۆەرلەرى – وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن ساۋدا. ىسكەرلىك بەلسەندىلىك يندەكسى 54،7%-عا دەيىن ارتتى»، - دەدى اكىم.
جىل باسىنان بەرى قالا ەكونوميكاسىنا 750 ملرد تەڭگەدەن استام ينۆەستيسيا تارتىلدى. تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار اعىنى 35،8%-عا ارتىپ، بيىلعى ءى توقساندا 2،3 ملرد. اقش دوللارىنا جەتتى. جەكە ينۆەستيسيالار 5،3%-عا ءوستى.
الماتى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ باس دونورى بولىپ قالا بەرەدى. 7 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا مەگاپوليستىڭ ۇلەسى 28،5%-عا دەيىن كوبەيدى. جىل باسىنان بەرى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە شامامەن 3 ترلن. تەڭگە سالىق، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە 46% وسىممەن 2،14 ترلن. تەڭگە سالىق ءتۇستى. قالانىڭ جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە تۇسەتىن تۇسىمدەرى 29%-عا اسىرا ورىندالىپ، 843 ملرد. تەڭگەگە جەتتى. 2023 جىلعى تامىزدا قالانىڭ ناقتىلانعان بيۋدجەتىنىڭ شىعىس بولىگى 1 ترلن 643 ملرد. تەڭگە دەڭگەيىندە بەكىتىلدى. بۇل وتكەن جىلدىڭ 1 قاڭتارىمەن سالىستىرعاندا 30،6%-عا نەمەسە 385 ملرد.تەڭگەگە ءوستى. 2023 جىلعى 1 تامىزداعى جاعداي بويىنشا جەرگىلىكتى بيۋدجەت 99،4%-عا يگەرىلگەن.
ەربولات دوسايەۆ ەكونوميكانىڭ دامۋى 38 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن اتادى. بيىلعى شىلدەدە جىلدىق ينفلياسيا 14،2%-عا دەيىن باياۋلادى. اكىمدىك نارىقتى قانىقتىرۋ جانە رەتتەۋ ءۇشىن قابىلداپ جاتقان شارالار اياسىندا ازىق-تۇلىك ينفلياسياسىنىڭ قارقىنى بيىلعى قاڭتارداعى 24،3%-دان 11،7%-عا دەيىن (الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارى – 22،4%-دان 7،4%-عا دەيىن) ەداۋىر باياۋلادى.
الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ ودان ءارى ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اكىمدىك الماتى قالاسىن دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا باسىم سالالاردى دامىتۋعا ءمان بەرىپ، قالا ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرىپ كەلەدى. الماتى اكىمى بۇعان دەيىن مەملەكەت باسشىسى قولداۋ كورسەتكەن يندۋستريالىق ايماقتىڭ ەكىنشى كەزەڭىن دامىتۋ جايلى باياندادى. قازىرگى تاڭدا 194 گا جەر تەلىمى ساتىپ الىندى. بيىلدان باستاپ 40 ملرد تەڭگەگە ينفراقۇرىلىم سالۋ كوزدەلىپ وتىر.
ءتۋريزمدى دامىتۋ مەگاپوليس ءۇشىن باستى باسىمدىقتىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. پرەزيدەنتتىڭ وسى تاپسىرماسى اياسىندا تاۋ-كەن كلاستەرىن دامىتۋدىڭ شەبەر جوسپارىن ازىرلەۋ بيىل جىل سوڭىنا دەيىن بىتەدى. تۋريستىك قىزمەتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. ەربولات دوسايەۆ 2025 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي شەتەلدىك تۋريستەر سانىن 450 مىڭنان 600 مىڭعا دەيىن كوبەيتۋ مىندەتى قويىلعانىن اتاپ ءوتتى.
قالا تۇرعىندارىنىڭ كۇندەلىكتى ماسەلەسىن ءتيىمدى شەشۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى مەملەكەتتىك باسقارۋدى ورتالىقسىزداندىرۋ بولىپ تابىلادى. بيۋدجەت كودەكسىنە قاجەتتى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. I كەزەڭدە 2023 جىلعى 1 ساۋىردەن باستاپ قالالىق دەڭگەيدەن اۋدانعا 15 فۋنكسيا بەرىلدى (جولداردى اعىمداعى جوندەۋ، ينجەنەرلىك جەلىلەردى سالۋ جانە جاڭعىرتۋ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال ساناتتارىنا قولداۋ كورسەتۋ، قوسىمشا جانە مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋ جانە ت.ب. فۋنكسيالار). جاڭا وكىلەتتىكتەرگە سايكەس اۋدان اكىمدىكتەرىنىڭ بيۋدجەتى 3،1 ەسەگە ءوسىپ، 184،3 ملرد.تەڭگەگە جەتتى. وسى جىلدىڭ جۇمىس قورىتىندىسى بويىنشا قالا اكىمدىگى قوسىمشا فۋنكسيالاردى اۋداندىق دەڭگەيگە بەرۋ جونىندە ۇسىنىستار ەنگىزەدى.
«الماتى قالاسىنىڭ كولىك جۇيەسى تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن اكىمدىك الماتى قالاسىنىڭ 2040 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىندا كوزدەلگەن 5 جاڭا پوليورتالىعىنىڭ دامۋىن ەسكەرىپ، قالانىڭ كولىك قاڭقاسىن ازىرلەپ جاتىر. بولاشاق كولىك قاڭقاسىنىڭ نەگىزى حالىقتىڭ 75%-ى ءۇشىن جاياۋ جۇرگىنشىگە قولجەتىمدى جىلدام قوعامدىق كولىك – مەترو، LRT جانە BRT بولادى. بۇل جولاۋشىلاردىڭ قوزعالىس جىلدامدىعىن 20-30%-عا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ە.دوسايەۆ.
سونىڭ ناتيجەسىندە قاربالاس شاقتا قوزعالىس ارالىعىن قازىرگى 30 مينۋتتان 5-10 مينۋتقا دەيىن تومەندەتۋ جوسپارعا ەنگەن. شەبەر جوسپار بيىل جەلتوقساندا قابىلدانادى.
بۇعان قوسا، قالالىق قوعامدىق كولىكپەن ينتەگراسيالاۋ جانە قالاعا كىرەتىن اۆتوكولىككە شەكتەۋ قويۋ ءۇشىن پوليورتالىقتى ەسكەرە وتىرىپ، 3 كولىك-اۋىستىرىپ مىنگىزۋ تورابىنا جسق ازىرلەنەدى. بۇل 2026 جىلعا دەيىن قالاعا كىرەتىن كولىكتى 120 مىڭ بىرلىككە دەيىن قىسقارتۋعا جول اشادى.
الماتى اكىمدىگى حالىق ءۇشىن كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ەرەكشە دەن قويادى. قالانىڭ كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ اياسىندا «ينۆەستيسيالارعا ايىرباستاۋ ءتاريفى» باعدارلاماسى اياسىندا جىل سايىن جىلۋمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋىن 1،7-2%-عا، سۋمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋىن 1،6%-عا جانە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋىن 1،2%-عا ازايتۋ جوسپارلانعان.
باس جوسپارعا سايكەس، 2030 جىلى الماتى حالقى قازىرگى 2،2 ملن. ادامنان 2،5 ملن-عا دەيىن كوبەيەدى. شاھاردى دامىتۋدىڭ نەگىزگى سىن-قاتەرلەرىنىڭ ءبىرى تۇراقتى سۋمەن جابدىقتاۋ جانە جاڭا كوزدەردى ىسكە قوسۋ. مەگاپوليس تۇرعىندارىنىڭ 100% ورتالىقتاندىرىلعان سۋمەن قامتۋ ءۇشىن 4 جاڭا سۋ جيناعىشتى جوبالاۋ جانە سالۋ قولعا الىنعان:
- «قارعالى» جوبالىق قۋاتى تاۋلىگىنە 15 مىڭ م3، 50 مىڭ تۇرعىندى قامتيدى (جۇمىس 2020 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا باستالدى، وسى كۇزدە اياقتالادى)؛
- «اقساي»، ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ باتىس بولىگىنىڭ 100 مىڭ تۇرعىنىن قامتاماسىز ەتەدى، جوبالىق قۋاتى تاۋلىگىنە 22 مىڭ م3 (جۇمىس 2022 جىلعى تامىزدا باستالدى، 2025 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە اياقتالادى)؛
- «ەرمەنساي» جوبالىق قۋاتى تاۋلىگىنە 9 مىڭ م3، 22 مىڭ تۇرعىندى قامتاماسىز ەتەدى (جسق تۇزەتۋ ەنگىزۋ اياقتالىپ كەلەدى، قۇرىلىس 2024 جىلدىڭ II توقسانىندا باستالىپ، 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بىتەدى)؛
- «بارلىق»، قۋاتى تاۋلىگىنە 43 مىڭ م3، الاتاۋ جانە ناۋرىزباي اۋداندارىنىڭ 80 مىڭ تۇرعىنىن قامتيدى (تەن ازىرلەنىپ جاتىر، جوبا 2026 جىلى اياقتالادى).
«الماتىدا سۋمەن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بىرنەشە جىل بويى وزەكتىلىگىن جويعان ەمەس. ناۋرىزباي اۋدانىنداعى اقجار مەن شۇعىلا شاعىن اۋداندارى سوڭعى 18 جىل (2004 جىلدان باستاپ) بويى كوكتەم-جاز كەزىندە اۋىز سۋدان تاپشىلىق كورىپ كەلەدى. بىلتىر كۇزدە تۇرعىنداردىڭ ءوتىنىشىن ەسكەرىپ، «Qazaq stroy» جەكە ينۆەستورىن تارتىپ، جوبا ازىرلەندى، جوبا بيىلعى ناۋرىز ايىنان باستاپ 6 اي ىشىندە ىسكە اسىرىلدى. بيىل 1 تامىزدا پايدالانۋعا بەرىلگەن ماگيسترالدىق سۋ قۇبىرى، سورعى ستانسياسى جانە سۋ رەزەرۆۋارلارى سالىندى. ءقازىر ابونەنتتەر قوسىلىپ جاتىر. بۇل اقجار جانە شۇعىلا شاعىن اۋدانداعى 35 مىڭ تۇرعىندى سۋمەن قامتاماسىز ەتەدى»، - دەدى ەربولات دوسايەۆ.
مەدەۋ اۋدانىنىڭ كامەنسك ءۇستىرتى، كولساي، مۇزتاۋ جانە يۋبيلەينىي شاعىن اۋداندارىندا سۋمەن ۇزدىكسىز جابدىقتاۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن بيىل جىل سوڭىنا دەيىن قۋاتى تاۋلىگىنە 7،2 مىڭ م3 بولاتىن 4 ۇڭعىما جانە 2 رەزەرۆۋار قۇرىلىسى باستالدى. بۇل 20 مىڭ تۇرعىندى سۋمەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
حالىقتىڭ تۇراقتى ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، مەگاپوليستە ءبىلىم بەرۋ جانە مەديسينالىق قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار قولعا الىندى. قالانىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعان 10 ءىرى كوپسالالى ستاسيونارلارى مەن پەرزەنتحانالارىن سالۋ جانە جاڭعىرتۋ بويىنشا كەشەندى باعدارلاما باستالدى. مەكتەپتەردەگى ورىن تاپشىلىعى 2022 جىلعى 33 مىڭ ورىنمەن سالىستىرعاندا 27،5 مىڭ ورىنعا دەيىن تومەندەدى. 2023 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جەرگىلىكتى بيۋدجەت جانە جەكە ينۆەستيسيالار ەسەبىنەن 5 670 ورىندىق 11 مەكتەپ پەن قوسىمشا قۇرىلىستار پايدالانۋعا بەرىلەدى. ءارى كەلەسى جىلى 860 ورىندىق 4 مەملەكەتتىك بالاباقشا اشۋ كوزدەلگەن.
جاسىل قوردى دامىتۋ جانە ساقتاۋ ءۇشىن بيىل 320 مىڭ كوشەت جانە 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 1،2 ملن كوشەت وتىرعىزىلادى. ءتۇرلى زيانكەستەردەن قورعاۋ ءۇشىن 2،3 ملن. جاسىل ەكپەنى بيووڭدەۋ جۇرگىزىلۋدە. 5 جاڭا رەكرەاسيالىق ايماق پەن وزەن جاعالاۋلارىنىڭ قۇرىلىس جۇمىستارىن جالعاسىپ جاتىر.
بايانداما سوڭىندا مەگاپوليس اكىمى ءقاۋىپسىز ءارى جايلى ءومىر ءسۇرۋدى قامتاماسىز ەتۋدە سيفرلاندىرۋ بويىنشا جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە جىل باسىنان بەرى قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار سانىنىڭ 28،7%-عا، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ 24،5%-عا تومەندەگەنىن حابارلادى. بۇگىندە پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ جەدەل باسقارۋ ورتالىعى 18،8 مىڭ بەينەكامەرا كورىپ وتىرادى. جىل سوڭىنا دەيىن قالانىڭ 8 اۋدانىندا 35 «دابىل تۇيمەسى» جۇيەسى ورناتىلادى، ال 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى 70 جۇيە پايدا بولادى.