قازاقستاندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى كۇرەس – مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلەتىن باعىت. بۇل – ەل قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن وزەكتى ماسەلە. سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتتا كەشەندى باعدارلامالار جۇزەگە اسۋدا. ال جاستاردى جات اعىم ىقپالىنان ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
وسى سۇراق توڭىرەگىندە الماتىداعى «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترى، تەولوگ جانداۋلەت سۇلەيمەنوۆتىڭ پىكىرىن نازارعا ۇسىندىق.
جات اعىم كىمدەرگە باعىتتالعان؟
ماماننىڭ ايتۋىنشا، ءدىني راديكالدى توپتاردىڭ ماقساتى – قوعامنىڭ ءتۇرلى وكىلدەرىن ءوز قاتارلارىنا تارتۋ. بۇل تەك تۇرمىسى تومەندەرگە نەمەسە ءدىني ءبىلىمى جوقتارعا قاتىستى ەمەس. قىزىل ديپلوممەن بىتىرگەن، زايىرلى جوعارى ءبىلىمدى جاستار دا ارباۋعا ءتۇسىپ جاتادى. اسىرەسە، 17 مەن 28 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار ءجيى كەزدەسەدى.
«سوندىقتان جات اعىمعا كىمدەر ەرەدى دەگەندە ناقتى ءبىر الەۋمەتتىك توپتى بولە المايمىز. ارباۋ تەتىگى ءارتۇرلى: ءبىرى – جەكە تراگەديادان سوڭ، ەندى ءبىرى – ءدىني ساۋاتسىزدىقتان كەتىپ جاتادى»، – دەيدى جانداۋلەت سۇلەيمەنوۆ.
اقپاراتتى سۇزگىدەن وتكىزۋ – ەڭ العاشقى قورعانىس
تەولوگ قازىرگى جاستارعا اعىن-تالاي اقپاراتتىڭ اسەر ەتىپ جاتقانىن ايتادى. «ينتەرنەت كەڭىستىگىندە ءدىني سيپاتتاعى ۆيدەولار، جازبالار كوپ. سول سەبەپتى ءاربىر ادام اقپاراتتى سۇزگىدەن وتكىزىپ قابىلداي ءبىلۋى ءتيىس. قاراپ وتىرساڭىز، اربالىپ جۇرگەن جاستاردىڭ كوبى – ءدىن عىلىمىنىڭ نەگىزگى ادىستەمەسىن مەڭگەرمەگەن، ءوز بەتىنشە ىزدەنگەن جاندار. مۇنداي جاعدايدا تار، ءبىرجاقتى تۇسىنىك قالىپتاسىپ، ءدىني سەنىمدەر اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىككە اكەلەدى»، – دەيدى ول.
«جۋسان» وپەراسياسى – كۇردەلى قادام
ماماننىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى قابىلدانعان باعدارلامالار جۇيەلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. 2013-2017 جىلدارى باستالعان كەشەندى باعدارلاما 2018 جىلدان بەرى جاڭارتىلعان فورماتتا جالعاسىن تاپتى. باعدارلاما اياسىندا ماماندار وڭىرلەردە اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، حالىقپەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىردى.
وسى باعىتتاعى ەڭ اۋقىمدى شارالاردىڭ ءبىرى – «جۋسان» وپەراسياسى. «بۇل وپەراسيانى ەلىمىز العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ باستادى. سيريادان ورالعان ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەۋگە تەولوگتار مەن پسيحولوگتار تارتىلدى. مەنىڭ دە ءوز تاجىريبەمدە راديكال كوزقاراستان باس تارتقان ازاماتشالارمەن كەزدەسۋلەر بولدى. ولار مەملەكەتكە العىس ايتىپ، جاساعان تاڭداۋى ءۇشىن وكىنەتىندەرىن اشىق ءبىلدىردى»، – دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
يدەولوگيالىق ۆيرۋسپەن كۇرەس – مامانداردىڭ مىندەتى
ءدىني راديكاليزمدى تەولوگ «كوزگە كورىنبەيتىن يدەولوگيالىق ۆيرۋس» دەپ سيپاتتايدى. «باكتەريالىق ۆيرۋستاردى زەرتتەپ، ەمدەۋ مۇمكىندىگى بار. ال ءدىني راديكاليزمدى تەك يدەولوگيالىق ادىستەرمەن عانا تەجەۋگە بولادى. ول ءۇشىن كاسىبي ماماندار قاجەت. قازىرگى تاڭدا «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىندە وسى باعىتتا ماماندار دايارلانىپ جاتىر. ءتىپتى ارنايى ينستيتۋت تا قۇرىلىپ، ءدىني ەكسترەميزم ماسەلەسىن عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەۋدە»، – دەيدى مامان.
شەتەل تاجىريبەسى نە دەيدى؟
جانداۋلەت سۇلەيمەنوۆ تۇركيانىڭ «ءمارمارا» ۋنيۆەرسيتەتىندە اكادەميالىق ۇتقىرلىق باعدارلاماسىمەن ءبىلىم العان. زەرتتەۋ بارىسىندا ول تۇرىك مودەلىنىڭ ەرەكشەلىگىن بايقاعان.
«ولاردا ءدىني اعىم تۋرالى اقپاراتتار جابىق. ال بىزدە ءار وڭىردە ءدىن ماسەلەسىمەن اينالىساتىن ارنايى ورتالىقتار جۇمىس ىستەيدى. تۇركيادا قۇقىقتىق تەتىك باسىم بولسا، قازاقستاندا ەڭ الدىمەن يدەولوگيالىق تۇرعىدان الدىن الۋ جۇمىستارىنا باسىمدىق بەرىلەدى. بۇل – ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز»، – دەيدى ول.
عالامتور مەن جەلىدەگى ناسيحاتقا توسقاۋىل كەرەك
قازىرگى تاڭدا جات اعىم يدەولوگياسى نەگىزىنەن ينتەرنەت ارقىلى تارايدى. بۇل – ۇلكەن ءقاۋىپ. دەگەنمەن، ماماننىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بۇعاتتاۋ جانە باقىلاۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
«عالامتوردى شەكتەۋ ارقىلى ءقاۋىپتىڭ الدىن الۋعا بولادى. ءبىراق بۇل كۇرەس توقتاماي، ۇزدىكسىز ءجۇرىپ وتىرۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، جاستارعا بالاما كونتەنت ۇسىنۋ – باستى نازاردا بولۋى كەرەك»، – دەيدى تەولوگ.