ادام اعزاسىندا مي – ەڭ كۇردەلى، ەڭ ماڭىزدى ورگان. ونىڭ جۇمىسى بۇكىل جۇيكە جۇيەسىن، بارلىق دەنە مۇشەلەرىن باسقارادى. عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا قاراماستان، مي قىزمەتىنىڭ كوپتەگەن قىر-سىرى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق اشىلعان جوق.
ميدىڭ ساۋلىعى – ادامنىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ نەگىزى. وسى سەبەپ نەگىزگە الىنىپ، 2014 جىلى دۇنيەجۇزىلىك نيەۆرولوگيا فەدەراسياسى (World Federation of Neurology) 22 شىلدەنى دۇنيەجۇزىلىك مي كۇنى دەپ بەلگىلەپ، ونى جىل سايىن اتاپ ءوتۋدى ۇسىندى. ءبىر جاعىنان بۇل داتا فەدەراسيانىڭ 1957 جىلى قۇرىلعان كۇنىمەن تۇسپا-تۇس كەلەدى. ءقازىر بۇل ۇيىم 125 ەلدىڭ نيەۆرولوگ ماماندارىن بىرىكتىرىپ وتىر.
مي – ادام اعزاسىنىڭ باسقارۋ ورتالىعى
مي – ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ نەگىزگى بولىگى. ول اعزاداعى وتتەگى مەن ەنەرگيانىڭ 20 پايىزىن تۇتىنادى. ميدىڭ 73%-ى سۋدان تۇرادى، سوندىقتان سۇيىقتىقتىڭ جەتىسپەۋى زەيىن مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، ادام ميى 2،5 ميلليون گيگابايت كولەمىندە اقپاراتتى ساقتاي الادى. الايدا اقپاراتقا وڭاي قول جەتكىزۋ ونى ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن السىرەتەدى. كەرىسىنشە، كۇردەلى جولمەن الىنعان ءبىلىم ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى.
ميدى زەرتتەۋ – مەديسيناداعى ەڭ ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى
مي مەن جۇيكە جۇيەسىنە قاتىستى اۋرۋلار اۋىر سالدارلارعا اكەلىپ، ادامنىڭ ءومىر ساپاسىن كۇرت تومەندەتۋى مۇمكىن. نيەۆرولوگيالىق دەرتتەردەن كەيىن مۇگەدەكتىككە شالدىعۋ، ەڭبەككە جارامسىز بولۋ، ءتىپتى ءولىم جاعدايلارى دا ءجيى كەزدەسەدى.
سول سەبەپتى نيەۆرولوگ ماماندار ميدى زەرتتەۋگە، ونى قورعاۋدىڭ جولدارىن ىزدەۋگە، جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋعا، تاجىريبە الماسۋعا باسا نازار اۋدارادى.
ادام ميى تۋرالى تاڭعالارلىق دەرەكتەر
1. ادام ميى دەنە سالماعىنىڭ بار بولعانى 2%-ىن عانا قۇرايدى، الايدا اعزاداعى ەنەرگيانىڭ 17%-ىن جانە وتتەگىنىڭ 20%-ىن تۇتىنادى.
2. مي جاسۋشالارى كوپ ەنەرگيانى قاجەت ەتەدى. ەگەر مي وتتەگى مەن قورەكتىك زاتتارمەن دۇرىس قامتاماسىز ەتىلمەسە، نيەۆرولوگيالىق اۋرۋلار مەن ديسفۋنكسيالار دامۋى مۇمكىن.
3. ادام ميىنىڭ 73%-ى سۋدان تۇراتىنىن ايتتىق. ەگەر ميداعى سۇيىقتىق دەڭگەيى 2%-عا تومەندەسە، زەيىن مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ناشارلاي باستايدى. سۋسىزدانۋ مي ءۇشىن ءقاۋىپتى.
4. ادام ميىندا 100 ميللياردقا جۋىق نەيرون بار.
5. ميدىڭ جادى شامامەن 1000 تەرابايت اقپارات ساقتاي الادى.
6. نەيروندار اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ جالپى ۇزىندىعى 1 ميلليون شاقىرىمنان اسادى – بۇل اي مەن جەر اراسىنداعى قاشىقتىقتى ءۇش رەت ءجۇرىپ وتكەنمەن بىردەي.
7. ميدى شىنىقتىرۋ كەرەك. مي دا بۇلشىقەت سەكىلدى: ەگەر ونى جاتتىقتىرماساڭىز، ول السىرەيدى. ەڭ ءتيىمدى جاتتىعۋ – جاڭا ىسپەن اينالىسۋ.
8. ميدىڭ كولەمى اقىل دەڭگەيىنە اسەر ەتپەيدى.
9. جۇيكە يمپۋلستارىنىڭ تارالۋ جىلدامدىعى – ساعاتىنا 288 شاقىرىم. جاس ۇلعايعان سايىن بۇل جىلدامدىق شامامەن 15%-عا تومەندەيدى.
10. مي ەلەكتر قۋاتىن وزدىگىنەن وندىرەدى.
11. مي ەشقاشان تولىق ۇيىقتامايدى. ادام ۇيىقتاعان كەزدە مي كۇندىزگى تاجىريبەنى سۇرىپتاپ، ماڭىزدى اقپاراتتى قىسقا مەرزىمدى جادتان ۇزاق مەرزىمدى جادىعا كوشىرەدى.
12. مي اۋىرسىنۋدى سەزبەيدى.
13. مي – ادام دەنەسىندەگى ەڭ مايلى ورگان. ميداعى مايدىڭ كولەمى – 60%
14. كۇيزەلىس پەن كورۋ – ميدىڭ جۇمىسىنا اسەر ەتەدى. ۇزاققا سوزىلعان كۇيزەلىس مي قۇرىلىمى مەن ونىڭ فۋنكسياسىن وزگەرتەدى.
15. مي ەر ادامداردىڭ داۋىسىن جەڭىل قابىلدايدى – بۇل دا عىلىمي دالەلدەنگەن جايت.
16. كورۋ جۇيەسى – ميدىڭ ماڭىزدى بولىگى. سوندىقتان كورۋ قابىلەتىن كۇتىپ، ءۇزىلىس جاساۋ، كوزگە ارنالعان جاتتىعۋ جاساۋ وتە ماڭىزدى. قاجەت بولعان جاعدايدا كورۋ قابىلەتىن دەر كەزىندە تەكسەرتىپ، تۇزەتۋ كەرەك.
ميدىڭ ساۋلىعى – بۇكىل اعزانىڭ ساۋلىعى. سول سەبەپتى نيەۆرولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ، ۋاقىتىلى تەكسەرىلىپ وتىرۋ، الدىن الۋ – وتە ماڭىزدى.
ميدىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
نيەۆرولوگ دارىگەرلەردىڭ كەڭەستەرى:
• زياندى ادەتتەردەن باس تارتۋ (تەمەكى، الكوگول، ت.ب.)
• جۇيەلى ءارى ساپالى ۇيقى مەن دۇرىس تاماقتانۋ
• فيزيكالىق بەلسەندىلىك، تازا اۋادا سەرۋەن
• مي جاتتىعۋلارى: ءسوزجۇمباق شەشۋ، لوگيكالىق ەسەپتەر شىعارۋ، وقۋ
• ينتەللەكتۋالدى ورتادا بولۋ، پايدالى اڭگىمە ايتۋ
• كۇيزەلىستى ازايتۋ، رەلاكساسيا مەن تىنىعۋعا كوڭىل ءبولۋ
ادام ميى – ءبىز بىلەتىن ەڭ كۇردەلى جۇيە. ول ۇنەمى جۇمىس ىستەپ تۇرۋى كەرەك، سەبەبى قولدانىلماعان مي جاسۋشالارى ولەدى. اعزا قاجەتسىز جۇيەلەرگە ەنەرگيا جۇمساۋعا بەيىم ەمەس.
سوندىقتان ميدى كۇتىپ، ونى ۇنەمى دامىتىپ وتىرۋ – ادامنىڭ ومىرىنە، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە جانە دەنساۋلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.