31 مامىر – قازاقستان قوعامى ءۇشىن ءارى قاسىرەتتى، ءارى قاسيەتتى داتا
بۇگىن قازاق حالقىنىڭ دەموگرافيالىق الەۋەتى مەن ادامي كاپيتالىنا وتەلمەس شىعىن اكەلگەن ناۋبەتتەردىڭ قۇربانىن ەسكە الۋ كۇنى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
31 مامىر – قازاقستان قوعامى ءۇشىن ءارى قاسىرەتتى، ءارى قاسيەتتى داتا. قاسىرەتتى بولاتىنى، ەل ىشىندە حح عاسىردىڭ ءون بويىندا جالعاسقان ساياسي-قۋعىن سۇرگىننىڭ ىزعارى شارپىماعان اۋلەت جوق. قاسيەتتى بولاتىنى، ءۇش عاسىردان استام ۋاقىتقا سوزىلعان تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەستىڭ سوڭعى قۇرباندارى وسى ناۋبەتتەردەن زارداپ شەككەن بولاتىن. سول قۇربانداردىڭ ەڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى، بيىل 150 جىلدىعى تويلانىپ جاتقان احمەت بايتۇرسىن ۇلى «قازاق» گازەتىنە «ءالحامدۋيليللا، از ەمەسپىز. 6 ميلليون قازاقپىز» دەپ جازعاندا اراعى عاسىر سالىپ، تۋعان حالقىنىڭ سانى 13 ميلليونعا ارەڭ جەتەتىنىن بىلمەگەن ەدى.
«ارىس» قورى جانە رەسپۋبليكالىق «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ ءتوراعاسى عاريفوللا انەستىڭ مالىمەتى بويىنشا، احمەت بايتۇرسىن ۇلى سۇيىنشىلەپ ماقالا جازعان تۇستا باۋىرلاس وزبەك حالقىنىڭ سانى 3 ميلليونعا دا تولماعان كورىنەدى. سول وزبەك اعايىننىڭ سانى ءقازىر – 32 ميلليون! گەومەتريالىق پروگرەسسيا زاڭى بويىنشا، 3 ميلليونعا جۋىق وزبەكتى سانى ءبىر عاسىردا 32 ميلليونعا جەتكەندە 6 ميلليون قازاقتىڭ سانى 60 ميلليوننان وپ-وڭاي اسۋى كەرەك ەدى، دەپ جازدى Almaty.tv.
وسىدان كەيىن قازاق الەمىن وڭالماستاي ەتىپ جۇتاتىپ كەتكەن اشارشىلىق قاساقانا ۇيىمداستىرىلعان جوق دەگەنگە سەنۋ قيىن. 1930 جىلدان باستالىپ، 1987 جىلعا دەيىن تولقىن-تولقىنمەن جالعاسقان ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ سالدارىن ەڭسەرۋدى قويىپ، قۇپياسىن ءالى تولىق زەرتتەپ بولماي جاتىرمىز. ويتكەنى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەكىنشى رەت ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋعا قاتىستى زاڭ قابىلداعالى وتىرمىز. ول زاڭ 1920-1950 جىلدارداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ قورىتىندىسىنان كەيىن قابىلدانباق. بۇعان دەيىن ايتقانىمىزداي، جالپى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى بۇل ماسەلەگە ەكىنشى رەت مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بەت بۇرىپ وتىر. 1993 جىلعى 14 ساۋىردە «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن جاپپاي اقتاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، ءبىرتالاي ادام اقتالعان بولاتىن. ءبىراق ول كەزدە شارۋالار كوتەرىلىسى، باي-كۋلاكتاردى جويۋ، ولاردىڭ مۇلىكتەرىن تاركىلەۋ جانە كۇشتەپ وتىرىقتاندىرۋ، جاپپاي كوللەكتيۆيزاسيالاۋ، 1920-33 جىلدار ارالىعىنداعى ساياساتقا قارسى كوتەرىلگەن حالىققا جانە ءدىن وكىلدەرىنە قاتىستى جاپپاي جازالاۋ سالدارىنان قۇربان بولعاندار اتالعان زاڭنان تىس قالعان ەدى.
سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ بۇل جولعى مەملەكەتتىك كوميسسيا جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باعىتى بولىپ بەلگىلەنگەن. كوميسسيا جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ازىرلەنىپ، ق ر پرەزيدەنتىنە مەمكوميسسيانىڭ جۇمىسى تۋرالى بايانداما دايىندالۋى كەرەك. بۇگىندە مەملەكەتتىك كوميسسيا اقتاۋعا جاتاتىن ازاماتتاردىڭ 11 ساناتى بويىنشا توپ-توپقا بولىنگەن. سونداي-اق، ەكى كىشى كوميسسيا بار. ونىڭ ءبىرى ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن زاڭ تۇرعىسىندا اقتاۋ مەن ەسىمدەرىن ۇلىقتاۋ بويىنشا ادىستەمە دايىنداۋعا جۇمىلدىرىلعان.
ال ەكىنشىسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جونىندەگى جابىق ارحيۆ قورلارىن جان-جاقتى زەردەلەۋ جانە ولاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن قۇپياسىزداندىرۋ بويىنشا قۇرىلدى. بۇل جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىنا ق ر ۇلتتىق عىلىمي اكادەمياسىنىڭ اكادەميكتەرىنەن، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عالىمدارىنان قۇرالعان 69 ادام تارتىلدى.
ال 17 وڭىردە ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ، عالىمداردىڭ، ولكەتانۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگاندار فورماتىندا وڭىرلىك كوميسسيا قۇرىلىپ، ولاردىڭ قۇرامىنا 265 عالىم الىندى. بۇل اتاۋلى كۇن - ساياسي داتا دەگەننەن گورى ۇلتتى تۇتاستىراتىن، وتكەن ءداۋىردىڭ قاسىرەتى تۋرالى ءتۇرلى ۇستانىمدا جۇرگەن ادامداردىڭ ءبارىن ورتاق ديالوگقا شاقىراتىن، الۋمەتتىك ماڭىزى بار كۇن دەگەن ورىندى. بىلتىر 6 جەلتوقساندا «اشارشىلىق. گولود. 1928-1934 دەرەكتى حرونيكا» اتتى كىتابىنىڭ ءتورتىنشى جانە بەسىنشى تومى تانىستىرىلدى.
ال وسىدان ءبىر جىل بۇرىن سەناتتا اتالعان ەڭبەكتىڭ ءۇش تومدىق جيناعى تانىستىرىلعان ەدى.