قازاق وتباسىندا ادەتتە تۇڭعىش بالا اتا-اجەسىنە ءتان. بۇل – بۇرىننان كەلە جاتقان ءۇردىس. الايدا بالانى اتا-اجەسىنە تۇبەگەيلى بەرۋدىڭ دۇرىس تا، بۇرىس تا تۇستارى بار.
اتا-اجەسىنە ءتان بولىپ وسكەن بالا ەركىن دە ەركە بولىپ وسەتىنى بەلگىلى. ويتكەنى، ونىڭ تىرەۋى، جاقتاۋشىسى مىقتى، ەشكىم بەتىنەن قاقپايدى. بالالىققا سالىنىپ بىردەڭە بۇلدىرسە دە، اراشا تۇسەتىن سۇيەۋى بار. تاپقانىنىڭ بار جاقسىسىن سول نەمەرەسىنىڭ الدىنا ۇيىپ-توگىپ وتىرادى. ءبىراق مۇنداي قامقورلىقتىڭ دا شەگى بار. الدىن الماسا، بالانى باسسىزدىققا، تىم تالپىشتىككە اپارۋى مۇمكىن. ەسەيۋگە اسىقپاعان بالا تىرشىلىككە ەپسىز، تىم ەركە، شولجاڭ بولىپ وسەدى. ال مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بالانى ءۇش جاسىنا دەيىن اناسىنان مۇلدەم اجىراتۋعا بولمايدى. بالا اناسى ارقىلى الەمدى تانىپ، اينالاسىنا دەگەن مەيىرىمى ويانادى.
ال بولەكتەگەن جاعدايدا، ونىڭ اسەرى كەيىن بالانىڭ ومىرىندە كورىنىس تابۋى مۇمكىن.مىسالى، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى ەسكەندىر بەستاي – تۇڭعىشىن اتا-اجەسىنە بەرگەن تۇرعىنداردىڭ ءبىرى. ءوزى وتە ساۋاتتى، جاقسى قىزمەتتە جۇمىس ىستەيدى. دەسە دە، جاڭادان ۇيلەنگەن شاقتا اياقتان تۇرىپ العانشا سولاي جاساۋعا ءماجبۇر بولعانىن، ءالى دە بۇل ءىسى ءۇشىن وكىنەتىنىن ايتادى.
«مەنىڭ ومىردەگى ەڭ ۇلكەن قاتەلىگىم – ۇلكەن ۇلىمدى اتا-اجەسىنە بەرۋىم. سونىڭ سالدارىمەن ءالى دە كۇرەسىپ كەلەمىز.تۇڭعىشىمدى ءقازىر قولىما العانىممەن، قارىم-قاتىناستا باسقا بالالارىما قاراعاندا ەداۋىر ايىرماشىلىق بايقالادى.
مىسالى، اتا-اناسىمەن دىلدىك بايلانىستىڭ بولماۋى، اناسىنا قاينىسى سياقتى قارىم-قاتىناسى، ويىن اشىق ايتىپ، سىرلاسا الماۋى سياقتى كەدەرگىلەر بار»، – دەيدى ءتورت بالانىڭ اكەسى ەسكەندىر بەستاي.
دەگەنمەن، ول ۇلكەندەردىڭ تاربيەسىنىڭ جاقسى تۇستارىن دا جوققا شىعارمايدى. بالاسىنىڭ ءسوز ساپتاۋى دۇرىستالىپ، ويى تەرەڭدەي تۇسكەنىن بايقاعان. ءارى ول بۇل ماسەلەنى شەشۋدە ەكى جاقتى دا رەنجىتپەي مامىلەگە كەلۋدى ناسيحاتتايدى. ونىڭ ويىنشا، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ باسىمدىعى اكەلەر قاۋىمىنا تۇسەدى. بالاسىنا دا، اكە-شەشەسىنە دە دۇرىس شەشىمدى جەتكىزە ءبىلۋ ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەدى.
مامان پىكىرى
ەلجاس ەرتاي، پەداگوگ:
اتا-انانىڭ ورنىن تولتىرا المايدى
اتا-اجەنىڭ وتباسىندا، بالانىڭ ومىرىندە وزىندىك ورنى مەن اتقاراتىن فۋنكسياسى بار. ال ەگەر اتا-اجە اتا-انانىڭ ءرولىن الىپ، ورنىن باسقىسى كەلسە، بالانىڭ بولاشاق ومىرىنە تەك زيانى تيەدى. مىسالى، جاڭا تۋعان بالانى اناسىنىڭ قوينىنان الىپ قوياتىن، قولىنا السا، ەركەلەتسە قاباق تۇيەتىن، «اكە»، «انا» دەپ اتاماۋعا ۇيرەتەتىن اتا-اجەلەر كەزدەسەدى. مۇنداي ارەكەتتەر بالانى اكە-شەشەسىنەن الىستاتىپ جىبەرەدى. بالانىڭ ومىرىندە اتا-اجەسى مەن اتا-اناسى ەكى بولەك ۇعىم، ەكى ءتۇرلى فيگۋرا ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك. ءار بالا ءوز اتا-اناسىنىڭ قاسىندا ءوسۋى ءتيىس. اتا-اجە قانشا تىرىسسا دا، قامقورلىعىن جاۋدىرسا دا، تۋعان اكە-شەشەسىنىڭ ورنىن تولتىرا المايدى.
كەيبىرەۋلەر قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن اباي مەن شوقاندى، ءدۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ديماشتى اجەلەرى تاربيەلەگەن دەپ، بۇل ءۇردىستى ۇرانداتۋعا تىرىسادى. ءبىراق بۇرىن جاعداي باسقاشا دەڭگەيدە بولعانىن ەسكەرگەن ءجون. ول كەزدە اۋىزبەن كەمپىر-شالدىڭ بالاسى بولعانىمەن، ءبارى ءبىر شاڭىراقتا، ءبىر اۋلادا تۇردى. اكە-شەشەنىڭ ماحابباتىنا تويىپ، اتا-اجەنىڭ دە تاربيەسىنە سۋسىنداپ وسكەن بالا وزىق ويلى بولىپ وسەتىنى انىق. ال قازىرگى جاعدايدا، كوبىنە اكە-شەشەسى قالادا، ال بالا اۋىلدا اتا-اجەسىنىڭ قولىندا. بۇل – بالانىڭ دامۋ پروسەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن جاعداي.
گۇلجانات سەمباي، ستۋدەنت:
قوعام اتا-اجە تاربيەسىنە ءزارۋ
مەن اتا-اجەمنىڭ تۇڭعىش نەمەرەسىمىن. اۋىلدا سول كىسىلەردىڭ تاربيەسىن الىپ، اتا-اجەگە ءتان بولىپ ءوستىم. الشاق وسكەندىكتەن بولار، اتا-انامدى اعا، تاتە دەپ اتاپ ۇيرەنىپ كەتكەنمىن. قوعامدا اتا-اجەنىڭ تاربيەسىن كورگەن، سولاردىڭ باۋىرىندا بولعان بالا باسقاشا بولادى، اكە-شەشەسىنە باعىنباي كەتەدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. مەن بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. كەرىسىنشە، كوپتى كورگەن ۇلكەندەردىڭ تاربيەسىن العانىما قۋانامىن. اتا-اجەم مەنى كىشكەنتايىمنان وزدەرىمەن توي-جيىننان قالدىرماي، ەرتىپ جۇرەتىن. دانالىققا تولى، سالماقتى اڭگىمەلەرىن تىڭداپ ءجۇرىپ-اق، بويىما كوپ جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ەرتە ەسەيدىم. سونىڭ اسەرىنەن بولار، ءقازىر ماعان جاستارعا قاراعاندا، ەگدە جاستاعى ادامدارمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ارالاسىپ كەتۋ وڭايعا تۇسەدى. ومىردە جاساعان ءار قادامىمدا اجەم مەن اتامنىڭ ايتقان اقىلدارى قۇلاعىمدا جاڭعىرىپ تۇرادى. قىزدىڭ تاربيەسىنە قىرىن قاراماعان قازاق قوعامى ءۇشىن اتا-اجەنىڭ تاربيەسى ەشقاشان ماڭىزىن جوعالتپايدى. سەبەبى، اتا-اجە تاربيەءسى – بالا ءۇشىن تاپتىرماس تاربيە مەكتەبى. اتا-اجەسىنىڭ قولىندا وسكەندەر ءوز اتا-اناسىنان الىستاپ، بوتەنسىپ قالادى دەيتىندەر بار. ۇلكەندەر ءوز نەمەرەسىن ەشقاشان تۋعان اكە-شەشەدەن الشاقتاتپايدى. كەرىسىنشە، ولار سەنى دۇنيەگە اكەلدى دەپ ساناسىنا قۇيىپ وسىرەدى. ءوزىمدى اتا-اجەم اسىل ءدىنىمىز بەن ءسالت-داستۇرىمىزدى ساباقتاستىرا تاربيەلەدى.