ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىن تۇسىنگىسى كەلەدى، دەگەنمەن بالا ءوز ويىن، سەزىمدەرىن، قورقىنىشتارىن ءتۇسىندىرىپ، جەتكىزە المايتىن كەزدەر دە بولادى.
اتا-انالارعا، تاربيەشىلەرگە، پسيحولوگتارعا بالالاردىڭ سۋرەتتەرى كومەككە كەلە الادى. سۋرەت بالانىڭ ەموسيالارى، جەكە قاسيەتتەرى، قيىندىقتارىن كورسەتە الادى. سۋرەت ميدىڭ جۇمىسىن قاجەت ەتپەيتىن، سانالى مەن بەيسانالىنىڭ ناتيجەسى. سۋرەت بالاعا ماڭىزدى ماسەلەلەر تۋرالى سيپاتتاي الادى.
بالالار سۋرەتىنىڭ اناليزىندە سۋرەتتىڭ كولەمىنە، قاعازدا ورنالاسۋىنا، رەتتىلىگىنە، تۇسىنە، قارىنداشتى باسۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. بالانىڭ كوڭىل-كۇيى مەن سۋرەتتى سالۋ قارقىنى دا ماڭىزدى. سۋرەت سالۋ بارىسىندا ايتقان سوزدەرىنە دە نازار اۋدارا وتىرۋ قاجەت.
بالا ومىرىندە ماڭىزدى ادامدار سۋرەتتە اشىق ءتۇستى، كولەمى ۇلكەن، بارىنەن بيىك بولىپ سالىنادى. كەي ۋاقىتتا جانۋار نەمەسە ەرتەگى كەيىپكەرى رەتىندە بەينەلەنۋى مۇمكىن.
ەگەر بالا وتباسىنىڭ ءبىر مۇشەسىن كىشكەنتاي، ۇسقىنسىز، بارلىعىنان الىستاتىپ سالسا، نە مۇلدەم ۇمىتىپ كەتسە، بۇل اداممەن قارىم - قاتىناسى قيىندىعى سونشا، ونى تىپتەن جوق بولعانىن قالايدى. بالا ءوزىنىڭ سۋرەتىن سالۋدى ۇمىتىپ كەتسە، ول ءوزىن ەشكىمگە كەرەكسىز سەزىنۋى مۇمكىن.
ءبىر عانا سۋرەتكە سۇيەنۋگە بولمايدى، بالانىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا، باسقا دا سۋرەتتەرىنە، سالعان سۋرەتىن سيپاتتاۋىنا، وتباسىلىق جاعدايىنا نازار اۋدارۋ كەرەك.
د.ەديلبەكوۆا،
ايبد ۇعپو دياگنوستيكالىق-كەڭەس بەرۋ ءبولىمىنءىڭ پسيحولوگ مامانى
سەنسورلىق بولمە تۋرالى
ايبد ۇعپو رمم-دە بالالار ءۇشىن ەرەكشە اتموسفەرا قۇرىلدى، جاعىمدى ەموسيالارعا، ىس-ارەكەتكە ىنتالاندىرۋعا قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتەتىن پاندىك-دامىتۋشى ورتا ەرەكشە تۇردە ۇيىمداستىرىلدى. بۇل قاراڭعى سەنسورلىق بولمە، وندا قورشاعان ورتانىڭ تىنىش ءتۇس سحەماسى، جۇمساق جارىق، تىنىشتاندىراتىن نازىك مۋزىكا، ءتۇرلى ىنتالاندىرعىشتار، كورۋ، ەستۋ، ءيىس سەزۋ، جاناسۋ ورگاندارىنا اسەر ەتەتىن جابدىقتار ءبىزدىڭ بالالارىمىز ءۇشىن سيقىرلى جانە جۇمباق ءبىلىم الەمىن جاسايدى.
ادەبيەتتە سەنسورلىق بولمەنىڭ باسقا اتاۋلارى بار: پسيحولوگيالىق جەڭىلدەنۋ بولمەسى، رەلاكساسيا بولمەسى، جۇمساق بولمە جانە ت.ب. العاشقى سەنسورلىق بولمەنى ەرەكشە پەداگوگيكالىق تەحنيكانىڭ اۆتورى جانە پسيحيكالىق اۋىتقۋلارى بار بالالاردا بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى قالىپتاستىراتىن جانە دامىتاتىن سەنسورلىق قۇراما بولىكتەردى جاساۋشى ماريا مونتەسسوري جۇزەگە اسىرعانىن بىلەسىز بە؟ 1907 جىلى يتالياداعى «بالالار ۇيىندە» ماريا مونتەسسوري جاساعان العاشقى سەنسورلىق بولمە جۇمىس ىستەي باستادى. ال بىزدە قازاقستاندا العاشقى سەنسورلىق بولمە ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ قابىرعاسىندا توقسانىنشى جىلدارى پايدا بولىپ، ونى ءتۇرلى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا، ونىڭ ىشىندە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەتۋ كابينەتتەرىندە جانە وڭالتۋ ورتالىقتارىندا ەنگىزۋگە تۇرتكى بولدى.
قاراڭعى سەنسورلىق بولمەنى قولدانۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى:
- بالانىڭ پسيحوەموسيونالدى جاعدايىن تۇراقتاندىرۋ؛
- بەيىمدەلۋ مۇمكىندىكتەرىن نىعايتۋعا جاردەمدەسۋ جانە پسيحوەموسيونالدىق جايلىلىق جاعدايىنا قول جەتكىزۋ؛
- سەنسوموتوريكانى قالىپتاستىرۋ جانە پسيحوەموسيونالدى پروسەستەردى تۇراقتاندىرۋ؛
- جوعارى اسا بەلسەندىلىكتىڭ، شيەلەنىستىڭ، قورقىنىشتىڭ، شارشاۋدىڭ دەڭگەيىن تومەندەتۋ؛
- ۇساق موتوريكانىڭ جۇمىسىن جاقسارتۋ؛
- سەزۋ داعدىلارىن، كورنەكى جانە دىبىستىق قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋ، وجج ۇيلەسىمدى دامۋى.
بۇل قاراڭعى سەنسورلىق بولمەدە جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن باعىتتاردىڭ از عانا بولىگى، ءبىراق ونىڭ مۇمكىندىكتەرى شەكسىز. تۇزەتۋ جانە دامىتۋ ساباقتارىن ساۋاتتى ۇيىمداستىرۋ ناتيجەلى جۇمىسقا بەيىمدەلۋگە جانە ءمۇعالىمنىڭ ماقساتتارىنا جەتۋگە كومەكتەسەدى. سەنسورلىق بولمە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان جابدىقتى تاڭداۋ ايقىندامالارى، بالالارمەن ساباق كەزىندە بەلگىلى ءبىر جابدىقتى پايدالانۋدىڭ شەكتەۋلەرى مەن قارسى كورسەتىلىمدەرى جانە قاراڭعى سەنسورلىق بولمە جاعدايىندا ءمۇعالىمنىڭ تۇزەتۋ جانە دامىتۋ جۇمىستارىنىڭ باسقا شارتتارى تۋرالى تولىق اقپاراتپەن ءسىز ز.ب.دجانگەلدينوۆانىڭ «سەنسورلىق بولمە جاعدايىندا پسيحولوگتىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق-ادىستەمەلىك جۇمىس ىستەۋ تالاپتارى» اتتى جۇمىسىنان ايبد ۇعپو سايتىندا ورنالاسقان «ەلەكتروندى كىتاپحانا» بولىمىندە تانىسا الاسىز.