كەزىندە الدەبىر عۇلاما «ادام بالاسى بىلۋگە ءتيىس نارسەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىندەتتىسى – زيانىڭ نەعۇرلىم از تيەتىندەي ءومىر ءسۇرۋ» دەگەن ەكەن. سول ايتپاقشى، ءبىز «جەر – بءارىمىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» دەگەن تۇسىنىك ءار سانادا بەرىك ورنىعىپ كەلە جاتقان ماڭىزدى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
قازىرگى تاڭدا ادامزاتتىڭ قورشاعان ورتاعا اسەر، ىقپالىن قاراستىراتىن ەكولوگيا عىلىمى كەڭىنەن ءورىس الۋدا. الايدا، «ەكولوگيا» ءسوزى بۇگىندە تەك تابيعاتقا قاتىستى عانا قولدانىلمايدى، ياعني اۋقىمى ادەتتەگىدەن الدەقايدا كەڭ. وسى تۇرعىدان العاندا، ەندى قارىم-قاتىناس ەكولوگياسى تۋرالى ايتاتىن، ماسەلە كوتەرەتىن كەز كەلدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ارالاس-قۇرالاستىعىمىز ادەپ نورمالارىنان ايتارلىقتاي اۋىتقىدى، كوپ جاعدايدا سۇيەكتەن وتەر سوزبەن ءبىر-ءبىرىمىزدى اياۋسىز تۇيرەپ، جانىمىزدى اۋىرتۋعا قۇمارمىز. بىتپەيتىن تەكەتىرەس، اركىممەن ءبىر الىسقان، ارپالىسقان يت-ىرعىلجىڭ تىرلىك، باقاي ەسەپكە قۇرىلعان كۇنكورىس قامى كۇندەلىكتى ءومىردى بىلاي قويعاندا، سوڭعى ۋاقىتتا ءتۇسىرىلىپ جاتقان كينوفيلمدەرگە دە ارقاۋ بولۋدان تانباي تۇر.
كينو – ءومىردىڭ ايناسى، قوعام بولمىسىنىڭ كورىنىسى دەسەك، مۇمكىن، سولاي بولۋى زاڭدى دا. وسىدان كەلىپ كورەرمەن قاۋىم، اسىرەسە كەڭەستىك جۇيە تاربيەسىن كورگەن جۇرت جۇرەگىن نۇرعا تولتىرىپ، جانىنا شۋاق قۇياتىن باياعى فيلمدەردى ساعىنادى. دالىرەك ايتقاندا، سول كينولارداعى كەيىپكەرلەرگە قاراي وتىرىپ، ادام اتاۋلىنىڭ ادال دا اڭعال، قايىرىمدى دا مەيىرىمدى، قاراپايىم دا شىنايى بولمىسىن اڭسايدى. دوستىق پەن ماحابباتقا، ادالدىق پەن ادامگەرشىلىككە، ءوزارا سەنىم مەن ۇمىتكە ۇندەيتىن شىعارمالارعا سۋسايدى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى كەزدە كينوتەاترلار ەكرانىن قۇرعاتپاۋعا اينالعان كارتينالاردىڭ كوپشىلىگى بۇل تالاپ ۇدەسىنەن الدەقايدا الشاق.
وسى ورايدا، تانىمال كينودراماتۋرگ، رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ: «ءقازىر كەز كەلگەن ادام اكتەر نەمەسە رەجيسسەر بولا كەتەتىن ۋاقىت. ەكراندا سونداي جيىركەنىشتى نارسە بولىپ جاتىر. مۇنى كورگەنشە، ولگەنىم ارتىق ەدى. سەنزۋرا ەنگىزەتىن ۋاقىت جەتتى. فيلمدە بوقتىق ءسوز ايتادى. ...ءتىپتى ەكراندا ەركەكتەر ەمەس، ايەلدەر اۋزىنا كەلگەنىن ايتاتىن بولدى. بۇل قارقىنمەن ءبىز قىلمىسكەرلەر قوعامىن قالىپتاستىرامىز. سول فيلمدەرگە باراتىندار – بولاشاق قىلمىسكەرلەر. نە ناسيحاتتالىپ جاتقانى ولاردىڭ ويىنا دا كىرىپ شىقپايدى. بۇل دەگەن – جاپپاي ازعىنداۋ» دەگەن ءسوزى ويعا ورالادى.
ادەتتە بىرەۋدى ۇرىپ جىعىپ، بۇزاقىلىق ىستەگەن ادام زاڭ اياسىندا جاۋاپقا تارتىلادى. ەسەسىنە بىرەۋگە ءتىل تيگىزىپ، جۇرەگىنە دەنە جاراقاتىنان دا اۋىر جارا سالعان ادام جازادان سىرت قالادى. ال جابىرەنۋشى مورالدىق تۇرعىدا قانشاما اۋىر سوققى الادى! كورگەنسىزدىك، دورەكىلىك جانىن جارالاپ، ىزاعا بۋلىعادى، قانى باسىنا شاپشىپ، بويىن اشۋ كەرنەيدى. ءبارىن سابىرعا جەڭدىرىپ، ءوز-ءوزىن ۇستاۋعا تىرىسقانىمەن، جاعىمسىز جايتتىڭ سالدارى بولماي قالمايدى. ورىنسىز كيكىلجىڭ تالاي ينفاركت پەن ينسۋلتقا سەبەپكەر بولعانىن كۇندەلىكتى ەستىپ تە، ءبىلىپ تە ءجۇرمىز.
جاپپاي ازعىنداۋ دەسە-دەگەندەي، بوقتانىپ سويلەۋ، ەستىر قۇلاققا ۇيات، كورەر كوزگە ماسقارا ارەكەتتەر ەرەسەكتەردى قويىپ، ءتىپتى جاسوسپىرىمدەر مەن جاستاردىڭ اراسىندا دا قالىپتى جايتقا اينالىپ بارادى. «قالالىقتار» دەگەندە بۇرىن مادەنيەتى جوعارى، ءبىلىمدى، ورتادا ءوزىن-وزى ۇستاۋى، ءجۇرىس-تۇرىسى بولەك قاۋىم ەلەستەيتىن. ءقازىر ونداي ايىرماشىلىق تا، ەرەكشەلىك تە بايقالمايدى. كوشەنى ايتپاعاندا، اجەپتاۋىر كەڭسەلەر مەن قوعامدىق ورىنداردا دا كوپتەگەن جاستاردىڭ بىلاپىت سويلەپ، ادەپسىزدىك تانىتاتىنى بار. سوزىنە قاراساڭ ولاردى ءتىپتى «قىز» دەپ، «جىگىت» دەپ اجىراتا دا المايسىڭ. ءبارىنىڭ مانەرى ءبىر.
باياعىدا بوقتانىپ سويلەۋ مەن بىلاپىت ءسوز – ماس ادامدارعا نەمەسە مادەنيەتسىز، تۇك كورمەگەن، ءبىلىمسىز، تاربيەسىز بىرەۋلەرگە ءتان سياقتى كورىنسە، ەندى بۇل جالپىعا بىردەي كورىنىسكە اينالىپ بارادى. ەڭ سوراقىسى، سولارعا «ءتايت!» دەيتىن ادامنىڭ جوققا ءتان ەكەنى. بۇلاي اۋا جايىلۋ جاقسىلىققا اپارمايدى.
ارقانىڭ قىزىل يزەنى،
باسى – كۇردەك، ءتۇبى – ارال.
قىدىرىپ شالار ارۋانا.
كارىسى كىمنىڭ جوق بولسا،
جاسى بولار دۋانا.
ءبىر سىناعان جاماندى،
ەكىنشى قايتىپ سىناما.
تىرىدە سىيلاسپاعان اعايىن،
قۇم قۇيىلسىن كوزىڭە،
ولگەندە ماعان جىلاما، – دەيدى ماحامبەت بابامىز. سول ايتپاقشى، جاستاردىڭ بەيپىلاۋىز، دۋانا بولۋ-بولماۋى ۇلكەندەردىڭ ۇلكەندىگىنە، كورەگەندىگىنە دە بايلانىستى. قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتىك احۋال ونسىز دا شيرىعىپ تۇرعان بۇگىنگىدەي كۇردەلى كەزەڭدە بءىر-بىرىمىزگە تۇسىنىستىك پەن توزىمدىلىك، سىيلاستىق، اياۋشىلىق تانىتىپ ۇيرەنبەسەك دۇنيەنىڭ تارىلعانى – تارىلعان.