29 ناۋرىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىزگە جۇمىس ساپارىمەن كەلگەن وزبەكستاننىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆپەن الماتىدا كەزدەستى. ەكى ەل باسشىسى بىرگە قالاداعى ءبىرقاتار نىساندى ارالادى. اتاپ وتەر بولساق، پرەزيدەنتتەر الماتى تاۋ شاڭعىسى كلاستەرىمەن تانىستى، «مەدەۋ» سپورت كەشەنىنە جانە AlmatyFairai كورمەسىنە باردى. سونىمەن قاتار، ءابىلحان قاستەيەۆ پەن ورال تاڭسىقبايەۆتىڭ تۋىندىلارىن تاماشالادى. مۇنىڭ ءبارى ساپاردىڭ رەسمي تۇسى. ال بەيرەسمي فورماتتاعى كەزدەسۋدىڭ نەگىزگى ءمانى نەدە؟ تاراپتار قانداي تاقىرىپتا پىكىر الماستى؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە تالداۋ جاساپ كورەلىك.
ايماقتاعى ينتەگراسيالىق پروسەسس كۇشەيمەك
تاراپتاردىڭ الماتىداعى كەزدەسۋى بەيرەسمي فورماتا وتكەندىكتەن، جيىن جايلى اقپارات جالپىلاما بەرىلدى. اقوردانىڭ جانە وزبەكستان پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي سايتتارىندا دا ءبىرىڭعاي جالپىلاما اقپارات بەرگەن. الايدا، قىسقا مالىمەتتى تالداپ تالقىلانعان ماسەلەلەر جايلى بولجاۋعا بولادى.
رەسمي اقپاراتقا سۇيەنسەك، تاراپتار ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق، كولىك-لوگيستيكالىق، ينۆەستيسيالىق، ەنەرگەتيكالىق، سۋ شارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ كووپەراسياسى جانە تۋريزم سالالارىنداعى ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ پەرسپەكتيۆاسىن جان-جاقتى تالقىلاعان. ونىڭ ىشىندە مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. سەبەبى، 18-19 ناۋرىزدا الماتىعا وزبەكستان پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى سايدا ميرزيويەۆا كەلدى. ەلىمىزگە ساپارى بارىسىندا وزبەكستاننىڭ قازاقستانمەن مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستى نىعايتا تۇسۋگە نيەتتى ەكەنى بايقالدى.
تاراپتار ونەركاسىپتىك كووپەراسياعا دا ەرەكشە نازار اۋدارۋدا. 27 ناۋرىزدا مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى «ورتالىق ازيا» حالىقارالىق ونەركاسىپتىك كووپەراسيا ورتالىعىنىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاسيالاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قول قويدى. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ ساۋدا-ساتتىقپەن عانا شەكتەلمەيتىنىن كورسەتەدى. بولاشاقتا بىرلەسكەن كاسىپورىندار اشىلادى دەگەن ءسوز. ونەركاسىپتىك كووپەراسيا شەكارا ماڭىنداعى ساۋدانىڭ دامۋىنا، ينۆەستيسيا اينالىمىنا، ەكى ەل ازاماتتارىنىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋىنا، تۋريزم سالاسىنا سەرپىن بەرمەك.
وسى جەردەن مىناداي ماڭىزدى سۇراق تۋىندايتىنى ءسوزسىز: حالىقارالىق ونەركاسىپتىك كووپەراسيا «قازاقستان– وزبەكستان ونەراسىپتىك كووپەراسياسى» دەپ اتالسا دا بولار ەدى، نە ءۇشىن «ورتالىق ازيا» دەپ اتالادى؟
بۇلاي اتاۋدىڭ باستى سەبەبى – جوبا بولاشاققا ارنالعان. ورتالىق ازيا ەلدەرى تۇتاستاي وسى جوبانى قولدايدى دەگەن نيەتپەن جوسپارلانعان جوبا بولۋى مۇمكىن. ءتىپتى، ۇزاق ۋاقىتتىق پەرسپەكتيۆادا ورتالىق ازيا ەكونوميكالىق وداعى دا قۇرىلسا، تاڭ قالمايمىز.
ماڭىزدى جيىندار
الدىنداعى پىكىر الماسۋ
بىزگە بەيرەسمي كەزدەسۋدە تالقىلانعان ساياسي ماسەلەلەر قىزىق. ول قانداي ماسەلە بولۋى مۇمكىن؟
بىرىنشىدەن، بيىل «ورتالىق ازيا+» فورماتىندا بىرنەشە حالىقارالىق سامميت وتەدى. سونىڭ ءبىرى «ورتالىق ازيا+ەو» ءسامميتى.
27 ناۋرىزدا تۇرىكمەنستاننىڭ استاناسى اشحابادتا ەۋروپالىق وداق پەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆو وكىلدەرىنىڭ 20-كەزدەءسۋى ءوتتى. وعان وزبەكستان، تاجىكستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى، قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ ورىنباسارلارى جانە ەۋروپا وداعىنىڭ سىرتقى ىستەر جانە قاۋىپسىزدىك ساياساتى جونىندەگى جوعارعى وكىلى – ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى كايا كاللاس قاتىستى.
كەزدەسۋدە تاراپتار 2025 جىلدىڭ 3-4 ساۋىرىندە وزبەكستاننىڭ سامانقاند قالاسىندا وتەتىن «وا-ەو» سامميتىنە دايىندىق بارىسىن تالقىلاعان. قازاقستان مەن وزبەكستان پرەزيدەنتتەرى الماتىداعى كەزدەسۋدە وسى ماڭىزدى سامميت بويىنشا دا پىكىر الماسقان بولۋى ابدەن مۇمكىن. سەبەبى، ايماقتاعى ينتەگراسيالىق پروسەسس ەكى ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنا بايلانىستى داميدى. بۇدان بولەك، 28 ناۋرىزدا الماتىدا قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن كايا كاللاس رەسمي كەزدەسۋ وتكىزگەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
ەكىنشىدەن، بيىل ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ VII كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋى وتەدى. ماڭىزدى جيىن وزبەكستاندا وتپەك. تاراپتار بۇل باعىتتا دا الدىن الا پىكىر الماسۋى ابدەن مۇمكىن. ايماق ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىندە ناقتى قانداي ماسەلە كوتەرىلەتىنى قازىرگە انىق ەمەس. الايدا، ەكى تاراپ تا «ورتالىق ازيا» حالىقارالىق ونەركاسىپتىك كووپەراسيا ورتالىعىنىڭ تاجىريبەسى العا تارتا وتىرىپ، ايماقتاعى ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتۋ باستامالارىن كوتەرۋى ىقتيمال. مىنە، وسىنداي ەلەۋلى قادامدار تۋرالى قالامىزداعى جۇزدەسۋدە ءسوز ءتۇيىنى تارقاتىلدى دەپ بولجاۋعا بولادى.
ۇشىنشىدەن، 31 ناۋرىزدا تاجىكستاننىڭ حۋدجاند قالاسىندا ماڭىزدى ءۇشجاقتى كەزدەسۋ ءوتتى. كەزدەسۋگە تاجىكستاننىڭ پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، وزبەكستاننىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆ جانە قىرعىزستاننىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ قاتىستى. وندا ءۇش مەملەكەت شەكارا داۋىن تولىق شەشۋگە نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىرىپ، ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويدى. بۇعان دەيىن تاجىكستان مەن قىرعىزستان پرەزيدەنتتەرى شەكارانى دەميليتاسيالاۋ تۋرالى شارتقا قول قويعان ەدى. بۇل ەكى قۇجات تۇتاس ايماقتىڭ دامۋى مەن ينتەگراسياسىنا وڭ اسەر ەتپەك. الماتىدا وتكەن كەزدەسۋدە پرەزيدەنتتەر وسى ماسەلە بويىنشا پىكىر الماسقان بولار.