مەكتەپ اسحاناسىندا قانداي تاعامدار دايىندالعانى ءجون؟ وقۋشىنىڭ ساباققا ىنتاسى مەن كوڭىل كۇيى ورنىقتى بولۋىنا تاعامنىڭ اسەرى بار ما؟
مەكتەپ قابىرعاسىنداعى بالانىڭ كۇن ءتارتىبى تەك ساباق وقۋ مەن ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋمەن شەكتەلمەيدى. ونىڭ ويلاۋ قابىلەتى، زەيىنى مەن مىنەز-قۇلقى – ءبارى دە دۇرىس تاماقتانۋعا تىكەلەي بايلانىستى. زەيىننىڭ تۇراقتىلىعى مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنىڭ ساپاسىنا ەڭ الدىمەن تاعامنىڭ قۇرامى مەن رەجيمى اسەر ەتەدى.
دۇرىس تاماقتانۋ – دەنساۋلىق پەن زەيىن كەپىلى
بالانىڭ ميى بەلسەندى دامىپ جاتقاندىقتان، وعان دارۋمەندەر مەن پايدالى مايلار، اقۋىز بەن كومىرسۋلار تەڭدەي قاجەت. تاڭعى اس — وقۋشىنىڭ كۇنى بويعى سەرگەكتىگىنىڭ نەگىزى. ەگەر بالا تاڭەرتەڭ تەك ءبىر شىنى شايمەن نەمەسە ءتاتتى توقاشپەن شەكتەلسە، بىرنەشە ساعاتتان كەيىن قان قۇرامىنداعى قانت تومەندەپ، شارشاۋ مەن اشۋشاڭدىق پايدا بولادى. مۇنداي كۇي زەيىندى تومەندەتىپ، ساباققا قىزىعۋشىلىقتى ازايتادى.
سول سەبەپتى مەكتەپ اسحاناسىندا بەرىلەتىن تاعامدار بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، تاۋلىكتىك ەنەرگيا قاجەتتىلىگىنە ساي بولۋى ءتيىس. اس مازىرىندە مىندەتتى تۇردە اقۋىز كوزى (ەت، جۇمىرتقا، بالىق)، كوكونىس پەن جارما تاعامدارى، سونداي-اق ءسۇت ونىمدەرى بولۋى كەرەك. بۇل تاعامدار تەك قارىندى تويدىرماي، اعزانى قۋاتتاندىرادى.
قانت پەن فاستفۋد – جاسىرىن ءقاۋىپ
قازىرگى تاڭدا بالالار اراسىندا فاستفۋد پەن ءتاتتى سۋسىندارعا اۋەستىك ارتقان. مۇنداي ونىمدەر تەز ەنەرگيا بەرىپ، قىسقا مەرزىمدى سەرگەكتىك سىيلايدى. بىرنەشە ساعاتتان سوڭ بالا قايتا السىرەيدى، اشۋلانشاق نەمەسە ەنجار كۇيگە تۇسەدى. بۇل – قان قۇرامىنداعى گليۋكوزانىڭ كۇرت وزگەرىسىنەن تۋاتىن تابيعي رەاكسيا.
سوندىقتان مەكتەپ اسحاناسىندا گازدالعان سۋسىندار مەن مايلى فاستفۋد تاعامدارىنا شەكتەۋ قويىلىپ، ولاردىڭ ورنىنا پايدالى بالامالار ۇسىنىلۋى ماڭىزدى. مىسالى:
• قۇنارلى سورپا مەن بوتقا؛
• كوكونىس سالاتتارى؛
• ايران نەمەسە ءسۇت نەگىزىندەگى سۋسىندار؛
• كەپكەن جەمىستەر مەن جاڭعاقتاردان جاسالعان دەسەرتتەر.
جاۋاپكەرشىلىك – مەكتەپ پەن اتا-انادان
دۇرىس تاماقتانۋدى تەك اسحانا قىزمەتكەرلەرىنىڭ مىندەتى دەپ قاراۋعا بولمايدى. بۇل – مەكتەپ اكىمشىلىگى، مۇعالىمدەر مەن اتا-انالار اراسىنداعى ورتاق جاۋاپكەرشىلىك. ۇيدە بالانىڭ اس ءمازىرى مەن تاماقتانۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرماي، مەكتەپتەگى ءبىر رەتتىك تۇسكى اسپەن ناتيجەگە جەتۋ قيىن.
ەگەر بالا تاعامنىڭ پايداسى مەن زيانىن ءتۇسىنىپ وسسە، ول بولاشاقتا ءوز دەنساۋلىعىنا بەيجاي قارامايتىن، سانالى ۇرپاق بولىپ قالىپتاسادى.
بيىل قازاقستاندا مەكتەپ اسحانالارىن دۇرىس، پايدالى تاعامدارعا اۋىستىرۋ بويىنشا ءبىرقاتار ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بەكىتكەن جاڭا تاعامدىق ستاندارتقا سايكەس:
• تاعام قۇرامىنداعى تۇزدى 5 ەسە، قانتتى شامامەن 3،6 ەسە ازايتۋ.
• كوكونىس، جەمىس، ءسۇت ونىمدەرىنىڭ مولشەرىن ارتتىرۋ تالاپ ەتىلەدى.
• گازدالعان سۋسىندار، فاستفۋد، ءتاتتى كامپيتتەر، مايلى جانە تۇزدى ەت ونىمدەرى سياقتى زياندى تاعامدارعا تىيىم سالۋ.
• مەكتەپ بۋفەتتەرىندە جەڭىل كومىرسۋلار (گامبۋرگەر، چەبۋرەك ت.ب.) ساتۋعا شەكتەۋ ەنگىزۋ.
تەگىن ىستىق تاماق – باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا جانە الەۋمەتتىك وسال توپتاعى بالالارعا تەگىن ىستىق تاماق ۇيىمداستىرىلدى.
وقۋشىلاردىڭ تاماق مازىرىندە تۇز، قانت جانە ماي كوپ كەزدەسەدى، ال كوكونىس، جەمىس، ءسۇت ونىمدەرى جەتكىلىكسىز. بۇل بالالاردا ارتىق سالماق، تابەتتىڭ بۇزىلۋى، ەنەرگيا تاپشىلىعى سياقتى ماسەلەلەرگە اكەلەدى.
• كەي مەكتەپتەردە ىستىق تاعام دايىندايتىن اسحانا جوق، ازىق-تۇلىك جەتكىلىكسىز نەمەسە ساپاسى تومەن.
• اسحانا ءمازىرىن باقىلاۋ، جەتكىزۋشىلەردىڭ ساپاسىن باعالاۋ جانە سانيتارلىق-گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ورىندالۋى جەتكىلىكسىز.
مامان پىكىرى
پەدياتر-دارىگەر ايجان سارسەنوۆا:
«مەكتەپ جاسىنداعى بالانىڭ اعزاسى بەلسەندى ءوسىپ جاتقاندىقتان ەنەرگيانى كوپ قاجەت ەتەدى. سول سەبەپتى كۇنىنە ءۇش نەگىزگى جانە ەكى قوسىمشا تاماقتانۋ رەجيمىن ساقتاۋ ماڭىزدى. بالا كۇن سايىن ەت، بالىق، جۇمىرتقا سياقتى اقۋىزعا باي ونىمدەردى جەۋى كەرەك. ال فاستفۋد پەن گازدالعان ءتاتتى سۋسىندار جۇيكە جۇيەسىنە جانە اسقورىتۋعا زيانىن تيگىزەدى. ولار ۋاقىتشا سەرگەكتىك سىيلاعانىمەن، اعزانى السىرەتىپ، يممۋنيتەتتى تومەندەتەدى. اسىرەسە كۇز-قىس مەزگىلىندە بالالاردىڭ مازىرىنە كوكونىس پەن ءسۇت ونىمدەرىن ءجيى قوسقان دۇرىس».
نۋتريسيولوگ دينارا الىمبەك:
«وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى مەن زەيىنىنە ۆ توبى دارۋمەندەرى، ومەگا-3 ماي قىشقىلدارى، تەمىر مەن ماگنيي ەلەمەنتتەرى ەرەكشە اسەر ەتەدى. مىسالى، بوتقا، قاراقۇمىق، جاڭعاق، جۇمىرتقا مەن بالىق – مي قىزمەتىن جاقسارتاتىن تابيعي كوزدەر.
مەكتەپ اسحاناسىنىڭ ءمازىرىن جاساعاندا كالوريا سانى عانا ەمەس، تاعامنىڭ قورەكتىك قۇندىلىعى مەن تەپە-تەڭدىگى دە ەسكەرىلۋى ءتيىس. ءتاتتى توقاش پەن كارتوپ فري ەمەس، كوكونىس قوسىلعان بوتقا نەمەسە ەت كوجەسى بالانىڭ وقۋ قابىلەتىنە الدەقايدا پايدالى».
قورىتىندى
«اس – ادامنىڭ ارقاۋى» دەگەن قازاقتىڭ ناقىلى مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا دا تىكەلەي قاتىستى. دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان اسحانا مەن ساپالى تاعام – وقۋ ۇلگەرىمىنە، مىنەز-قۇلىق تۇراقتىلىعىنا جانە جالپى ومىرلىك ەنەرگياعا اسەر ەتەتىن باستى فاكتور.
سوندىقتان مەكتەپ اسحاناسىنداعى ءار تاباق تاعام – جاي عانا اس ەمەس، بالانىڭ بولاشاعىنا سالىنعان ينۆەستيسيا ەكەنىن ۇمىتپايىق.