تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ – ەلىمىزدىڭ مادەني الەۋەتىن دامىتۋ مەملەكەتىمىزدىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى
ءا.ح. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى قىزمەتكەرلەرى الماتى وبلىستىق تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ ورتالىعى جانە الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى وكىلدەرىمەن باس قوستى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
دوڭگەلەك ۇستەل تاقىرىبى «الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ ارحەولوگيالىق مۇراسىن ساقتاۋ مەن قورعاۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» دەپ اتالدى. بۇل شارا 18 ءساۋىر حالىقارالىق ەسكەرتكىشتەر مەن تاريحي ورىندار كۇنىنە ارنالىپ وتىر.
جيىندا الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەۋ ماسەلەلەرى، ساقتاۋ جانە قورعاۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. ماماندار ارحەولوگيالىق مۇرا نىساندارىنا جۇرگىزگەن جۇمىستارمەن ءوزارا تاجىريبە الماستى. سونداي-اق تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەرگە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ جانە ساقتاۋ بويىنشا باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارى قاراستىرىلدى.
ءا.مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى اقان وڭعار ۇلى جيىندى اشىپ، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
«تاريحي- مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ – ەلىمىزدىڭ مادەني الەۋەتىن دامىتۋ مەملەكەتىمىزدىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. وسىعان بايلانىستى ءبىز الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى، الماتى وبلىسىنىڭ تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جونىندەگى الماتى وبلىستىق ورتالىعى، الماتى وبلىسىنىڭ مۇراجاي-قورىقتارى، عالىمدار جانە قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ ارحەولوگيالىق مۇرانى قورعاۋ مەن ساقتاۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن قاراۋدى شەشتىك.
الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى دانيار الييەۆ بۇگىندە الماتىدا 162 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىش بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ ىشىندە «بورالداي ساق قورعاندارى» ايرىقشا تاريحي ماڭىزى بار ورىن. سونىمەن قاتار، ءبىز ارحەولوگيالىق كەشەندى يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا تىزىمىنە ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. عىلىمي زەرتتەۋلەر نەگىزىندە رايىمبەك باتىر قۇرمەتىنە قۇجاتتاردى رەستاۆراسيالاۋ جانە احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىن يۋنەسكو-نىڭ مەرەيتويلىق داتالار كۇنتىزبەسىنە ەنگىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
ءا. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى تالعات ماميروۆ تاس عاسىرىنداعى ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە نازار اۋدارىپ، الماتى ماڭىنداعى تاس عاسىرىنداعى ەسكەرتكىشتەردى ىزدەۋ ءۇشىن تابىلعان ەسكەرتكىشتەر مەن پەرسپەكتيۆالى ورىنداردى كورسەتتى. «ءبىزدىڭ الماتى مەن الماتى وبلىسىندا نەگىزىنەن قورعانداردى، پەتروگليفتەردى، ورتاعاسىرلىق قالاشىقتاردى جانە ت. ب. ساقتاۋ ماسەلەلەرى كوتەرىلەدى. وكىنىشكە وراي، تاس عاسىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى نازاردان تىس قالىپ وتىر. سوندىقتان مەن تاس داۋىرىنەن بەرگى ارحەولوگيا ەسكەرتكىشتەرىن ساقتاۋ جانە زەردەلەۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردىم. تاس ءداۋىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن تابۋ وتە قيىن، ويتكەنى كوپ ادامدار تابيعي تاستاردى جاساندى ارتەفاكتىلەردەن اجىراتا المايدى. الماتىنىڭ ىرگەسىندە بۇرىن اشىلعان ابدەن كونەرگەن مايبۇلاق، راحات، قاستەك سىندى ەسكەرتكىشتەر بار. بۇل ەسكەرتكىشتەر شاتقالدار بويىنداعى تاۋ بوكتەرىندە ورنالاسقان ورمان القابىنىڭ ساز بالشىقتارىن ىرىكتەۋ ناتيجەسىندە تابىلدى. تاۋ شاتقالىندا تابىلىپ جاتقان تاس ءداۋىرى ەسكەرتكىشتەرىن ساقتاۋ اسا ماڭىزدى» - دەدى ارحەولوگ-عالىم.
«ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دوسىم زىكىريا بۇگىنگى تاڭدا 422 گەكتار جەردىڭ 50% «ەسىك» قورىمدارىمەن قورشالعانىن ايتتى.
«2013 جىلدان باستاپ ءبىز وسى اۋماقتا جەكە مەنشىككە وتكەن جەرلەردى قايتارۋ ءۇشىن سوتقا جۇگىنىپ كەلەمىز. ناتيجەسىندە ءبىز وسى جەرلەردىڭ 85% مەملەكەت مەنشىگىنە قايتاردىق. تالعار قالاشىعى 2018 جىلى «ەسىك» مۇراجاي-قورىعىنىڭ بالانسىنا بەرىلدى. وسى جەردەگى تاريحي ورىنداردىڭ ءبىرى ¬– تالعار قالاشىعىن قورشاۋ اياقتالدى. يۋنەسكو مەن مۇراجاي-قورىعى ۇيىمدارىنىڭ سەپتىگىمەن ەسكەرتكىش تاقتالارى ورناتىلدى. تاريحي ماڭىزى بار ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋ ماقساتىندا ەلدىمەكەن تۇرعىندارىمەن كەزدەسىپ ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى ول.
جيىنعا الماتى وبلىستىق تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جونىندەگى ورتالىعى، الماتى قالاسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى، «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني مۋزەي-قورىعى، «تاڭبالى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە تابيعي قورىق-مۋزەي قىزمەتكەرلەرى، «زەلەنوە سپاسەنيە» ەكولوگيالىق قوعام وكىلدەرى جانە قوعام بەلسەندىلەرى، جۋرناليستەر قاتىستى.