ەگەر ۇلت وزىنشە ويلاماي، ءوز تىلىندە سويلەمەسە، وندا ۇلت تاۋەلسىزدىگى مەن مەملەكەتتىلىگىنىڭ دە ءمانى جوق. ال ۇلتتىق سانانى، ۇلت تانىمىن قالىپتاستىراتىن ونىڭ ءتىلى.
ءتىل عىلىمى جۇيەلەنبەي، ءتىلدىڭ ءبولمىس-بىتىمىن، قاسيەتىن تانىپ-بىلمەي ۇلت ءتىلىنىڭ دە ءقادىر-پارقى جالپىعا ۇعىنىقتى بولا بەرمەيدى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، ءتىل عىلىمىنا ەڭبەك سىڭىرگەن عالىمدار بەلگىلى دەڭگەيدە ۇلتتىڭ ساقتالىپ، ءومىر سۇرۋىنە، دامۋىنا قىزمەت ەتتى دەۋگە ابدەن بولادى. ال بۇل قاتاردان ءرابيعا اپايدى اتاماساق، قازاق ءتىل عىلىمى دەيتىن ۇلكەن سالانى كوز الدىمىزعا ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.
بيىل قازاقتىڭ وسى ءبىر ايتۋلى پەرزەنتى، ەسكىنىڭ كوزىن كورىپ، ەستى قازاققا ءتىل ءقادىرىن تۇسىندىرگەن ايگىلى عالىم ءرابيعا سىزدىقتىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 100 جىل. جىل باسىنان بەرى قازاق ءتىل عىلىمىنا وراسان زور ەڭبەك ەتىپ، اتالعان عىلىم سالاسىنىڭ كاسىبي دەڭگەيگە جەتۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان تۇلعانىڭ عاسىرلىق مەرەيتويى رەسپۋبليكا كولەمىندە اتالىپ وتۋدە. سونداي شارانىڭ ءبىرى وتكەن اپتادا الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا ءوتتى. وعان ءرابيعا ءساتىعالي قىزىنىڭ عىلىمداعى شاكىرتتەرى، فيلولوگتار مەن ءتىلشى عالىمدار، سونداي-اق، تاريحشىلار مەن ءتۇرلى سالانىڭ زەرتتەۋشىلەرى قاتىستى.
«انا ءتىلىنىڭ ابىزى» اتتى عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنسيادا ءرابيعا سىزدىقتىڭ ءومىرى مەن تۇلعالىق بولمىسى، عىلىمداعى سونى ىزدەرى، كىسىلىك قاسيەتىنەن باستاپ، قۇندى مۇرالارىنا دەيىن تالداعان باياندامالار جاسالدى. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ ن.داۋلەتوۆا اتىنداعى زالىندا عالىمنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەكتەرىنە ارنالعان كورمە دە ۇيىمداستىرىلعان.
عىلىمي شارانىڭ تىزگىنىن اكادەميك، ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ تاۋەلسىز ديرەكتورى، پروفەسسور كارىمبەك قۇرمانالييەۆ ۇستادى. العاشقى ءسوز العان اكادەميك مۇرات جۇرىنوۆ ر.سىزدىق مۇرالارىن دارىپتەۋدىڭ ماڭىزى مەن ءمانى تۋرالى توقتالدى. ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى انار فازىلجان جىل باسىنان بەرى ءرابيعا سىزدىقتىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىنا ارنالعان عىلىمي شارالاردىڭ رەتىن تانىستىرىپ ءوتتى.
ينستيتۋت ديرەكتورى سونداي-اق، عالىمنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ەڭ ايتۋلى عىلىمي شارانىڭ ءبىرى الداعى قازان ايىندا وتەتىنىن جەتكىزدى. ياعني، كەلەسى ايدا قازاق ءتىلى مەن ءتىل عىلىمىنىڭ جايىنا قاتىستى رەسپۋبليكالىق كونگرەسس وتپەك. تۋعان ءتىلدى تاقىرىپ ەتكەن العاشقى جالپى رەسپۋبليكالىق كونگرەسس تە ر.سىزدىقتىڭ اتىندا وتەتىنى ايتىلدى. ءرابيعا ءساتىعاليقىزىنا ارنالعان عىلىمي شارالاردىڭ ءبارى دەرلىك تۋعان ءتىلدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭىنە قاتىستى ەكەنىنە توقتالعان انار فازىلجان قازىرگى قازاق ءتىلىن قولدانۋشىلار اراسىنداعى ساۋاتسىزدىق دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاي تۇسكەنىن جانە ۇلت بولىپ تۋعان ءتىلدىڭ بولاشاعىن ويلانۋعا تۋرا كەلىپ وتىرعانىن دا جاسىرمادى.
بۇدان كەيىن ر.سىزدىقتىڭ عىلىمداعى «سىڭلىلەرى» نەمەسە «قىزدارى» اتانعان ءبىرقاتار ءتىلتانۋشى عالىمدار، فيلولوگتار عالىمعا ارنالعان باياندامالارىن جاسادى. ق ر ۇعا اكادەميگى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور فاۋزيا ورازبايەۆا «اكادەميك ءرابيعا سىزدىق: تۇلعا جاراتىلىسى جانە ۇلتتىق سانا» اتتى عىلىمي بايانداماسىندا عالىمدى ۇلتتىق رۋحاني تامىردان ءنار الىپ، الەمدىك وزىق وركەنيەت جەتىستىكتەرىن قوسا قامتىعان، ۇلتىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن ءبىرتۋار پەرزەنت، عاسىر تۇلعاسى ءارى عاسىر ادامى» دەگەن قورىتىندى جاسادى.
ال «ءسوز الەۋەتىندەگى كوركەم الەمنىڭ دامۋ ۇدەرىسى» اتتى بايانداماسىندا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى جامال مانكەيەۆا ءرابيعا سىزدىقتىڭ عىلىمي مۇرالارىن ارى قاراي زەرتتەپ-زەردەلەۋ بولاشاق ءتىل مەن ءتىل عىلىمىندا اسا ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىردى.
ايتا كەتەيىك، تۋعان ءتىل مەن تۋعان ەلگە ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەن عالىم ءرابيعا سىزدىق بۇدان 4 جىل بۇرىن 96 جاسقا قاراعان شاعىندا الماتىدا كوز جۇمدى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءوزى باتا العان م.اۋەزوۆ پەن ءا.مارعۇلان سىندى ۇلىلاردىڭ اماناتىنا، ءوزىنىڭ بەكزات ءبىتىمىن، دەگدار قالىبىن بۇزباي، عىلىمداعى انتىنا ادال بولدى. تالان-تاراجدان عىلىم اكادەمياسى جۇرتىنىڭ امان ساقتالىپ قالۋىنا دا ءرابيعا اپايدىڭ زور ىقپالى بولعانىن عىلىمي ورتا ايرىقشا اتاپ ءوتتى.