بۇل تەحنولوگيا دنق تالداۋى ارقىلى ادامنىڭ سپورتتىق قابىلەتىن، جاراقات الۋ ءقاۋپى مەن كاسىبي اۋرۋلارىن باعالاۋعا، جاتتىعۋ مەن تاماقتانۋدىڭ وڭتايلى رەجيمىن تاڭداۋعا، سونداي-اق بالاعا لايىقتى سپورت ءتۇرىن ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
اتالعان ءىرى عىلىمي جوبانىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنە ق ر عجبم عك گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا ينستيتۋتىنىڭ پوپۋلياسيالىق گەنەتيكا زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، PhD دوكتورى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور نازىم التىنوۆا ايتىپ بەردى، - دەپ حابارلايدى Aqhamnews.kz.
دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر: حالقىمىزدىڭ 41%-دان استامى سپورتپەن تۇراقتى اينالىسسا، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا بۇل كورسەتكىش 30%-دان اسادى. سپورتتىڭ ەڭ تانىمال ءتۇرى – بوكس، دزيۋدو مەن ەركىن كۇرەس. وسىنداي جاعدايدا، عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، سپورتشىلاردى ىرىكتەۋ مەن دايارلاۋدا عىلىمي نەگىزدەلگەن ءتاسىلدىڭ ماڭىزى ارتا تۇسكەن. «الەمدە سپورتتاعى جەتىستىكتەگى گەنەتيكانىڭ رولىنە نازار اۋدارا باستادى. نەگە كەيبىر ادامدار ۇزاققا شىداپ، تەز قالپىنا كەلىپ، ءتوزىمدى بولادى دەگەن سۇراققا وسى گەنەتيكا جاۋاپ بەرە الادى»، – دەيدى نازىم التىنوۆا.
اۋقىمدى عىلىمي جوبا وتكەن جىلى گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا ينستيتۋتىندا باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ اياسىندا جۇزەگە استى. جوباعا ق ر عجبم عك گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا ينستيتۋتى، «قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسى» ج ش س جانە حالىقارالىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتى قاتىستى. «ءار ۇيىمعا ءبىر-بىر مىندەت جۇكتەلدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – كاسىبي سپورتشىلاردىڭ، اۋەسقويلار مەن بالالاردىڭ جەكە گەنەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن تولىقگەنومدى SNP-گەنوتيپتەۋ نەگىزىندە تالداۋ، كاسىبي سپورتشىلارعا ارنالعان گەنەتيكالىق پاسپورتتاردى ازىرلەۋ، كاسىبي اۋرۋلاردىڭ دامۋ ءقاۋپىن باعالاۋ مەن بالالارعا سپورتتىڭ بولاشاعى بار تۇرلەرىن ۇسىنۋ بولدى»، – دەپ تولىقتىردى نازىم التىنوۆا.
زەرتتەۋ دەرەكتەر جيناۋدان باستالدى. عالىمدار ۇلتتىق قۇرامالارمەن، سپورتتىق مەديسينا جانە وڭالتۋ ورتالىعىمەن، رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجىمەن مەموراندۋمدار جاساسىپ، فيتنەس-كلۋبتارمەن، جاتتىعۋ زالدارىمەن، جەكە تۇلعالارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتقان. ءسويتىپ 1400-دەن استام ادام – كاسىبي سپورتشىلار، اۋەسقويلار مەن سپورتپەن اينالىسپايتىن ادامدار زەرتتەلدى. بارلىعى ەرىكتى تۇردە كەلىسىم بەرىپ، زەرتتەۋ جاعى بيوەتيكا مەن سىر ساقتاي وتىرىپ جۇرگىزىلدى. ساۋالنامالار سپورتتىق جەتىستىكتەر، جاتتىعۋ رەجيمى، تاماقتانۋ، جاراقاتتارى مەن دەنساۋلىعى تۋرالى دەرەكتەردى قامتىدى. زەرتتەۋگە رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق جارىستاردىڭ چەمپيوندارى مەن جۇلدەگەرلەرى، سپورت شەبەرلەرى مەن سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەرلەر قاتىستى، اسىرەسە حالىقارالىق الەۋەتى جوعارى، ۇلتتىق سپورتتىڭ تۇرلەرىنە باسىمدىق بەرىلگەن.
75 گەننىڭ 97 گەنەتيكالىق ماركەرىنەن تۇراتىن بىرەگەي پانەل – پاتەنتتەلگەن «سپورتشىنىڭ گەنەتيكالىق پاسپورتىنىڭ» ازىرلەنۋى ەڭ باستى تابىس بولدى. پاسپورت سپورتتىق قاسيەتتەردى، جاراقاتتار مەن سپورتقا تاۋەلدى اۋرۋلار ءقاۋپىن، تاماقتانۋ مەن زات الماسۋ ەرەكشەلىگىن، سونداي-اق پسيحوگەنەتيكالىق سيپاتتامالاردى – كۇيزەلىسكە بەيىمدىلىكتى، جاۋىنگەرلىك قاسيەتتەردى، تاۋەكەلگە بەيىمدىلىك پەن كوگنيتيۆتىك ەرەكشەلىكتەردى تالداۋدى قامتيدى. گەنوتيپتەۋ Illumina پلاتفورماسىندا جۇرگىزىلىپ، كەيىن بيوينفورماتيكالىق جانە ستاتيستيكالىق وڭدەۋدەن وتەدى. ناتيجەلەردى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن كەشەندى ءتاسىل، سپورتشىنىڭ الەۋەتى مەن دەنساۋلىققا كەلەتىن قاۋىپتەردى كورنەكى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 10 بالدىق شكالا قولدانىلادى. ادىستەمە مەن ەگجەي-تەگجەيلىلىگى بويىنشا بۇل ازىرلەمە الەمدىك ستاندارتتارعا ساي كەلەدى.
«سپورتشىلارعا ارنالعان گەنەتيكالىق پاسپورتتار بەرەتىن زەرتحانالار ءقازىر الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە پايدا بولىپ جاتىر. بۇل كەزدەيسوق ەمەس: وسى سالاداعى الەمدەگى كىل مىقتىلار وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىندا دا كوش باستاپ كەلەدى. ولار ۇلىبريتانيا، اقش، جۇڭگو، گەرمانيا، جاپونيا مەن رەسەي سياقتى ەلدەر»، – دەپ اتاپ ءوتتى التىنوۆا.
ازىرلەمەنىڭ پراكتيكالىق ماڭىزى – قازاقستاندىق سپورتشىلاردىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ناتيجەلىلىگىن ارتتىرىپ، جاراقاتتانۋدى ازايتىپ، جاتتىعۋ بارىسىنا عىلىمي نەگىزدەلگەن ءتاسىلدى قالىپتاستىرۋعا كەرەك. گەنەتيكالىق پاسپورتتى سپورتشىلار مەن اۋەسقويلار ءوز مۇمكىندىكتەرىن باعالاۋ ءۇشىن، جاتتىقتىرۋشىلار جۇكتەمەلەردى دارالاۋ ءۇشىن، دارىگەرلەر مەن گەنەتيكتەر جاراقاتتاردىڭ الدىن الىپ، قالپىنا كەلۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن، ديەتولوگتار جەكەلەندىرىلگەن تاماقتانۋدى تاڭداۋ ءۇشىن، اتا-انالار مەن بالالار وڭتايلى سپورت ءتۇرىن تاڭداۋ ءۇشىن پايدالانا الادى.
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، سپورتشىلاردىڭ گەنەتيكالىق پاسپورتىن ەنگىزۋ سپورت عىلىمىن دامىتۋداعى ماڭىزدى قادام بولىپ، قازاقستاندى دايارلاۋ بويىنشا الەمدىك ستاندارتقا جاقىنداتىپ، ۇلت دەنساۋلىعىن نىعايتپاق.