الماتى قالاسىندا ۇلتتىق سپورت پەن مادەني ءداستۇردى ۇلىقتايتىن «ۇلى دالا ويىندارى» ادەتتەگىدەي سان-سالتاناتپەن ءوتتى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىنان باستاۋ الاتىن بۇل مەرەكەلىك فەستيۆال بۇگىندە قالا جۇرتشىلىعى مەن قوناقتارى اسىعا كۇتەتىن مادەني داستۇرگە اينالعالى ءبىراز جىل.
الماتى يپپودرومىنا جينالعان ويىنشىلار ۇلى دالانىڭ كۇش-قۋاتىن، ەپتىلىگى مەن رۋحىن كورسەتتى دەسەك ارتىق ەمەس. فەستيۆالدىڭ ماقساتى – ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن دارىپتەۋ، حالىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، جاستاردى اتا-بابامىزدان قالعان اسىل مۇراعا باۋلۋ جانە قادىرلەي بىلۋگە باۋلۋ. فەستيۆال تۋىنىڭ استىنا جينالعان سپورتشىلار مەن ونەرپازدار الماتىنىڭ يپپودرومىن ۇلتتىق مادەنيەت الاڭىنا اينالدىردى.
فەستيۆال شەڭبەرىندە حالىققا كەڭىنەن تانىمال كوكپار، اۋدارىسپاق، تەڭگە ءىلۋ، قىز قۋۋ، جامبى اتۋ سىندى ات ۇستىندەگى ويىندار وتە قىزىقتى ءوتتى. بۇل ويىندار جىگىتتىڭ دەنەسىن شىنىقتىرىپ، ەپتىلىك، توزىمدىلىك، شاپشاڭدىق سەكىلدى قاسيەتتەرىن جەتىلدىرۋگە جەتەلەيدى. ماسەلەن، اۋدارىسپاق – سالت اتپەن كۇرەسەتىن ويىن، ول كۇش پەن ەپتىلىكتى تالاپ ەتەدى. اۋەلدە ورتاعا وسى فەستيۆالدىڭ جوعارى دەڭگەيدە وتۋىنە اتسالىسىپ، كورەرمەنگە جامبى اتۋ، تەڭگە ءىلۋ، تازى سالۋ، قىرانمەن اڭ اۋلاۋ سىندى ادەمى قويىلىمدار ۇسىنىپ جۇرگەن «سۇلتان سەرى» ەتنو-ورتالىعىنىڭ جىگىتتەرى شىققان بولاتىن. قىزدى-قىزدىمەن كورەرمەندەر اراسىنان دا كۇشىن سىناۋعا ەر ازاماتتار اتويلاپ شىعا باستادى.
اسىرەسە ورتالىق سپورت كلۋبىنىڭ قىزمەتكەرى باۋىرجان ءابدىقايىم دەگەن جىگىت شىعا كەلگەندە جۇرت دۋ قول سوقتى. ءيا، ول وسىدان ەكى جىل بۇرىن الماتىدا وتكەن ناۋرىز مەيرامىندا 50 كەلى تارتاتىن قوشقاردى ەكى ساعات ىشىندە 2040 رەت كوتەرىپ، جاڭا رەكورد ورناتقان بولاتىن. ەلدىڭ وعان بولەك ىقىلاس ءبىلدىرۋى سوندىقتان. ءبىزدىڭ ەلدىڭ جىگىتتەرى – جىگىتتەردىڭ تورەسى عوي، قوشقار كوتەرگەن قارا كۇشتىڭ يەسى ەكەن دەپ ودان قايمىققان ەشكىم جوق، ورتاعا تاعى ءۇش جىگىت شىقتى. ولاردىڭ بىرەۋى – ءنۇرالي دەگەن 19 جاسار الماتىلىق بوزبالا. بەرىسپەدى. ۇزاق بەلدەستى. ارينە، قارا كۇشتىڭ يەسى، تاجىريبەلى باۋىرجان جەڭدى. ءبىراق باتىلدىعى، وڭاي اۋدارىلا سالماعان شىمىرلىعى ءۇشىن نۇراليگە دە ءبىر سىيلىق بۇيىردى.
– نەمەرەمدى ۇيىقتاپ جاتقان جەرىنەن وياتىپ الىپ كەلدىم وسى ويىنداردى كورۋگە. ات ۇستىندەگى سايىستاردى تاماشالاۋ ەرەكشە اسەر سىيلادى ماعان. ءبىزدىڭ قازاق قىزدارىنىڭ ات ۇستىندە وتىرعانى قانداي كەرەمەت! جەبە تارتقان ساتتەرى دە سۇلۋ عوي! بۇل – ناعىز قازاق رۋحىنىڭ تويى! – دەيدى فەستيۆال كورەرمەنى سايلاۋكۇل قازبەك قىزى.
كوكپار دا ءوز دەڭگەيىندە ءوتتى. وندا الماتى مەن الماتى وبلىسىنان قۇرالعان كوماندا تارتىستى. 45 كەلىلىك «سەركەنى» ات ۇستىندە اسقان ەپتىلىكپەن ءىلىپ الىپ قازاندىققا سالۋ وڭاي ەمەس. بىلەكتىڭ كۇشى، جۇرەكتىڭ رۋحى سىنالاتىن سايىستا ەكى كوماندا تەڭ ءتۇسىپ، دوستىق جەڭدى.
ات ۇستىندەگى ويىنداردان بولەك، فەستيۆالدە قازاق كۇرەسى، اسىق اتۋ، قول كۇرەسى، سالماق كوتەرۋ، ساداق اتۋ، توعىزقۇمالاق سەكىلدى ۇلتتىق سايىستار دا فەستيۆالگە ءار بەردى. بۇل سايىستارعا جاسوسپىرىمدەردەن باستاپ اۋەسقوي سپورتشىلارعا دەيىن قاتىستى. اسىرەسە، بالالار اراسىندا ۇيىمداستىرىلعان اسىق اتۋ، قازاق كۇرەس جارىسى ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋدىردى. بالاسىنىڭ شاشباۋىن كوتەرە كەلگەن اتا-انالار دا جەڭىمپاز بولىپ، موينىنا مەدال تاققان جەتكىنشەگىنىڭ جەڭىسىنە ءماز بولىپ ءجۇر.
فەستيۆال تەك سپورتپەن شەكتەلمەگەن. قالا تۇرعىندارى مەن مەيماندارى ءۇشىن ەتنو-جارمەڭكە ۇيىمداستىرىلعان. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن شەبەرلەر تەرىدەن، اعاشتان، مەتالدان جانە كيىزدەن جاسالعان بۇيىمدارىن ۇسىندى. سونداي-اق، ءداستۇرلى قولونەر بويىنشا شەبەرلىك ساباقتارى دا قىزىعۋشىلىق تۋدىردى.
ۇلى دالا ويىندارىنىڭ ەڭ تارتىمدى بولىگى بايگە جارىسى بولدى. كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىن اۋدارعان الامان جانە قۇنان بايگەلەرى تارتىستى ءوتتى. اتبەگىلەر باپتاعان سۇلۋ تۇلپارلار جانكەشتى شاباندوزدارىمەن بىرگە جەلمەن جارىسا شاپقاندا قالىڭ كورەرمەننىڭ دە دەلەبەسى قوزىپ، قيقۋلاپ دەم بەرىپ وتىردى.
كوز ۇشىندا كەۋدەسىن كەرىپ، تۇياعىن جەرگە ءتۇيىپ العان بارلىق تۇلپار بار كۇشىن سالىپ كەلەدى. دالانىڭ تىنىسى – ەركىن، دالانىڭ ءۇنى – ءدۇبىر. سول ءدۇبىردىڭ اراسىنان جال-قۇيرىعى جەلمەن جارىسقان تۇلپاردىڭ تۇياق ءۇنى وزگەشە ەستىلەدى ەكەن-اۋ! تۇياعى قارا جەرگە تيگەن سايىن دالانىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەيتىندەي.
مارەگە تاياپ قالعان بالاڭ شاباندوزدى دا بايقاپ تۇرمىز. كوزىندە جالىن، جۇزىندە سەنىم بار. قولىنداعى تىزگىنى نىق. دەنەسى ءيىلىپ، جەل ەكپىنىنە قارسى ەڭكەيگەن ءبىر ساتىندە تۇلپارى ەكەۋى ءبىرتۇتاس جاراتىلىستاي كورىنەدى. مىنە، مارە سىزىعىن دا كەسىپ ءوتتى.
بۇل ءسات – جىگەر مەن ەرلىكتىڭ، رۋح پەن نامىستىڭ جاراسقان، توعىسقان شاعى. شاباندوز بالا سۇلۋ تۇلپارىنىڭ موينىنا اسىلىپ، وعان راحمەت ايتىپ جاتقانىن الىستان-اق بايقادىق.
بايگە جەڭىمپازدارىنا ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان قوماقتى سىيلىقتار تابىستالدى. الامان بايگەنىڭ (18 كم) 1-ورنىن – تۇرسىنبەك ءالينۇر (جامبىل وبلىسى)، 2-ورنىن – ابزال تۇرعانبەك (باتىس قازاقستان وبلىسى)، 3-ورنىن – ايسۇلتان سامات ۇلى (الماتى وبلىسى)، 4-ورنىن – بولات ابدىكارىم (الماتى وبلىسى)، ال 5-ورنىن يسلامبەك اۋەزحان يەلەندى.
– «ۇلى دالا ويىندارىن» جىبەرمەي كورەمىن. اسىرەسە، ات سپورتىن جانىم سۇيەدى. بالا كۇنىمنەن جىلقى مالىنا وتە جاقىن بولىپ ءوستىم. اكەم مالساقتى كىسى ەدى. تۇلپار باپتاپ، ات ابزەلدەرىن جاساعان ۇستا بولعان. اتىمدى ابزەل دەپ قويعانى دا بەكەر ەمەس. بەس جاسىمنان اتقا وتىرعىزدى. جايلاۋدا جەلمەن جارىسىپ وسكەن قىزبىن. ات بايگەسى دەسە دەلەبەم قوزىپ تۇرادى. وسىدان تورت-بەس جىل بۇرىن وسى يپپودرومدا اتتان جىعىلىپ، جۇرە الماي قالىپ، ءبىراز قينالعانىم بار-دى. بالالارىم ارەڭ جىبەردى وسى فەستيۆالگە. «قىزدى-قىزدىمەن الدىڭعى جاققا شىعىپ كەتىپ جۇرمەڭىز. تىپ-تىنىش ۇيدە وتىرساڭىز بولار ەدى» دەپ مەنى اينىتقىسى كەلدى. قالاي وتىرامىن ۇيدە مىناداي ءدۇبىردىڭ ىشىندە ءجۇرۋىم كەرەك قوي (كۇلەدى). بۇل – ۇلكەن-كىشىنى بىرىكتىرىپ، ۇرپاق ساباقتاستىعىن كورسەتەتىن مەرەكە. بۇل ويىنداردا تەك اتتىڭ جۇيرىكتىگى عانا ەمەس، شاباندوزدىڭ شەبەرلىگى دە سىنالادى. وسىنداي جارىستار ءبىزدى شىنىقتىرىپ، ۇلتتىق سپورتتىڭ ءقادىرىن ارتتىرادى، – دەيدى الماتىلىق زەينەتكەر ابزەلحان اجىمولدايەۆا.
فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ءىس-شارالار ۇلتتىق سپورتتى عانا ەمەس، ۇلتتىق مادەنيەتتى دە كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا جول اشادى.
– ءبىز جاستارىمىزدى تاريحىن، ءداستۇرىن ۇمىتپاۋعا، اتقا ءمىنۋ مادەنيەتىن قايتا يگەرۋگە شاقىرامىز. مۇنداي ءىس-شارالار جاستاردىڭ بويىندا اتا-بابا داستۇرىنە دەگەن قۇرمەتتى قالىپتاستىرىپ، ۇلتتىق سانانىڭ وسۋىنە ىقپال ەتەدى. سونىمەن بىرگە، بۇل فەستيۆال ەلدىڭ ەتنو-تۋريزمىن دامىتۋعا، قازاقستاندى شەتەلدىك قوناقتارعا تانىستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ كەلەدى، – دەيدى «الماتى جاتتىقتىرۋشىلارىنىڭ اسسوسياسياسى» ءجشس-نىڭ وكىلى باۋىرجان تالعات ۇلى.
ءيا، الماتىدا وتكەن «ۇلى دالا ويىندارى» – قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن اسىل قازىناسىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاقپەن قايتا قاۋىشۋى. ول – وتكەن مەن بۇگىندى، ءداستۇر مەن زاماناۋيلىقتى جالعايتىن رۋحاني كوپىر.
ۇلى دالانىڭ اسقاق رۋحىن دارىپتەگەن وسىنداي مەرەكەلىك ءىس-شارالار ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ جاندانۋىنا سەرپىن بەرىپ، ەلدىڭ بولاشاعىنا باعىت سىلتەر يگىلىكتى باستاما بولىپ قالا بەرمەك.
«ۇلى دالا ويىندارى» فەستيۆالىن «ارقايىم» نەو-ەتنو-فولك توبى مەن «الاتاۋ سەرىلەرى» ان-جىرىمەن قولدادى.