مەگاپوليستەگى ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆتە از-جانىبەك حانعا ارنالعان ەكى قولجازبانىڭ فاكسيميلدى باسىلىمىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، ارحيۆ ءىسىنىڭ باستى ماقساتى – قۇندى تاريحي مۇرالاردى ساقتاپ قانا قويماي، ولاردى زاماناۋي تاسىلدەر ارقىلى قوعام يگىلىگىنە ۇسىنۋ.
ايتۋلى ءىس-شاراعا ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى ارحيۆ، قۇجاتتاما جانە كىتاپ ءىسى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى رۋستام ءالي استانادان ارنايى كەلىپ قاتىستى. رۋستام ءالي ۇلت تاريحى ءۇشىن ۇلكەن ولجا بولىپ سانالاتىن بۇگىنگى تىڭ ەڭبەكتىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەپتىگى تيگەن «ارحيۆ–2025» كەشەندى جوباسىنا توقتالىپ ءوتتى.
وسىدان بەس جىل بۇرىن باستاۋ العان جوبا اياسىندا رەسپۋبليكالىق ارحيۆتەردىڭ عىلىمي-ەكسپەديسيالارى گەرمانيا، پولشا، چەحيا، تۇركيا، فرانسيا، ماجارستان، ءۇندىستان، يران، ەگيپەت، قىرعىزستان، رەسەي فەدەراسياسى، ازەربايجان، بەلارۋس، كاتار سىندى 14 ەلدە انىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنىن اتاپ ءوتتى. عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەسىندە 913-1990 جىلدار ارالىعىنداعى قازاقستان تاريحىنا قاتىستى 7000-نان اسا قۇندى قۇجات جيناقتالىپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. سونىمەن قاتار، كەيىنگى بەس جىلدا ارحيۆ مەكەمەلەرىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى جاڭعىرتىلىپ، سيفرلىق جۇيەلەر ەنگىزىلگەن دە باسا ايتتى.
القالى جيىندا ءسوز العان قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى ەۋرازيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سۋات بەيلۋر مىرزا دا ءبىزدىڭ وتاندىق مۇراعات ىسىندەگى تىڭ جەتىستىكتەرگە ءارقاشان تىلەكشى ەكەنىن، ەكى ەل اراسىنداعى دوستىق بايلانىس ودان ءارى نىعايا تۇسەتىنىن جەتكىزدى.
سونىمەن، «جوشى ۇلىسىنىڭ تاريحي مۇراسى» دەگەن اتاۋمەن وتكەن عىلىمي ءىس-شارادا جوشى ۇلىسىنىڭ داڭقتى بيلەۋشىسى از-جانىبەك حانعا (؟ – 1357) ارناپ جازىلعان 1335 جىلعى «تۇرار ءال-مۋلاححاس ءفيل-ھايا» (استرونومياعا قىسقاشا شولۋدىڭ نەگىزگى تۇيىندەرى) جانە 1350/51 جىلعى «ءتۋحفاتۋ ءال-حاقان في شارح ءال-اربا’ين ءحاديسان» (قاعانعا تارتۋ: قىرىق ءحاديستىڭ تۇسىندىرمەسى) اتتى ەكى قولجازبا ەڭبەكتىڭ فاكسيميلدى باسىلىمدارى تانىستىرىلدى.
اتالمىش اسا قۇندى قولجازبانى ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆتىڭ ۇيلەستىرۋىمەن جۇرگىزىلگەن ارحەوگرافيالىق عىلىمي ءىسساپار كەزىندە كولجازباتانۋشى ومىربەك قاناي تۇركيا ەلىنىڭ ارحيۆىنەن تاپقان بولاتىن.
كونەنىڭ كوزىندەي بولعان بۇل قولجازبالاردىڭ فاكسيميلدى نۇسقاسىنىڭ جارىق كورۋى جوشى ۇلىسى كەزىندەگى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دامۋ ۇدەرىسىن تانىپ-بىلۋگە ءوز سەپتىگىن تيگىزىپ، ءتيىستى عىلىمي زەرتتەۋلەرگە ارقاۋ بولارى ءسوزسىز.
سونداي-اق، بۇل تىڭ ەڭبەكتىڭ تاريحي جادىنى ساقتاۋ جانە كەلەر ۇرپاققا امانات ەتۋ جولىنداعى جۇيەلى جۇمىستىڭ تاعى ءبىر ايعاعى بولعانى انىق.
«يۋسۋف بين مۋباراك ەل-الانيدىڭ «تۇرار ءال-مۋلاححاس ءفيل-ھايا» اتتى قولجازباسى – ورتاعاسىردا حورەزمنەن شىققان اتاقتى استرونوم، بىلگىر ماتەماتيك ماحمۇد يبن مۇحاممەد يبن ومار ءال-شاعمينيدىڭ (؟ – 1221) زامانىندا كەڭ تارالعان «ءال-مۋلاححاس ءفيل-ھايا ءال-باسيتا» (استرونومياعا قىسقاشا شولۋ) اتتى شىعارماسىنا جاسالعان استرونوميالىق تۇسىندىرمە-شارح. ال بەلگىسىز اۆتوردىڭ «ءتۋحفاتۋ ءال-حاقان في شارح ءال-اربا’ين ءحاديسان» قولجازباسى ءاز جانىبەك حاننىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە ارنالعان ماداقتاۋلار مەن بيلەۋشىلەر تۋرالى تاڭدامالى حاديستەردىڭ جيناعى. وندا جانىبەك حاننىڭ جومارتتىق پەن ىزگىلىكتىڭ جارشىسى رەتىندە سيپاتتالىپ، كوپتەگەن مەشىت-مەدرەسە، حاناكا، ءدارىحانا، شيپاحانا جانە كىتاپحانا سالدىرىپ، عۇلامالار مەن عالىمدارعا قولداۋ كورسەتىپ، ءىلىم مەن ءعىلىم-بىلىمنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساعانى باياندالادى. قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ ماڭىزدى ءبىر بەلەسى بولعان جوشى ۇلىسىنىڭ تاريحي، مادەني مۇراسىنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن جۇرناعى تىم از كەزدەسەتىنىن، سونىمەن قاتار ۇلىق ۇلىس حان-سۇلتاندارىنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان تاريحي شىعارمالاردىڭ دا ساناۋلى عانا ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ءاز جانىبەك حانعا ارنالعان اتالمىش ەكى قولجازبانىڭ تابىلۋى وتاندىق تاريح عىلىمى مەن ورتاعاسىرلارداعى مادەنيەت تاريحى ءۇشىن باعا جەتپەس تاريحي قازىنا دەۋگە بولادى»، – دەيدى جاس عالىم، قولجازباتانۋشى ومىربەك قاناي