2022 جىلدىڭ قاڭتارىندا ەربولات دوسايەۆ الماتى اكىمى بولىپ تاعايىندالدى. ونىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت پەن قارجى سەكتورىنداعى مول تاجىريبەسى قاڭتار ايىنداعى وقيعالاردان كەيىن ەلدىڭ ەڭ ءىرى قالانىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋدە جانە نىعايتۋدا شەشۋشى ءرول اتقاردى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz
ەكونوميكا جانە ينۆەستيسيالار
شاعىن جانە ورتا بيزنەس الماتىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىندا شەشۋشى ءرول اتقارۋدا. 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ ءونىم شىعارۋ كولەمى 13،9% - عا 24،9 ترلن تەڭگەگە دەيىن ۇلعايدى. الماتىنىڭ جوو-دەگى شوب ۇلەسى 60،3% - عا دەيىن ءوستى (2023 ج. – 58،1%). شوب سەكتورى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ قالا بەرەدى، وندا قالادا جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ جالپى سانىنىڭ 90% - ى نەمەسە 972،1 مىڭ ادام جۇمىس ىستەيدى. 2025 جىلعى 1 مامىرداعى جاعداي بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەيتىن شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 378،9 مىڭ بىرلىكتى قۇرايدى، بۇل اعىمداعى جىلدىڭ باسىمەن سالىستىرعاندا 7،4% - عا ارتىق.
ەكولوگيا، قالانى اباتتاندىرۋ
الماتىنىڭ «باقشا قالاسى» مارتەبەسىن قايتارۋ بويىنشا ءورشىل باعدارلاما ىسكە قوسىلدى. 2025 جىلدىڭ باسىنان بەرى قالادا بيىكتىگى 6 مەتردەن اساتىن 2 مىڭ ءىرى اعاش وتىرعىزىلدى. سونىمەن قاتار، بيىكتىگى 2،5 مەتردەن اساتىن 20 مىڭعا جۋىق كوشەت جانە 10 مىڭنان استام بۇتا وتىرعىزىلدى. سوڭعى ەكى جىلدا الماتىدا 1 ميلليوننان استام اعاش پەن بۇتا وتىرعىزىلدى.
ەربولات دوسايەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا الماتىدا زاڭسىز قۇرىلىستى باقىلاۋ جۇمىستارى كۇشەيتىلدى. 2022 جىلدىڭ باسىنان 2025 جىلدىڭ مامىرىنا دەيىن قالادا ءتيىستى رۇقسات قۇجاتتارىنسىز سالىنعان 88 نىسان تولىعىمەن نەمەسە ءىشىنارا بۇزىلدى. قالاداعى قۇرىلىس قىزمەتىن رەتتەۋگە باعىتتالعان نەگىزگى قۇجاتتار - قالا اۋماقتارىن سالۋ ەرەجەلەرى مەن قالا قۇرىلىسى رەگلامەنتى قابىلداندى. بۇل شارالار ءقاۋىپسىز، تۇراقتى جانە جايلى قالالىق ورتانى قۇرۋعا، نۇكتەلىك قۇرىلىستىڭ الدىن الۋعا جانە قۇرىلىس ساپاسىن باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
الماتىنىڭ "ب ا ق قالا" مارتەبەسىن قايتارۋ بويىنشا ءورشىل باعدارلاما ىسكە قوسىلدى. 2025 جىلدىڭ باسىنان بەرى قالادا بيىكتىگى 6 مەتردەن اساتىن 2 مىڭ ءىرى اعاش وتىرعىزىلدى. سونىمەن قاتار، بيىكتىگى 2،5 مەتردەن اساتىن 20 مىڭعا جۋىق كوشەت جانە 10 مىڭنان استام بۇتا وتىرعىزىلدى. سوڭعى ەكى جىلدا الماتىدا 1 ميلليوننان استام اعاش پەن بۇتا وتىرعىزىلدى.
ەربولات دوسايەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا الماتىدا زاڭسىز قۇرىلىستى باقىلاۋ جۇمىستارى كۇشەيتىلدى. 2022 جىلدىڭ باسىنان 2025 جىلدىڭ مامىرىنا دەيىن قالادا ءتيىستى رۇقسات قۇجاتتارىنسىز سالىنعان 88 نىسان تولىعىمەن نەمەسە ءىشىنارا بۇزىلدى. قالاداعى قۇرىلىس قىزمەتىن رەتتەۋگە باعىتتالعان نەگىزگى قۇجاتتار - قالا اۋماقتارىن سالۋ ەرەجەلەرى مەن قالا قۇرىلىسى رەگلامەنتى قابىلداندى. بۇل شارالار ءقاۋىپسىز، تۇراقتى جانە جايلى قالالىق ورتانى قۇرۋعا، نۇكتەلىك قۇرىلىستىڭ الدىن الۋعا جانە قۇرىلىس ساپاسىن باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
الماتىنىڭ ءار اۋدانىندا قالا تۇرعىندارىنىڭ باستاماسىمەن "حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت" باعدارلاماسى اياسىندا جوبالار ءساتتى جۇزەگە اسىرىلدى - بۇل تۇرعىنداردى قالالىق ورتانى دامىتۋعا تارتۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. باعدارلاما اياسىندا جارىقتاندىرۋ، ورىندىقتار مەن الاڭدار ورناتىلعان اۋلالار جوندەلدى، ساياباقتار، سكۆەرلەر مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر ايماقتارى اباتتاندىرىلدى، جاڭا قوعامدىق كەڭىستىكتەر قۇرىلدى.
مەگاپوليستە قالا تۇرعىندارىنىڭ بوس ۋاقىتىن وتكىزۋگە ارنالعان كوپتەگەن ورىندار پايدا بولدى: قالانىڭ ءارتۇرلى اۋداندارىندا وزەندەر بويىندا جاڭا جاعالاۋلار، دەمالىس جانە سپورت ورىندارى سالىنۋدا. الماتى زاعيپ جانە ناشار كورەتىن وقىرماندارعا ارنالعان جابدىقتارمەن جابدىقتالعان تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن زاماناۋي كىتاپحانالار اشىلعان ەلدەگى العاشقى قالا بولدى. بۇل ءبىلىم مەن ادەبيەتكە قول جەتىمدىلىكتى ىڭعايلى جانە ينكليۋزيۆتى ەتتى. سونىمەن قاتار، قالادا قوعامدىق ورىنداردا ورنالاسقان قازاقستان ءۇشىن بىرەگەي اۆتوماتتى تۇردە وزىنە-وزى قىزمەت كورسەتۋ كىتاپحانالارى ورناتىلعان.
ساياباقتاردان جاعالاۋلارعا دەيىنگى بارلىق جاڭا جانە جاڭارتىلاتىن قوعامدىق كەڭىستىكتەر امبەباپ ديزاين پرينسيپتەرىن ەسكەرە وتىرىپ جاسالعان. بۇل قالا تۇرعىندارىنىڭ بارلىق ساناتتارى ءۇشىن ىڭعايلى جانە ءقاۋىپسىز قول جەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى: مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار، قارت تۇرعىندار، بالالارى بار اتا-انالار جانە باسقا دا قالالىق ينفراقۇرىلىمدى پايدالانۋشىلار.
- اياقتالۋعا جاقىن سايران سۋ قويماسىنىڭ جاعالاۋىن اباتتاندىرۋ كەزىندە ونىڭ ىشكى اۋماعى ءارتۇرلى قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردىڭ قوزعالىسىنا تولىعىمەن بەيىمدەلگەن.
- اعىمداعى جىلى قالالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ 32،5 مىڭ نىسانىن پاسپورتتاۋ جوسپارلانعان. 2030 جىلعا دەيىن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدار ءۇشىن 3 100 الەۋمەتتىك نىساندى بەيىمدەۋ كوزدەلگەن.
- ناۋرىز ايىندا ن. ساس اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس تەاترىنىڭ عيماراتىن اۋقىمدى قايتا قۇرۋ باستالدى. جاڭارتۋ تەك قاسبەت پەن ىشكى بولمەلەرگە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تەاتردىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋىنا دا اسەر ەتەدى.
كولىك جانە جولدار
الماتىدا كولىك ينفراقۇرىلىمىندا جيناقتالعان پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن 2030 جىلعا دەيىن قالانىڭ كولىك قاڭقاسىنىڭ ماستەر-جوسپارى ازىرلەنىپ، بەكىتىلدى. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى-قالالىق كولىك جۇيەسىن تيىمدىرەك، تۇراقتى جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە باعىتتالعان ەتۋ. جوسپاردىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى-قوعامدىق كولىكتەردەگى ساپارلاردىڭ ۇلەسىن 64% - عا دەيىن ارتتىرۋ.
ءۇش جىل ىشىندە 2 مىڭعا جۋىق اۆتوبۋس جاڭارتىلدى، ال وتكەن جىلى ەكولوگيالىق تازا قوعامدىق كولىكتىڭ ۇلەسى 53،7% - دان 70% - عا دەيىن ءوستى.
قوعامدىق كولىكتىڭ جىلدامدىعى مەن باسىمدىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن 2025 جىلى رايىمبەك داڭعىلى مەن جەلتوقسان كوشەسى بويىندا بولىنگەن ەكى BRT ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. بۇل مارشرۋتتار قوعامدىق كولىكتەردىڭ كەپتەلىستەردى اينالىپ ءوتىپ، جىلدام جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى جانە ساپارلاردى ىڭعايلى ەتەدى.
سونىمەن قاتار، جول ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ جانە جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءۇش جىل ىشىندە 75 كم جاڭا جول سالىندى جانە 650 كم جول جوندەلدى.
تۋريزم
الماتىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋى ونىڭ تۋريستىك تارتىمدىلىعىنىڭ وسۋىمەن تىعىز بايلانىستى. ءتۋريزمنىڭ قالا ەكونوميكاسىنا قوسقان ۇلەسى 3،9% قۇرايدى. 2024 جىلى قالاعا 2،34 ميلليون تۋريست كەلدى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 14،8% - عا ءوستى. قازاقستانعا كەلگەن ءاربىر ەكىنشى شەتەلدىك تۋريست الماتىنى تاڭدايدى. وتكەن جىلى شەتەلدىك قوناقتار سانى 27% - عا ءوسىپ، 686،3 مىڭ ادامعا جەتتى، بۇل بۇكىل ەل بويىنشا جالپى اعىننىڭ 53% قۇرايدى.
كورسەتىلگەن تۋريستىك قىزمەتتەر كولەمى 96،3 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوستى. تۋريستىك قىزمەتتەن قالالىق بيۋدجەتكە تۇسەتىن تۇسىمدەر دە ايتارلىقتاي ءوستى: 2023 جىلعى 47،2 ملرد تەڭگەدەن 2024 جىلى 90،7 ملرد تەڭگەگە دەيىن - 1،9 ەسەگە جۋىق ءوستى.
2025 جىلى الماتىدا تۋريستەر اعىنى 2،5 ملن ادام دەڭگەيىندە بولجانۋدا.
ءبىلىم جانە مەديسينا
الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋعا، اسىرەسە ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى ماڭىزدى باعىتتارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. ەربولات دوسايەۆتىڭ باستاماسىمەن «مەكتەپ اۆتوبۋسى» جوباسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلدى. جوبانىڭ ارقاسىندا 16 مىڭنان استام وقۋشى قالانىڭ شالعاي اۋداندارىنان وقۋ ورىندارىنا ىڭعايلى جەتۋگە مۇمكىندىك الدى. قالادا مەكتەپتەر بىرتىندەپ ءبىر اۋىسىمدىق وقىتۋ فورماتىنا كوشۋدە. وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا، سونداي-اق جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جاڭا مەكتەپتەر قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. جۇمىس ىستەپ تۇرعان وقۋ ورىندارىنا قوسىمشا تولىقتىرۋلار سالىنۋدا.
الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋعا، اسىرەسە ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى ماڭىزدى باعىتتارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. ەربولات دوسايەۆتىڭ باستاماسىمەن «مەكتەپ اۆتوبۋسى» جوباسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلدى. جوبانىڭ ارقاسىندا 16 مىڭنان استام وقۋشى قالانىڭ شالعاي اۋداندارىنان وقۋ ورىندارىنا ىڭعايلى جەتۋگە مۇمكىندىك الدى. قالادا مەكتەپتەر بىرتىندەپ ءبىر اۋىسىمدىق وقىتۋ فورماتىنا كوشۋدە. وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى شەڭبەرىندە، سونداي-اق جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جاڭا مەكتەپتەر قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. جۇمىس ىستەپ تۇرعان وقۋ ورىندارىنا قوسىمشا تولىقتىرۋلار سالىنۋدا.
سونداي-اق الماتىدا العاشقى مەديسينالىق-سانيتارلىق كومەكتىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتى ەنگىزىلدى، ول بويىنشا 4 العاشقى مەديسينالىق-سانيتارلىق كومەك ورتالىعى مەن 1 ەمحانا سالىندى. سوڭعى جىلدارى العاش رەت جەدەل مەديسينالىق جاردەم ستانسياسىنىڭ اۆتوپاركىنىڭ توزۋىن 70% - دان 40% - عا دەيىن قىسقارتۋعا قول جەتكىزىلدى. ءۇش جىل ىشىندە قالا ءۇشىن 103 جاڭا تولىق جابدىقتالعان "جەدەل جاردەم" اۆتوكولىگى ساتىپ الىندى. بالالارعا جەدەل مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ جاڭا قابىلداۋ بولمەسى سالىندى.
- بۇگىندە سايالى شاعىن اۋدانىندا ەمحانا، ايباسوۆ كوشەسىندەگى مساك ورتالىعى جانە №4 جەدەل جاردەم قوسالقى ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە.
- سونداي-اق، №4 قالالىق كلينيكالىق اۋرۋحانانى، بوستاندىق جانە ناۋرىزباي اۋداندارىنداعى ەمحانالاردى رەكونسترۋكسيالاۋ جوبالارىنا وڭ ساراپتاما بەرىلدى.
- وتكەن جىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ 2030 جىلعا دەيىن مەديسينالىق وبەكتىلەردى سالۋ مەن جاڭعىرتۋدىڭ كەزەڭ-كەزەڭىمەن جوسپارى بەكىتىلدى، ول 32 جاڭا دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرىن سالۋدى جانە 14 قولدانىستاعى وبەكتىلەردى جاڭارتۋدى كوزدەيدى.
الماتىدا دەنساۋلىق ساقتاۋ ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋدى قارجىلاندىرۋ 2025 جىلى 2،6 ەسە 69،4 ملرد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى.
سيفرلاندىرۋ
مەگاپوليس وسى سالادا كورسەتىلگەن بارلىق قىزمەتتەردىڭ 52% -ىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ IT-سەكتورىن دامىتۋدا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. وتكەن جىلى ەلىمىزدەگى IT-نارىقتىڭ جالپى كولەمى شامامەن 3 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ 1،6 ترلن تەڭگەسى الماتىعا تيەسىلى. جاساندى ينتەللەكتتى قولدانا وتىرىپ، ناقتى ۋاقىتتاعى بەينەباقىلاۋ تەحنولوگياسى ءساتتى قولدانىلدى. 2023 جىلى قالا اكىمدىگى قازاقستاندا ءبىرىنشى بولىپ مەملەكەتتىك مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا كەشەندى قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن ەنگىزدى.
بەينەمونيتورينگ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ بويىنشا الماتىنىڭ تابىستى تاجىريبەسى ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرى ءۇشىن ۇلگى بولدى، ولاردا وسىنداي شەشىمدەردى قولدانا باستادى. ءبىرىڭعاي بەينەمونيتورينگ جۇيەسىنىڭ جوباسى 2022 جىلى باستالدى جانە بۇگىنگى تاڭدا 50 مىڭ قالالىق كامەرانى قامتيدى. اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ولاردىڭ سانىن 70 مىڭعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانۋدا.
سۋمەن جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ
ءۇش جىل ىشىندە الماتىدا ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار كەشەنى ىسكە اسىرىلدى. 620 كم سۋمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرى جانە 538 كم سۋ بۇرۋ جەلىلەرى سالىندى جانە جاڭارتىلدى، بۇل حالىقتىڭ 99،6% -ىن ورتالىقتاندىرىلعان سۋمەن جابدىقتاۋعا قوسۋعا جانە جەلىلەردىڭ توزۋىن 52،86% - عا دەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەردى.
- مەدەۋ اۋدانىنىڭ وڭتۇستىك بولىگى ءۇشىن 80 مىڭ تۇرعىنعا تۇراقتى سۋ بەرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ رەزەرۆتىك سحەماسى قۇرىلدى.
- ەلەكترمەن جابدىقتاۋ سالاسىندا 482،9 كم جەلى جاڭعىرتىلىپ، سالىندى. 2024 جىلى 223 كم ەلەكتر جەلىلەرى تارتىلدى، بۇل جەلىلەردىڭ توزۋىن 64،5% - عا دەيىن تومەندەتتى.
2022 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ الماتى دامۋدىڭ بارلىق نەگىزگى باعىتتارى بويىنشا سەنىمدى العا جىلجۋىن كورسەتتى. تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن ينۆەستيسيالار تارتۋدان باستاپ اۋقىمدى اباتتاندىرۋعا، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا جانە سيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە دەيىن. مەگاپوليس قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، مادەني، ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى رەتىندەگى مارتەبەسىن نىعايتا وتىرىپ، تەز وزگەرۋدە.