ءبىز ادەتتە «اكە – اسقار تاۋ، انا – باۋرايىنداعى بۇلاق، بالا – جاعاسىنداعى قۇراق» دەگەن ادەمى ءسوزدى ءجيى ايتامىز، ءجيى ەستيمىز. ءبىراق كوپتەگەن وتباسىلاردا وسى جاراسىمنىڭ جوقتىعى، ناقتىراق ايتقاندا، بۇل تۇجىرىمنىڭ شىندىقپەن سايكەسە بەرمەيتىنى ويلاندىرمايدى.
اسىرەسە ماسەلە – كەيبىر اكەلەردىڭ وتباسىنداعى، بالا تاربيەسىندەگى ءوزىنىڭ ورنىن، جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋىنە قاتىستى بولعاندا بارلىعى ويداعىداي دەي الماسىمىز انىق. ارينە، پەرزەنتتەرىنىڭ نە ءىشىپ، نە جەگەنىنە عانا ەمەس، نە ىستەپ، نە ويلاپ جۇرگەنىنە، قالاي ءوسىپ كەلە جاتقانىنا دا بارىنشا دەن قوياتىن وتاعاسىلار جوق ەمەس. زاماناۋي ۇردىسكە قاراي، ءبىرقاتار اكەلەر ءتىپتى ءسابيىنىڭ دۇنيەگە كەلۋ پروسەسىنە دە قاتىسىپ، ودان كەيىنگى كۇتىمىن دە جارىمەن بىرگە جاساپ جاساپ، بالانى باعىپ-قاعۋ، امان-ەسەن ءوسىرۋ، تاربيەلەۋ مىندەتىن بىرگە اتقارىپ جاتادى.
دەگەنمەن، بۇل – بارلىق وتباسىنا ءتان جاعداي ەمەس. سايىپ كەلگەندە، ءوزىنىڭ جانۇياداعى مىندەتىن اقشا تابۋ، بالا-شاعانى اسىراۋ دەپ قانا تۇسىنەتىن اكەلەر جەتىپ-ارتىلادى. ولار جۇمىستان شارشاپ كەلگەنىن نەمەسە الدەبىر ماڭىزدى شارۋامەن باسى قاتىپ جۇرگەنىن، ۋاقىتىنىڭ جوقتىعىن جەلەۋ ەتىپ، بالاعا كوڭىل بولمەيدى. پەرزەنتى قاي بالاباقشاعا بارادى، قاي سىنىپتا وقيدى، ۇلگەرىمى، كوڭىل كۇيى قالاي، ونى نە مازالايدى، وعان باس قاتىرىپ جاتپايدى. مۇنداي وتباسىنداعى اكە – تەك قانا اسىراۋشى نەمەسە ايەل ادامنىڭ «اكەڭە ايتام»، «اكەڭ ولتىرەدى» دەپ بالالاردى ولارعا جات، سۋىق، الدەبىر سۇستى «بوجەيمەن» قورقىتاتىن «قۇرالى». وسىلايشا، قامقورلىق جاساۋ تولىقتاي انا قۇزىرىنا كوشەدى دە، بالا اكە تاربيەسىنەن قاعىلادى. ال شىندىعىندا، قىزدىڭ دا، ۇلدىڭ دا تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىندا اكە تاربيەسىنىڭ ماڭىزى وراسان زور. ءتىپتى بالا بولاشاعىنىڭ قالاي بولاتىنى دا اكە مەيىرىمى مەن سۇيىسپەنشىلىگىنە، قولداۋىنا كوپ بايلانىستى. بۇل رەتتە، فرەيدكە جۇگىنسەك، «بالاعا اكە قامقورلىعىنان ارتىق مۇقتاجدىق جوق».
«سوڭعى كەزدە قوعامدا اكە ينستيتۋتىنىڭ السىرەپ كەتكەنى راس. نەگءىزى، اكەنىڭ تاربيەسى اعزاداعى باس سياقتى دۇنيە. پايعامبارىمىز (س.ع.س) «اكەنىڭ بالاعا بەرەتىن تاربيەسى اشارشىلىق كەزدە بۇكىل ەلگە ۇن تاراتىپ بەرىپ، ولىمنەن الىپ قالعاننان جوعارى» دەپ ايتقان. ويتكەنى، جانۇيانىڭ، قوعامنىڭ ارتىندا كەلەشەك بار. سوندىقتان مۇنى ورازا ۇستاۋ، ناماز وقۋ سياقتى پارىز دەپ ايتۋعا بولادى. اكەنىڭ بالاعا قالدىرعان ەڭ ۇلكەن سىيلىعى – تاربيەسى، اكە بولا الۋى. ءقازىر شىن مانىندە، اكەلەرىمىز، ول – اقشا تاپقاندىقتان عانا وتباسىندا ءسوزى ءوتۋشى، دۇنيەگە بايلانىستى عانا ءبارى ودان قورقادى، يمەنەدى. ءبىراق اكەلىك ءرولدى اقشامەن عانا ولشەگەن ادام اكە بولا المايدى. كەزىندە يمام رازيدان: «اكە بالانى قالاي تاربيەلەۋى كەرەك؟» دەپ سۇراعاندا: «بالانى تاربيەلەمەي-اق قوي. سەن ءوزىڭدى تاربيەلە. سوندا بالاڭ سەن بولىپ شىعادى» دەگەن ەكەن. سوندىقتان اكە ەڭ ءبىرىنشى ءوزىن تاربيەلەۋى كەرەك. ونىڭ جارىمەن سىيلاستىعىنا، جاراسىمدى قارىم-قاتىناسىنا قاراي ۇرپاعى دا ارى قاراي ۇيلەسىمدى داميدى، – دەيدءى تانىمال يمام نۇرلان بايجىگىت ۇلى.
وكىنىشكە قاراي، بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋدى ەر ادامنىڭ مىندەتى سانامايتىندار جەتەرلىك. مىسالى، مەكتەپتەگى جينالىسقا كوبىنە انالاردىڭ عانا كەلەتىنىن، بالاسىنىڭ ساباق ۇلگەرىمى، دامۋ دەڭگەيى، قاتارلاستارىمەن قارىم-قاتىناستا ءوز-ءوزىن قالاي ۇستايتىنى، جالپى، سىرتتاعى مىنەز-قۇلقى، ءتارتىبى بىرەن-ساران اكەلەردى بولماسا، كوپشىلىگىن قىزىقتىرا بەرمەيتىنىن ۇستازدار قاۋىمىنان ءجيى ەستيمىز. ياعني بۇل، كوپ جاعدايدا، ايەلدەر – اكە دە، انا دا بولىپ جۇرگەنىنىڭ ايعاعى.
ادەتتە اكە اتاۋلى پەرزەنتى كىشكەنتاي كەزىندە ءوزىن شەتكەرى ۇستاپ، جىلىلىق تانىتپاسا، قاتىگەزدىگىمەن كوڭىلىن سۋىتسا، ەرجەتكەندە بالانىڭ دا وعان دەگەن تۋىستىق، سىيلاستىق سەزىمى تومەن بولاتىنى داۋسىز. ءسابيدىڭ ومىرگە كەلۋىنە سەبەپكەرلىگى عانا بولماسا، تاربيە بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى اسىراپ، جەتكىزۋشى تۇرعىسىنداعى مىندەتىن دە اتقارماي، كەرىسىنشە، ايەلگە، بالاعا قول كوتەرىپ، قيت ەتسە، بالاعاتتاپ، جانجال شىعارىپ، وتباسىن ويران ەتۋگە دەيىن باراتىن ادام كۇنى ەرتەڭ ۇرپاعىنان قانداي جاقىندىق، سىيلاستىق كۇتپەك؟!
وسى ورايدا، بالانىڭ اتا-اناعا قۇرمەتى جونىندە ءجيى ايتىلاتىن ءبىر اڭگىمە ويعا ورالادى. سونى تىلگە تيەك ەتكەن الدەكىم جاقىندا ءبىر باسقوسۋدا: «پايعامبارىمىزعا (س.ع.س.) ءبىر جىگىت كەلىپ: «اكەم «انانى پالەنشەگە بەر»، «مىنانى تۇگەنشەگە بەر» دەپ، دۇنيەمە ارالاسا بەرەدى. مەنىڭ تاپقان دۇنيەمە اكەمنىڭ ۇكىم جۇرگىزۋگە حاقىسى بار ما؟» دەپ سۇراعاندا پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «سەن دە، دۇنيەڭ دە – اكەڭدىكى. ەكەۋىڭدى دە جۇمسايدى» دەپتى. دەمەك، بالاعا، ونىڭ بۇكىل مال-مۇلكىنە، تابىسىنا اكەسى ءومىر بويى يەلىك ەتۋگە حاقىلى» دەگەن ءسوز» دەپ ۋاعىز ايتقان بولدى. ءيا، يماندىلىق تۇرعىسىنان دۇرىس-اق. ءبىراق بالاسىنىڭ سونداي ۇلكەن جەتىستىككە، داۋلەتكە قول جەتكىزۋىنە كەزىندە اكەسىنىڭ قانشالىقتى ەڭبەگى ءسىڭدى، قانداي ۇلەسى بولدى؟! ادىلدىك ءۇشىن مۇنى دا ەسكەرگەن ءجون.
وتباسىنداعى قارىم-قاتىناس، تاربيە دۇرىس بولعان جاعدايدا كەز كەلگەن بالا ءوز اكەسىن يدەال تۇتىپ وسەدى، ونى الەمدەگى ەڭ دارا، ەڭ دانا ادام سانايدى. پسيحولوگتەر تاربيەگە بىردەي ارالاساتىن اكەلەر مەن انالاردى سالىستىرا كەلە، بالانىڭ دامۋىنا انالارعا قاراعاندا اكەلەردىڭ جاقسى اسەر ەتەتىنىن انىقتاعان. سونداي-اق اكە مەن انانىڭ تاربيەلەۋ مانەرىن تارازىلاۋ بارىسىندا ماماندار اكە ءاۆتوريتاريزمى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىنە وڭ ىقپال ەتسە، انا ۇستەمدىگىنىڭ كەرىسىنشە جاعىمسىز اسەرى بولاتىنىن ايتقان.
باستاپقى اڭگىمەگە قايتا ورالساق، اكەنىڭ اسقار تاۋ رەتىندەگى مىندەتى – بالاعا ارقاسۇيەر، قورعان بولار قامقورلىعىمەن، قالىپتاسۋ جولىندا دۇرىس جول نۇسقار ۇلگى-ونەگەسىمەن، تاربيەسىمەن ولشەنبەك. ەڭ باستىسى، ەرتەڭ بالالاردىڭ جادىندا بولۋ ءۇشىن بۇگىن ولاردىڭ ومىرىندە بولۋ ماڭىزدى.