الەمدە كەيىنگى 7 جىل ىشىندە شامامەن ارالار سانى 15 ميلليونعا ازايعان.
جاھاندىق جىلىنۋ سالدارىنان ءقازىردىڭ وزىندە سولتۇستىك امەريكا، ەۋروپا، وڭتۇستىك افريكا ومارتاسىندا بال ارالارى قىرىلىپ جاتىر. بىلتىر برازيليادا 100 ميلليوننان اسا جاندىك جويىلدى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz 24.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
ارالار جويىلسا، نە بولادى؟
ارالار جىل سايىن جاھاندىق ەكونوميكاعا 150 ملرد اقش دوللار تابىس اكەلەدى. جالپى ازىق-تۇلىكتىڭ 90%ء-ى وسىمدىكتەن الىناتىن ەسكەرسەك، ونىڭ 75%ء-ىن ارالار توزاڭدىرادى. ياعني، ارالارسىز الما، بانان، ءجۇزىم، قاربىز، شابدالى، اۆوكادو، ءتىپتى كوفە بولماي قالادى. ارا بولماسا، ءسۇت ونىمدەرى دە جوق. ويتكەنى سيىر، جىلقى مەن قوي-ەشكىگە ارالار عانا توزاڭداندىراتىن جوڭىشقا اۋاداي قاجەت.
كەيىنگى 30 جىلدا ارالاردىڭ 20 مىڭنان استام ءتۇرى بولسا، سونىڭ 4 مىڭدايى جويىلعان. عالىمدار: «بۇل ءۇردىس جالعاسا بەرسە، 2035 جىلعا قاراي ادامزات ارالاردان ءبىرجولا ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن»، – دەيدى.
"اراسىز ادامزات ءبىر كۇن دە ءومىر سۇرە المايدى. ارالار كىشكەنتاي شوپتەن باستاپ، الىپ قاربىزدارعا دەيىن توزاڭداندىرادى. ارانىڭ قاتىسى جوق وسىمدىك جوق دەۋگە بولادى"، - دەيدى ومارتاشى فلوي پەرەس.
انگلياداعى جەتەكشى كورولدىك ەكونوميكالىق قاۋىمداستىقتىڭ لوگوتيپى ارا بەينەسىندە بولۋى دا كەزدەيسوق ەمەس. بۇل يدەيانى ەكونوميكا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى دجەيمس ميد ۇسىنعان. وسىلايشا، ول ەكونوميكالىق تەوريادا كۇردەلى يدەيانىڭ مىسالىن ىزدەگەندە شابىت الۋ ءۇشىن اراعا جۇگىنگەن. ەكونوميكاسى اراعا تاۋەلدى ەلدەر ويتكەنى ءبىرقاتار ەلدىڭ ەكونوميكاسى وسى ارالارعا تاۋەلدى. ماسەلەن، قاراپايىم بانان. لاتىن امەريكاسىنداعى بانان وسىرەتىن كوشباسشى ەلدەر جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 13 ميلليون توننا، ازيا 2 ميلليون توننا، افريكا 600 مىڭ توننادان ەكسپورتتايدى. ازيادا ماقتا، مايلى داقىلدار مەن جەمىستىڭ الۋان ءتۇرى – نەگىزگى اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى. ولار قىتايدىڭ ءجىو-نىڭ 4% قۇرايدى. افريكا ەكونوميكاسى دا جەمىستەر مەن كوكونىستەردىڭ ەرەكشە تۇرلەرىن ءوسىرۋ ارقىلى وركەندەپ وتىر. ال بۇل داقىلداردىڭ بارلىعىن ارالار توزاڭداندىرادى. بال ارالارىن ايتپاعاندا، ارانىڭ باسقا تۇرلەرىنەن كەلەتىن تابىس جىل سايىن 30 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتەدى. سوعان قاراماستان ولاردىڭ پوپۋلياسياسى جىل وتكەن سايىن ازايىپ كەلەدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، بۇعان اۋىل شارۋاشىلىعىندا كەڭىنەن قولدانىلاتىن پەستيسيد كىنالى.
«بۇل جاندىكتەردىڭ قىرىلۋىنا نەگىزگى سەبەپ – Varroa destructor ءپارازيتى، ونىمەن كۇرەسۋ وتە قيىن. سونداي-اق ارالاردى فەرمەرلەر زيانكەستەرمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قولداناتىن نيكوتيندى ينسەكتيسيدتەر ولتىرەدى. بۇدان بولەك، بەي-بەرەكەت قۇرىلىس سالدارىنان ەكوجۇيەلەر بۇزىلىپ جاتىر. بۇعان جاھاندىق جىلىنۋدىڭ دا تەرىس اسەرى بار. ارالاردىڭ جىلدىق قىرىلۋى 20% دەڭگەيىندە ساقتالسا، 2035 جىلعا قاراي ولار تولىعىمەن جويىلىپ كەتۋى ىقتيمال»، – سەميۋەل بوفف، ەنتومولوگ.
ارالار جويىلىپ كەتسە، كيىمسىز قالۋىڭىز دا عاجاپ ەمەس. قازىردە ايەلدەر كيىمىنىڭ 60%، ەرلەر كيىمىنىڭ 75% ماقتادان تۇرادى. ويتكەنى ماقتا – كيىم ونىدىرىسىنە ەڭ قاجەتتى ماتەريال. ال ارالار وسى ماقتانىڭ وسۋىنە جانە ونىڭ جەتىلۋىنە اسەر ەتەدى. ءارى ماقتا ونىمدەرىنە دەگەن سۇرانىس جىل سايىن ارتىپ وتىر. ەڭ قاراپايىم جەيدە مەن دجينسى شالبارلار دا وسى ماقتادان الىنادى. ءبىر ارا ومىرىندە 5 گرامم بال بەرەدى. ءبىر قاسىق بال الۋ ءۇشىن ونى جيناۋعا 200 ارا تىنباي جۇمىس ىستەيدى. ولار گۇلدەردەن 60 گ بالشىرىن جيناپ، ۇياعا اكەلۋ كەرەك. 200 ارانىڭ سالماعى – بار بولعانى 20 گ. ارالاردىڭ ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋىنىڭ باستى سەبەبى – وسى قاجىرلى ەڭبەگى.