Jeti atasyn bilý – qazaq dástúriniń altyn qazyǵy
«Jeti atasyn bilmegen ul – jetesiz» degen sóz qazaq halqy úshin tek naqyl emes, urpaqtan-urpaqqa jalǵasqan tektilik pen tárbıe qaǵıdasy. Jeti ata dástúri ǵasyrlar boıy ulttyń birligin, tutastyǵyn saqtap, qan tazalyǵyn qorǵaýdyń negizgi joly boldy. Aqshamnews.kz tilshisi Jeti ata saltynyń máni men mańyzyn oqyrman nazaryna taǵy bir eske salyp qoıýdy jón kórdi.
Jeti ataǵa deıin qyz alyspaý dástúri
Qazaq halqynyń kóne zańdary – Esim hannyń «Eski joly» men Táýke hannyń «Jeti jarǵysynda» jeti ataǵa deıin qyz alyspaý qatań bekitilgen. Tipti Jánibek hannyń jarlyǵynda:
«Jeti atadan ilgeri qyz alysqandar bolmaýy shart, bolǵan jaǵdaıda jubaılardy teń bas qylyshtamaq shart» – dep kórsetilgen.
Bul zańnyń basty maqsaty – qan tazalyǵyn saqtaý jáne urpaqtyń amandyǵyn qamtamasyz etý. Ǵalymdardyń aıtýynsha, jeti ataǵa deıingi týystardyń nekelesýine tyıym salý – genetıkalyq aýrýlardyń aldyn alý úshin jasalǵan. Batys ǵylymy dál qazir ǵana dáleldep jatqan mundaı qaǵıdany qazaq halqy ejelden berik ustanyp kelgen.
Jeti ata dástúriniń máni
Jeti ata urpaq jalǵastyǵy shamamen 150 jylǵa sozylady. Bul – bir rýdyń tarmaǵy bólek rý bolyp qalyptasatyndaı ýaqyt. Jeti atany bilý ár qazaqqa mindet bolǵan, al balalarǵa 7–9 jasynan bastap ata-tegin jattatyp úıretken.
Qazaq shejiresi erkek tekten taratylady:
1. Baba
2. Áz ata
3. Ata
4. Áke
5. Ul
6. Nemere
7. Shóbere
Osydan keıingi urpaqtar ǵana ózara qyz alysa alǵan. Al jeti ataǵa tolǵan soń da rý aqsaqaldary arnaıy batalasyp, ruqsat beretin dástúr bolǵan.
Shejireshilerdiń róli
Qazaq qoǵamynda shejireshiler – erekshe qurmetke ıe adamdar boldy. Olar tek jeti atany ǵana emes, búkil rýdyń tarıhyn, bı-batyrlarynyń esimin, minez-qulqyn jatqa bilgen. Shejireshiler ulttyń rýhanı jady ispetti, halyqtyń tarıhı ólmestigin qamtamasyz etken.
Ádebıettegi jeti ata uǵymy
Qazaq ádebıetinde jeti ata qaǵıdasynyń saqtalýyn Shákárim Qudaıberdiulynyń «Qalqaman–Mamyr» poemasynan kórýge bolady. Jastardyń týystyǵyna baılanysty qosyla almaýy – dástúrdiń qoǵam úshin qanshalyq mańyzdy bolǵanyn kórsetedi.
Qazirgi zamanda jeti ata dástúri
Búginde zań júzinde jeti ataǵa deıin nekelesýge tyıym salynbaǵanymen, qazaq otbasylary dástúrge súıenip, urpaǵyna ata-baba tarıhyn úıretýge tyrysady. Bul – bir jaǵynan urpaqqa tektilik pen birlikti nasıhattaý bolsa, ekinshi jaǵynan ult densaýlyǵyn saqtaýdyń amaly.
Fılologıa ǵylymdarynyń doktory Dúken Masymhanuly aıtqandaı:
«Jeti ata ne úshin kerek? Birinshiden – qan tazalyǵy. Ekinshiden – týystyq pen yntymaq. Babalarymyzdyń uǵymy boıynsha jeti atany saqtamaǵan eldiń ishi búlinedi, aýyzbirshiligi joıylady dep sanaǵan».
Jeti ata dástúri – qazaq halqynyń dara bolmysyn aıqyndaıtyn basty erekshelikterdiń biri. Ol tek shejire emes, urpaqtyń amandyǵy men eldiń tutastyǵyn saqtaıtyn rýhanı zań.
Halyq danalyǵynda:
«Jeti atasyn bilgen er – jeti rýly eldiń qamyn jer» – delingen. Bul jeti atasyn bilýdiń tek jeke paryz emes, eldik múdde ekenin aıqyndaıdy.
Al Shákárim Qudaıberdiuly:
«Atadan bala týsaıshy, ata jolyn qýsaıshy» – dep, urpaqqa amanatty jetkizýdi ósıet etken.
Sondyqtan jeti atasyn bilý – tarıhqa qurmet qana emes, bolashaqqa degen jaýapkershilik.