Jaqsy kezdesýdiń sáti túsip, Almaty qalasyndaǵy Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń dırektory, QR mádenıet qaıratkeri Talǵat Qamqabaıuly ESENALIEVPEN áńgimelesken edik.
«Jas dramatýrgtermen jumys isteımiz»
– Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq balalar men jasóspirimder teatry qyrkúıektiń 7-shi juldyzynda 77-shi maýsymyn ashqaly otyr. Teatr jańa maýsymda jańa baǵytpen kórermendi qýantýy múmkin be?
– Teatrdyń tarıhyn aıtpasa da, kópke málim. 77-shi maýsym jańalyqtarǵa toly maýsym bolmaq. Óner ordasynyń baǵyty 100% ózgeredi dep aıta almaımyn. Óıtkeni, ár teatrdyń óziniń salǵan sara joly, baǵyt-baǵdary bar. Sol izben osynshama jyldar boıy júrip keledi. Jańa premeralar, jańa baǵdarlamalar kelýi múmkin. Osyǵan baılanysty ǵana ózgerister bolady. Solardyń biri, teatrdyń ataýyna saı, al ekinshi jaǵynan, elimizdiń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi bıyl Balalar jyly dep jarıalaǵannan keıin bıylǵy maýsymda basym kópshilik repertýardy balalar men jasóspirimderge arnaımyz. Máselen, 7 qyrkúıek maýsymasharymyzdy «Oınaıyq ta, oılaıyq» dep atalatyn balalarǵa arnalǵan jańa qoıylymmen ashpaqshymyz. Iaǵnı bul qoıylymnyń formaty 3 jas pen 7-8 jas aralyǵyndaǵy balalardy qamtıdy jáne bir ereksheligi - Kishi zalda balalarmen birge qarym-qatynasta, ınteraktıvti formatta sahnalanady. Odan keıingi ekinshi premeramyz - Sh.Aıtmatovtyń kóptegen teatrlarda qoıylyp, óz baǵasyn alyp júrgen «Aq keme» spektakli. Atalǵan spektáklmen talaılar moıyndaǵan teatrdyń úzdik rejıseri Dına Jumabaeva daıyndyqty bastap ketti. Bul - Sh.Aıtmatovtyń bizdiń teatrdaǵy jalǵyz shyǵarmasy emes, repertýarymyzda teatrsúıer kórermenniń júregin jaýlaǵan «Qyzyl oramaldy shynarym» (rej. T.Temenov) spektakli de bar. Qudaı qalasa, qazan-qarasha aıynyń basynda premerasy ótedi degen senimdemiz. Odan keıingi qoıylym, Aqberen Elgezektiń qazirgi tańda kóp oqylyp jatqan týyndysy - «Bolmaǵan balalyq shaq» shyǵarmasy. Teatrdyń kórkemdik jetekshisi, úzdik rejıserlerdiń biri Farhad Moldaǵalı týyndynyń sahnalyq nusqasyn jasap, jasóspirimderge arnap qoıǵaly jatyr. Odan bólek, bizde jeke jumystar da barshylyq. Iaǵnı ártister óziniń unatyp, sahnalaǵan spektáklderin Kórkemdik keńeske tapsyrýy arqyly «ózindik jumys» dep eseptelinetin baǵytty ashtyq.
Almaty qalasynda ótetin Orta Azıa elderiniń VIII Halyqaralyq teatrlar festıvali de bizdi aınalyp ótpeıdi. Atalmysh festıválge Elik Nursultannyń qoltańbasymen sahnalanǵan A.Chehovtyń «Shaǵala» spektaklimen qatysatyn bolamyz. Jalpy, festıválder - teatrdyń deńgeıin, dárejesin kórsetetin birden-bir baıqaý. Óıtkeni, ol jerde kásibı teatr synshylary bolady. «Syn túzelmeı, min túzelmeıdi» demekshi, sol arqyly bizdiń ósip, órkendeýimiz - asa qajet proses. Syn alańynda qaralatyn spektáklderdiń bári - Qazaqstandaǵy synshylardyń joǵary baǵasyn alyp júrgen qoıylymdar. Báıgeden qalaı keledi, ony baǵy men babyna qaraı kóredi.
– Jas dramatýrgtermen jumys jasaý oıda bar ma?
– Árıne, biz jas dramatýrgtermen jumys jasaımyz. Jyl saıyn belgili dramatýrg Oljas Janaıdarovtyń bastamasymen «DRAMA.KZ» jobasy ótkizilip otyrady. Ol jas dramatýrgter, jas rejıserler jáne jas akterlardyń basyn qosatyn birden-bir joba. Sol jerde jas dramatýrgterdiń pesalaryn rejıserler tańdap alyp, oqylym ótkizedi. Joba aıasynda teatrdyń dırektorlary, kórkemdik jetekshiler, ádebıet bóliminiń basshylary, teatr synshylary pesalar oqylymyn talqylaıdy. Sonyń ishinen, bizdiń teatrǵa laıyq degen jaqsy dúnıe bolatyn bolsa, biz ony alyp, mindetti túrde sahnalaımyz. Sondyqtan burynǵydaı jas dramatýrgterge ár teatrǵa baryp, óz pesasyn usynýdyń qajettiligi shamaly. Óıtkeni, osyndaı jobalar turǵanda, jeńimpazdary týyndylaryn eń úzdik teatrlarda qoıýǵa múmkindikteri bar. Sol sebepti, jas dramatýrgterge qazir sol jobaǵa qatysyp, ótinish berýine áli kesh emes. Atalmysh jobaǵa jáne jas dramatýrgterge sáttilik tileımin!
«Teatrǵa jetispeıtin mamandar bar, solardy oqytý kerek»
– 76-shy maýsymnyń birden-bir jaqsy jańalyǵy – Kishi zaldyń ashylýy. Sol Kishi zalǵa ótkizýge qoıylǵan aýqymdy josparlar bar ma?
– Aıtyp ótkenimdeı, Kishi zalǵa sahnalaıtyn 3-4 qoıylymǵa daıyndyq tyńǵylyqty júrip jatyr. Odan bólek, basqa jobalar da joq emes. Iaǵnı aldaǵy qarastyrylyp jatqan monospektaklder de bar. Sonymen qatar, keshke qaraı jastar kafege barady, bolmasa taǵy basqa kóńil sergitetin oryndarǵa jıi baratyny málim. Sondyqtan biz solardyń qyzyǵýshylyǵyna qaraı, saǵat keshki 21.00 shamasynda Kishi zalda arnaıy keshter ótkizetin baǵdarlamalar jasaıtyn bolamyz
– Ózińizdiń 25 jyldyq tájirıbeńizge súıene otyryp, qazirgi tańda qazaq teatrlaryna ne jetispeıtinin aıtyp ótseńiz?
– Biz «jetispeıdi» deı beretin bolsaq, eshqashan jetpeıdi. Jetkilikti nárse de, jetpeıtin nárse de kóp. Máselen, qarap otyrsańyz, Qazaqstanda memlekettik teatrlardyń bárin memleket qarjylandyrady. Iaǵnı teatrdyń jylýynan bastap, búkil gastróldiń shyǵyndary, jańa qoıylymdardyń shyǵyndary tolyq qamtamasyz etiledi. Sondyqtan biz halyqqa jumys jasaımyz. «Ne jetpeıdi?» degen suraqqa jaýap berer bolsam, árıne, bizde qazir myqty ártisterimiz, rejıserlerimiz, sýretshilerimiz óte kóp, úzdik tehnologıalar da jetkilikti. Iaǵnı jaryq, dybys, shoý jasaýǵa múmkindiktiń bári bar. Biraq dál sol jaryq, dybys, shoýdy jasaıtyn bizde mamandar jetkiliksiz. Óıtkeni, bizde ony daıarlaıtyn mamandar, arnaıy oqý oryndary joq. Bizge qazir dál sondaı mamandardy daıarlaıtyn oqý orny qajet. Meniń oıymsha, mamandardy múmkin shetelden shaqyrtyp oqytqyzý kerek shyǵar. Biz elimizden jas mamandardy shetelge jiberip, 1-2 aı oqytatyn bolsaq, qarajat jaǵynan tıimsiz bolary anyq. Kerisinshe, biz sondaı naǵyz mamandy aldyrtyp, 2-3 jyl kóleminde 20–30 adamdy oqytatyn bolsaq, sol oqý ornynda 30 maman shyǵady. Iaǵnı bul barlyq jaǵynan utymdyraq. Bizge, teatrǵa, Qazaqstan teatrlaryna sondaı mamandar qajet. Bul máseleni qarastyrý óte mańyzdy dúnıe dep oılaımyn.
– Sizdiń kózqarasyńyzda qaı spektáklderdiń ǵumyry uzaq?
– Dál osy suraqqa men ózim kóp oılanǵan adamdardyń birimin. «Bul qaı qoıylym?» deýge bolmaıdy. Mysaly, «Mahabbat, qyzyq mol jyldar» spektakli. Nege halyq ony sonshalyqty qajet etedi? Dál sol sıaqty «Qyzyl oramaldy shynarym» qoıylymy. Suranys óte kóp. Nege? Bul spektákldiń júrgenine 10 jyldan astam ýaqyt boldy. Basty keıipkerlerdi oınaıtyn 2-3 býyn aýysyp ketti. Biraq taǵy aıtam, dál sol spektákldiń árqaısysynyń óziniń İlıasy, Áseli, Hadıshasy bar. Sol sıaqty, ár keıipkerdiń óziniń kórermeni bar. Óıtkeni, búgingi kórermenniń talaby bólek. Iaǵnı qazirgi oınap jatqan jas akter, aktrısa dál búgingi kórermenniń talabyna saı oınaýy qajet. Sonda spektákldiń ǵumyry da uzaq bolady. Óıtkeni, bizge qazir keletin kórermen kim? Árıne, 90 paıyzy jastar. Demek, biz sol baǵytta kóbirek jumys jasaýymyz qajet. Mysaly, «Shaǵala» qoıylymyn aıta ketsek, ol basqa teatrda qoıylsa, ózgeshe baǵytta qoıylady. Al bizde rejıserdiń sheshimi boıynsha, dál sol spektákldi jastar qaýymyna beıimdep alyp kelgen. Máselen, kelesi jyly «Apaly-sińlili úsheý» degen qoıylymdy sahnalaý josparda bar. Múmkin, bul tusta da «Ǵ.Músirepov atyndaǵy balalar men jasóspirimder teatryna qanshalyqty onyń qajettiligi bar?» degen úlken suraq týyndaýy múmkin. Iaǵnı ony da rejıser qajet etkennen keıin, dál osy teatrdyń repertýarynda júrý kerektiginen, erteńgi bizdiń ártisterdiń klasıkada oınap ósýi úshin ondaı spektáklderdiń júrýi mindetti bolǵany. Biraq ol qoıylymdardy da jastardyń baǵytyna arnap sahnalaıdy. Kórermen kim, bári soǵan baılanysty. Máselen, biz jaqyn arada gastróldik saparmen Aqtaýǵa baratynymyz jaıly jarnama jasaǵannan beri, qasyndaǵy Atyraý, Oral qalasyndaǵy kórermenderimizdiń tarapynan «Bizge kelmeısizder me? Kelmeseńizder, qaı kúni, qandaı spektákl bolady? Biz ózimizdiń súıikti qoıylymdarymyzdy Aqtaýǵa baryp kóremiz!» degen ótinishter túsip jatyr. Onyń bári búgingi damyǵan zamanda da teatrdy súıetin halyq bar ekenin dáleldeıdi. Búgingi jastardyń teatrǵa qaıta oralǵany qýantady.
«Jastyq shaqta teatrǵa barmaǵan adam, úlkeıgende barmaıdy»
– Sońǵy suraq, Ǵ.Músirepov teatry basqa teatrlardan nesimen erekshe?
– Atynyń ózi aıtyp tur, balalar men jasóspirimder teatry. Iaǵnı bul – qazaq teatr ónerindegi jalǵyz balalar men jasóspirimder teatry. Mysaly, Astanada mýzykalyq jas kórermender teatry jáne Jastar teatry bar, biraq balalar jáne jasóspirimder emes. Sondyqtan osy baǵytta jalǵyz qazaq teatry – Ǵabeńniń atyndaǵy teatr. Apa-atalarymyz bastap ketken sara jol ary qaraı jalǵasyn taba beredi. Ol ǵasyrdan-ǵasyrǵa, býynnan-býynǵa aýyssa da, bir-birin tárbıelep, ary qaraı alyp ketedi. Sondyqtan bireý kelip ony buzýy múmkin emes. «Men buzamyn» dep te oılamaý kerek. Iaǵnı kelgen basshy sol teatrdyń úrdisine, sol teatrdyń baǵytyna sińip ketýi kerek.
Qorytyndylap aıta ketetin jaıt, nege balalarǵa erekshe kóńil bólemiz? Meniń óz túsinigimde, balabaqshada, mektepte, stýdenttik jastyq shaqta teatrǵa kelmegen adam, bolashaqta úlken dárejeli qyzmetker bolsyn, ǵalym bolsyn, ol adam eshqashan teatrǵa kelmeıdi. Eger de sol balabaqshada nemese mektepte teatrǵa ákeletin bolsa, onyń júreginde, sana seziminde bir nárse qalady jáne sol qashan da tartyp turady. Sondyqtan ol erteń qyzmette bolsa da, ýaqyt taýyp, teatrǵa kelip turatyn bolady jáne teatrdy túsinedi, súıedi. Sondyqtan biz sol ár baldyrǵandy balalyq shaqtan teatrǵa tárbıeleýimiz kerek! Bıyl alǵash ret teatr maýsymyn bir aıǵa uzartyp, tájirıbe jasap kórdik. Kórermenderimizdi shilde aıynda da qoıylymdarmen qýantýymyz, ásirese, ózge oblystarda turatyn kórermenderimizdi erekshe qýantty. Jazǵy demalysta arnaıy kelip spektáklder kórgisi keletin kórermenderimizdiń kóp ekenin ańǵardyq. Buıyrtsa, bul tájirıbemiz ary qaraı jalǵasyn taba beredi.
- Suhbatyńyzǵa kópten-kóp raqmet! Aldaǵy josparlaryńyzǵa sáttilik tileıminİ