Syndarly sabaqtastyq kezeńi

Jer daýy men jesir daýy kóne dáýirden beri qazaq halqy úshin asa mańyzdy bolǵan. Sodan shyǵar, 2016 jyly elimizde jer­di sheteldikterge satý men jal­ǵa berýge qarsylyq bildir­gen halyq tilegin eskergen El­basy Nursultan Nazarbaev osy másele boıynsha 5 jylǵa moratorıı jarıalaǵan bolatyn. Bıyl onyń merzimi aıaqtalmaq. Osyǵan oraı, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Ult­tyq qoǵamdyq senim keńe­siniń kezekti otyrysynda aýyl sharýashylyǵy jerin shetel­dikterge satýǵa, jalǵa berýge arnaıy toqtalyp, prezıdenttik zań shyǵarý bastamasyn paıdalanyp, jerge qatysty zań jobasyn Májilis qaraýyna usynǵan edi.

Taıaýda Prezıdent Parlament qabyldaǵan «Qazaqstan Res­pýb­lı­kasynyń keıbir zań­na­malyq aktilerine jer qaty­nastary másele­leri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıdy. Osy­laı­sha, qoǵamdy jyldar boıy tol­ǵan­dyrǵan jer máselesi túbegeıli sheshimin tapty.

Ata-babamyz aq naızanyń ushymen, aq bilektiń kúshimen qorǵap, urpaǵyna amanat etken qazaq jeri sheteldikterge satylmaıtyn jáne jalǵa berilmeıtin bolyp sheshildi. Qasym-Jomart Toqaev jer máselesi men el máse­lesiniń, ıaǵnı ózi usynǵan «Ha­lyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasymen ózektes eken taǵy bir márte ań­ǵartty. Memleketshildik saıa­satynyń biriz­dilik­pen júzege asatynyn, onyń nátı­­jesi halyqtyń oıymen qashanda únde­se­tinin taǵy bir márte dáleldedi.

Sonymen qatar keıingi eki jyl ishinde halyq turmysyna qatysty birqatar ıgi bastama júzege asty. Máselen, bir­jolǵy kredıttik amnıstıa jarıalanyp, 500 myń adamnyń nesıesi keshi­ril­geni málim. Sondaı-aq kom­mýnaldyq tólem­derdiń tarıfi tómendetildi. Ony tóleý úshin asa muqtaj jandar qosymsha kó­mek aldy. Qarjy naryǵyn ret­teý jáne da­my­tý agenttigine Ult­­tyq bankpen bir­le­sip, qazaq­stan­dyq bızneske nesıe berý kólemin azaıtpaý jóninde shara­­lar qa­byldaýǵa tapsyrma berildi. Qol­je­tim­di nesıe berý, kóktemgi egis naýqa­nyn júr­gizý, jumys oryndaryn ashý jáne saqtaý úshin aıtarlyqtaı qarajat bólindi.

700 myńnan astam kompanıa men kásipkerlerdiń salyq júk­temesi azaıtyldy. Sol arqyly olar 1 trln teńgege jýyq qar­jy únemdeýge múmkindik al­dy. Prezıdenttiń tapsyrmasy­men 2020 jyly 492,5 myń pedagogtiń jalaqysy 25 paıyzǵa ósti. 2021 jylǵy 1 qańtardan bastap taǵy da 25 paıyzǵa ulǵaıtyldy. Al pe­dagogıkalyq baǵytta bilim alyp jatqan stýdentterdiń stıpendıasy 26 myńnan 42 myń teńgege deıin kóbeıtildi.

Byltyr turǵyn úı qu­ry­lysy­nyń qarqyny 11,2%-ǵa ósken. Biraq paıdalanýǵa beril­gen daıyn úıler­diń 40%-y tek Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qala­laryn­da salynǵanyna kóńil aýdarǵan Pre­zı­dent aýyldyq mekenderde de bas­pana salý qolǵa alynatynyn jetkizdi. Eger óńir­lerde baspana kóptep salyn­sa, aýyl­darǵa jastardy, qajetti maman­­dardy tartýǵa bolatyny sózsiz. Jas­tar demek­shi, Memleket basshysy memleket­tik qyz­mettiń tıimdiligin arttyrý úshin daryndy jas kadrlarǵa erekshe kóńil bólip keledi. Prezı­denttik jastar kadrlyq rezervi qurylǵandyǵy – sonyń aıǵaǵy.

Keıingi eki jyl álemde de, elimizde de tótenshe jaǵdaılarǵa toly boldy. Pre­zı­denttik saılaýdan kóp ótpeı-aq Arys­taǵy qarý-jaraq qoımasy jaryldy. Sonyń saldarynan qaladaǵy úıler qı­rap, kóptegen turǵyn baspanasyz qal­dy. Osy bir syn kezde Memleket basshy­sy Arysqa arnaıy baryp, ahýalmen tikeleı tanysyp qaıtqany esimizde. Al byltyr Qordaıdaǵy janjal ózek­ti áleýmettik máselelerdiń tu­tas sho­ǵy­­ryn kórsetip berdi. Óz­bek­standa ja­ryl­ǵan sý qoı­masy Maqtaraldaǵy aǵaıyndy ábi­gerge saldy. Osyndaı jaǵ­­daıdyń bárinde Qasym-Jomart To­qaevtyń shuǵyl den qoıyp, batyl sheshim qabyldaýy halyq­tyń bılikke degen senimin kúsheı­te tústi.

Daǵdarys daýasy

Bir jyl buryn dál osy kezeńde Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy koronavırýsty pandemıa dep jarıalap, shartaraptyń túk­pir-túkpiriniń etek-jeńin qym­­­taýǵa kiristi. Búkil álem bet­perde kıip, úıge tyǵyldy. Jer-ja­­han­dy teńseltken vırýs Qa­zaq­­standy da aınalyp ótken joq.

Álemde alshań basqan indet­tiń bizdiń elimizdegi qar­qy­ny Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń der kezinde qabyl­da­ǵan sheshimderiniń arqasynda aı­tar­­lyqtaı báseńdedi. Mem­le­ket basshysy koronavırýs in­­de­ti­niń órship, tez taralýy­na baı­­­lan­ysty halyqqa Úndeý ja­rıa­­lap, elimizde 30 kúndik tóten­she jaǵdaı engizip, alǵashqy tol­qyn­n­yń aldyn ala bildi. Der ke­z­inde qatań karantın jarıa­la­nyp, saqtyq sharalaryn saq­taý­­dyń ar­qasynda epıdemıa­lyq jaǵ­daıdyń tym ýshyǵýyna jol berilmedi.

Qasym-Jomart Kemeluly óz qyz­metinde halyq densaýlyǵyn qor­ǵaý, ekonomıkanyń turaqty­ly­ǵy men damý qarqynyn saqtaý, bilim berý salalaryn basty na­­zar­da ustady. Soǵan sáıkes ma­ńyz­dy sheshimderdi jedel qa­byl­dap, ony júzege asyrýdy Úki­met pen ákimderge júktep, nátı­jesin jiti qadaǵalap otyrdy. Eń aldymen, Nur-Sultan, Alma­ty, Shym­kent qalalarynda shu­ǵyl túrde jańa modýldik juq­paly aýrýlar aýrýhanalary, pro­vı­zorlyq stasıonarlar salyn­­dy. 4,5 mıllıonnan astam adam­­­ǵa 42500 teńgeden qarjylaı kómek kórsetildi. 1 mıllıonnan as­tam aza­matqa azyq-túlik pen turmys­tyq zattar úlestirildi.

Pandemıa kezinde 2 mıllıonǵa jýyq azamattyń nesıe tóleý merzimi keıinge shegerildi.

İndet bastalysymen Memle­ket bas­shy­­synyń tapsyrmasyna sáıkes óńir­ler­diń ákimderi azyq-túlik pen qyzmet túr­leriniń baǵasyn baqylaý ju­mys­taryn belsendi júrgizdi. Sonyń arqa­­syn­da elimizdiń azyq-túlik qory Qazaq­stan hal­qynyń qajettiligin tolyq qam­tama­­syz ete aldy. Son­daı-aq Prezıdent pan­de­­mıadan qaıtys bolǵan azamattar rýhy al­­­dynda taǵzym etý úshin 13 shil­deni Jal­­py­ulttyq aza tutý kúni dep jarıalady.

Memleket basshysynyń tap­syr­masy boıynsha búdjet qara­jaty halyqty jumyspen qam­týǵa, shaǵyn jáne orta bıznesti qol­daýǵa baǵyttaý úshin qaıta qaral­dy. Atap aıtqanda, jos­par­­­lanǵan barlyq is-shara onlaın formatqa kóshirildi. Eli­miz boıynsha qashyqtan oqý, qashyqtan jumys isteý tási­li en­gizildi. Pandemıa kezin­degi únem­­delgen qarajat ekono­mı­ka­nyń turaqty damýyn qamtamasyz etýge, daǵdarystan zardap shekken halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa jáne basqa ıgi isterge jumsaldy. Prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha pandemıanyń saldary men odan týyndaǵan ekonomıkalyq qıyn­dyqtardy eńserýge 5,9 trln teńge kóleminde qarjy bólindi.

Epıdemıaǵa qarsy is-sharalarǵa tartyl­ǵan medısına qyzmetkerlerin yntalan­dyrý jáne materıaldyq qoldaý maq­satynda koronavırýs juq­tyrý qaýpiniń dárejesine qaraı jalaqy­lary­na ústem­eaqy qosyl­dy. Dárigerler­diń jalaqy­syn eko­nomıkadaǵy ortasha jalaqy deńgeıine deıin kóterý mindeti qoıyldy. Osy maqsatpen bıyl respýblıkalyq búdjetten 196,5 mlrd teńge bólin­di. Qasym-Jomart Toqaevtyń tikeleı tapsyrmasymen koronavırýsqa qarsy QazCovid-in vaksınasy ázirlenip, Qazaq­stan pandemıaǵa qarsy em tapqan álemdegi bes eldiń qataryna qosyldy.

Sonymen qatar, daǵdarysqa qarsy «Jumyspen qamtýdyń Jol kartasy» baǵdarlamasy is­ke qo­syldy. Ony júzege asyrý úshin 1 trl­n teńge bólindi. Pan­­de­mıanyń aýyrtpalyǵyna qara­mas­tan, óndiris kólemi, aýyl sha­rýa­­shylyǵy ónimderi, eksport ul­ǵaı­dy. Osy rette IT jáne týrızm salalaryna tartylǵan iri kólem­degi ınvestısıany aıta ketý kerek. Sonyń nátıjesinde 300 myń jańa jumys orny ashylmaq.

Saıası ózgerister – ýaqyt talaby

Tuńǵysh Prezıdentimiz – El­ba­sy Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan – 2050» Strategıa­sy­na sáıkes qoǵamdyq ómirdi odan ári demokratıalandyrý ba­ǵy­tynda birtalaı mańyzdy ózge­ris jasaldy. Prezıdenttiń bas­ta­masy­men Ulttyq qoǵamdyq se­nim keńesi quryl­dy. Onda kóteril­gen kókeıkesti máse­le­ler jan-jaqty zerdelenip, tıisti sheshim­derin taýyp, elimizdegi demokratıalyq úrdis­t­erdi odan ári ilgeriletýge baǵyt­talǵan birqatar zań qabyldandy. Sonyń ishinde, beıbit sherýlerge baılanysty zańnamaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizilip, mıtıńiler tek habarlama berý arqyly ótkiziletin boldy.

Sondaı-aq saılaý týraly zań­namaǵa da eleýli ózgerister en­gizildi. Atap aıtqanda, saıası par­tıalardy qurý men tirkeý tala­by edáýir jeńildetildi. Par­tıa­­lar­dyń saılaý tiziminde áıel­­der men jastar úshin 30 paıyz­dyq min­detti kvota belgi­lendi. Bul qadam áıelder men jas­­tar­­dyń el­diń qoǵamdyq-saıa­sı ómi­rine bel­sene qatysýyna qo­sym­sha múm­kindik berdi. Atal­ǵan bas­­­ta­­manyń nátıjesi bıyl­ǵy Má­­ji­lis pen barlyq deńgeı­degi más­­­lı­hattar saılaýynda anyq ań­ǵa­ryl­dy. Memleket basshy­sy­­nyń parlamenttik opozısıa týraly usynysy da zańdas­tyryldy.

Qoǵamdy demokratıalandyrý baǵy­tyndaǵy  taǵy bir ma­ńyz­dy qadam – aýyl ákimderin saı­­laý bolǵaly tur. Bıyl eli­mizde kentterdiń, aýyldar men aýyldyq okrýgterdiń ákimderin ti­keleı saılaýǵa daıyndyq júr­gizi­­lip jatyr. Jospar boıynsha saı­laý tamyz-jeltoqsan aı­la­ryn­da ótkizý josparlanǵan. Bul eli­mizdiń qoǵamdyq-saıası ómirin­degi eleýli oqıǵaǵa aınalatyny anyq. Atalǵan máse­lege qatysty zań jobasy Par­la­mentte qyzý talqylanyp qabyldandy.

Demokratıalandyrý úderisi mu­nymen shektelip qalmaq emes. Kelesi mańyzdy qadam – aýdan ákim­deriniń saılaýy bolmaq. Osy bastamalardyń el ómirin demo­kra­tıalandyryp qana qoımaı, jer­­gilikti basqarý ınstıtýtyn ny­­ǵaıtýǵa eleýli yqpalyn tı­gizýi tıis.

Budan bólek, Memleket bas­shy­synyń bastamasymen adam quqy­ǵyn qorǵaý, áıelder men ba­la­larǵa qatysty zorlyq-zom­by­lyq, adam saýdasy, mal urlyǵy, brakonerlik, kólikti mas kúıde júr­gizý syndy qylmystarǵa qar­sy zańnamalar qatańdatylyp, al­dyn alý sharalary kúsheıtildi.

Memleket basshysy usyn­ǵan syrt­qy saıasattyń 2020-2030 jyl­darǵa arnalǵan tujy­rym­damasynda da syndarly sa­baq­tastyq bar. Ulttyq múd­deni qorǵaı otyryp, syrtqy saıa­sı jáne ekonomıkalyq basym­dyq­tardy ilgeriletýge basty nazar aýdaryla bermek. Eli­miz­diń strategıalyq saıası maq­saty retinde táýelsizdikti, memle­ket­tiń egemendigin jáne aýmaqtyq tu­tas­tyǵyn nyǵaıtý, syrt­qy saıa­sı baǵyttyń derbestigin saq­taý kózdelip otyr. Sondaı-aq O­rta­lyq Azıa­da Qazaqstannyń kósh­bas­shylyq or­nyn nyǵaıtýǵa jáne eli­mizdiń uzaq mer­zimdi múdde­lerine erekshe ekpin beriledi.

Tujyrymdama halyqaralyq jáne óńirlik turaqtylyq pen qaýipsiz­dik­ti qam­tamasyz etýge eleýli úles qosý, shet memlekettermen ekijaqty jáne kóp­jaqty for­matta dostyq, ózara tıimdi qarym-qatynasty saqtaý, mem­­leket­aralyq birlestikter jáne halyqaralyq uıymdarmen keshen­di ózara is-qımyldy damytý qaras­tyrylǵan.

Prezıdent óziniń syrtqy saıa­satqa qa­tysty jumysynda ashyq­tyq, prag­ma­tızm jáne ymy­raǵa kelý sekildi tásil­derdi qol­­daný arqyly Qazaq­stan­nyń ult­­tyq múddelerin senimdi qor­ǵaı­­dy. Bul tásildiń tıimdiligi Óz­­bek­stan­daǵy Sar­doba sý qoı­ma­­sy­nyń buzylýyna baı­lanys­ty tótenshe jaǵdaı kezinde anyq kórindi. Eki eldiń túsinisip ju­mys is­teýiniń arqasynda sý tas­qy­nynyń saldaryn qysqa mer­zimde joıý múmkin boldy.

Qasym-Jomart Toqaev saılaýaldy baǵdarlamasynda Elbasy aıqyndaǵan kóp vektorlyq saıasat qaǵıdasyn ustana otyryp, stra­tegıalyq seriktes elder – Reseı, Qytaı, AQSH, Orta­lyq Azıa mem­leketterimen, Eýropa­lyq odaq, Azıa jáne Taıaý Shyǵys mem­leketterimen teń, dostyq qa­rym-qatynasty, sonymen qa­tar BUU, TMD, EAEO, SHYU, EQYU, AÓSSHK sekildi halyq­ara­­lyq uıymdarmen baılanysty nyǵaıta túsetinin málimdegen-di.

Ol ýádeler iske asyrylyp, Mem­leket basshysy óziniń halyq­aralyq arenada elimizdiń múd­desin qorǵaı alatyn iri saıasatker ekenin kórsete bildi. Máselen, byltyr Joǵary Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńestiń onlaın otyrysynda 2025 jylǵa deıingi eýra­zıalyq ekonomıkalyq ınte­gra­sıa­nyń strategıalyq damý baǵyt­tary týraly qujatty qa­byl­daý ıdeıasyn qoldaı otyryp, strategıanyń keıbir bólimderin qaıta talqylap, áli de pysyqtaı túsý keregin, den­saýlyq saqtaý, bilim jáne ǵy­lym salalaryn EEK-nyń qu­zy­reti­ne tolyq kólemde berý onyń eko­no­mıkalyq baǵytyn aıtar­lyq­taı ózgertip jiberýi múmkin ekenin eskertkeni, sondaı-aq EEK-tiń óki­lettigin keńeıtý máse­­le­­le­rine muqıat bolýǵa shaqyrǵany esimizde.

Bıylǵy 1 qańtardan bastap Qazaq­stan Eýrazıalyq ekono­mı­kalyq odaq tóraǵalyǵyn qabyl­dady. Osyǵan oraı, Qasym-Jomart Toqaev EAEO-ǵa múshe mem­leketterdiń basshylaryna jol­daǵan Úndeýinde birqatar mańyz­dy máseleni kóterip, uıym­nyń aldaǵy 5 jyldaǵy baǵytyn aıqyndap berdi.

Túıindeı aıtqanda, eki jyl ishinde atqarylǵan sharýalar­dy áli de tize berýge bolady. Eń bastysy – Memleket bas­shy­sy kótergen bastamalar halyq­tyń ıgiligi úshin jasalyp jatyr. Qasym-Jomart Toqaev el talabyn eskerip, naqty sheshim qabyldaıtynyn talaı már­te dáleldedi. Osy merzimde at­qarylǵan jumystarǵa qarap oty­ryp, Prezıdentimiz aldaǵy ýa­qyt­ta da elimizdi Elbasy bel­gi­lep bergen «Qazaqstan – 2050» Strategıasynyń aıqyn baǵy­tymen buljytpaı alǵa bas­tap, halqymyzdy Máńgilik el bolý mu­ratyn oryndaý jolyna ju­myl­dyra beretinine senimdimiz.