Úkimet aýyl sharýashylyǵy salasyna 1,2 trıllıon teńge qaıtarymsyz kómek qarjy tóleıtin bolady, dep habarlady Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasap.
Osy qarasha aıynyń basynda Premer-Mınıstr Álıhan Smaıylov aýyl sharýashylyǵy ónim óndirýshilerin qaraýlyqqa aıyptady.
Úkimet basshysynyń shamdanatyn jóni bar. Bıyl memleket otandyq agroónerkásiptik keshenge beretin sýbsıdıa qarajatynyń kólemin júzdegen mıllıard teńgege kóbeıtti. Al onyń "qaıtarymy", alǵysy retinde fermerler, sonyń ishinde kóp mólsherde el qarajatyn alǵandar óz ónimderiniń baǵasyn shyǵandatyp jibergen.
"Bıyl aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdıalaý eki esege ulǵaıtyldy! Biraq ony alatyndar azyq-túlik baǵasyn 20%-ǵa kótergenin kórip otyrmyz. Mundaı jaǵdaıǵa kóne almaspyz! Eger biz sýbsıdıa bersek, onda olar da ózine tıisti mindettemeler qabyldaýy kerek. Sýbsıdıalaý júıesi naqty jumys isteýge tıis", – dedi Álıhan Smaıylov.
Saýda jáne ıntegrasıa birinshi vıse-mınıstri Arman Shaqqalıev bıyl ınflásıanyń shekten shyǵyp, tarıhı rekord ornatýyna tamaq ónimderi eń kóp úles qosqanyna nazar aýdartty.
Onyń málimetinshe, osy jyldyń 10 aıynda azyq-túlik ınflásıasy 20,5%-ǵa jetken. Ótken aıdyń qorytyndysynda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń bári derlik qymbattady. Sonyń ishinde, ásirese, jumyrtqa baǵasy tek bir aıda ǵana 7,6%-ǵa, un 3,9%-ǵa, kúrish 3%-ǵa, sút 2,2%-ǵa ósip shyǵa kelgen.
Mınıstrlik jumyrtqa, ósimdik maıy, kúrish sıaqty jekelegen taýarlardy óndirýshilerdiń aramza, josyqsyz áreketterin áshkerelepti. Olar, mysaly, bastapqy baǵany arzanǵa bosatady, biraq ol baǵamen tek ózderiniń deldaldary ǵana ala alady. Olar ary qaraı naryqqa eselep qymbatqa satady. Saldarynan, mysaly, qus fabrıkalary orasan sýbsıdıa alǵanyna qaramastan, kóleńkeli joldarmen taýaryn qymbattata qoıady.
"Abaı oblysyna barǵanda baıqaǵanymyz, Semeıden 200 shaqyrym jerde ornalasqan qus fabrıkalary jumyrtqany ondyǵyna 360-380 teńgeden satqan, al sońǵy satyp alýshyǵa ol 600 teńgeden ótkiziledi. Osyǵan baılanysty monopolıaǵa qarsy áreket etýdiń shuǵyl sharalaryn qabyldaý qajet. Sonymen qatar sońǵy kezderi baspasózde jekelegen taýar óndirýshiler aldaǵy ýaqytta baǵany taǵy kóteretini týraly málimdemelerin jarıalaýda. Buǵan da tıisti túrde den qoıý qajet", – dedi vıse-mınıstr Arman Shaqqalıev.
Biraq olıgarhtar jaılaǵan naryqty qatań tártipke keltire alatyn azýly organ baıqalmaıdy. Premer Álıhan Smaıylovtyń ózi Baǵa belgileý tizbegin tergeý jónindegi óńirlik komısıalardyń jumysyn qaıta formattaý tapsyrylǵanyn eske salyp, biraq budan nátıje shyqpaǵanyna, tipti kókónis saqtaý qoımalary boıynsha derekter bazasyn ózektilendirý júrgizilmegenine qatty keıidi.
Basqa qaırany qalmaǵan Úkimet basshysy salanyń baǵa kóterip otyrǵan josyqsyz sýbektilerin kómek qarjydan aıyrýdy usyndy.
"Negizgi jetkizýshilerdiń kim ekenin, baǵanyń nege ósip jatqanyn anyqtaý kerek. Eger olar óz ústemeaqy-marjalaryn baǵany kóterý esebinen alsa, onda naryqtyq ortada jumys istesin, al biz sýbsıdıalardy basqa baǵyttarǵa jumsaımyz. Óńirlerde ruqsat etilgen saýda ústemesine jáne arnaıy komısıalardyń jumysyna monıtorıńti júıeli jolǵa qoıý qajet. Áleýmettik mańyzdy azyq-túlik ónimderiniń negizsiz ósýine jol bermeý jumysyn kúsheıtýge tıispiz. Qajetti quraldardyń bári bar", – dedi Á.Smaıylov.
Degenmen sheneýnikterdiń bar bitirgeni – búdjet shyǵyndaryn arttyryp, agrarlyq alpaýyttardy sýbsıdıaǵa qaryq qylý bolyp otyr.
Belgili quqyqtanýshy Marat Báshimov Facebook paraqshasynda Qazaqstannyń Eńbek Eri Ivan Saýerdiń "Rodına" agrofırmasy men Gennadıı Zenchenkonyń "Zenchenko ı K" kompanıasy ádeıi jasaǵandaı, óz ónimderine baǵany dál saılaý qarsańynda kúrt qymbattatyp jibergeni eldiń zyǵyrdanyn qaınatqanyn aıtady.
Al Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Erbol Qarashókeev bolsa, sýbsıdıany ári qaraı ulǵaıtýǵa kúsh salyp jatqanyn jetkizdi. Ol keıbir taýar óndirýshilerdiń memlekettik sýbsıdıalaý kólemin ulǵaıtýdy suraıtynyna nazar aýdartty.
Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń aqparaty boıynsha, respýblıkalyq búdjette aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdıalaý mólsheri 2023 jyly 405 mıllıard, 2024 jyly 424 mıllıard, al 2025 jyly 440 mıllıard teńgeni quraıtyn bolady. Iaǵnı 1,2 trln qarjy shyǵyndalady. Biraq bul soma alda búdjet túsiminiń ulǵaıýyna qaraı taǵy artpaq.
ASHM basshysynyń aıtýynsha, bıyl aýyl sharýashylyǵy salasyn Úkimet tarapynan qarjylaı qoldaý kólemi 450 mıllıard teńgege jetti. Al jyldyń basynda búdjette tek 311 mıllıard ǵana bólingen edi. Kelesi jylǵa 405 mlrd teńge qarastyrylǵan.
"Biz Ulttyq ekonomıka mınıstrligimen, Qarjy mınıstrligimen aldyn ala kelistik: keler jyly búdjetti naqtylaý kezinde qosymsha qarajat qosatyn bolamyz. Túsimniń túsý nátıjesi boıynsha aýyl sharýashylyǵy salasyn qarjylandyrý kóleminiń oń ósý dınamıkasyn saqtaımyz dep otyrmyz. Qosymsha qarajat suraımyz", – dedi depýtattarǵa Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Erbol Qarashókeev.
Sonymen qatar birqatar agrarshylar bıliktegilerdiń ózderine tıesili sýbsıdıalardy bermeı jatqanyna narazylyq bildirip, Prezıdentke hat jazýda. Olar, mysaly, sýbsıdıa bólý úshin qajetti normatıv retinde ákimdikterdiń asa iri kásiporyndardyń kórsetkishterin alatynyna qarsy.
Solardyń biri - almatylyq "Kamerton" kompanıasy" JSHS ókili Tatána Holodova Prezıdent ákimshiligine jazǵan hatynda sýbsıdıaǵa qatysty birneshe másele kóterdi. Kompanıa memorgandarǵa da birneshe ret ótinishpen júgindi, tek syrǵytpa jaýap keledi eken. Kásiporyn 2017 jyldan beri irimshik óndirisimen aınalysady, táýligine 66 myń lıtr sútti óńdeıdi. Óndiristeriniń bári Almatyda ornalasqan.
"İrimshik óndirisin arttyrý úshin arnaıy baǵdarlama aıasynda sýbsıdıalaýǵa jatatyn qurylǵy satyp alyndy. 2022 jylǵy maýsymda ınvestısıany sýbsıdıalaýǵa ótinish berdik. Sodan beri qansha aı ótti, alaıda, birinshiden, QOLDAU.KZ saıtynda sýbsıdıalaýǵa arnalǵan soma jarıalanbaǵan. Ekinshiden, Almaty qalasynyń Kásipkerlik jáne ınvestısıalar basqarmasy bıznestiń ótinishterin qaraıtyn komısıa quramyn bekitpegen. Qaǵıdalar boıynsha, bıylǵy 1 aqpanǵa deıin bekitýge tıis bolatyn. Basqarma dırektorynyń orynbasarymen kezdestik, ol komısıany bekitý úshin qala ákimdiginiń buıryǵyn kútip otyr. Bul komısıasyz kásipkerlerge sýbsıdıa usynylmaıdy. Eger bıylǵy 15 jeltoqsanǵa deıin sýbsıdıa týraly sheshim qabyldanbasa, onda biz ony múldem ala almaımyz, óıtkeni ótinimge tirkelgen rastaýshy qujattardyń merzimi aıaqtalady", – dedi T.Holodova.
Ol taǵy bir máseleni kóterdi: Almatyda sútti óńdep, odan túrli ónim shyǵaratyn kásiporyndar sútke ketetin shyǵyndardyń bir bóligine sýbsıdıa alǵysy keledi. Bul qoldaý "Óńdeýshi kásiporyndardyń aýyl sharýashylyǵy ónimin tereńdete óńdep ónim óndirýi úshin ony satyp alý shyǵyndaryn sýbsıdıalaý qaǵıdalarynda" kózdelgen.
"2021 jyldan beri satyp alynǵan sút shyǵyndaryn óteýge ótinish bere almaı kelemiz. Sebebi kepildendirilgen satyp alý baǵasyn anyqtaý úshin kóterme jetkizýshilerdiń sısternalarmen jetkizetin súti ǵana basshylyqqa alynady. Al Almatyda sútti alyp, sısternalarmen jetkizetin kóterme jetkizýshiler joq. Sondyqtan biz jetkizýshilerden, tipti mal ustaıtyn halyqtan satyp alý baǵasy kepildendirilgen satyp alý baǵasy retinde qabyldanýyn usynamyz", – dedi kásipker.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń dereginshe, sóz bolyp otyrǵan kásiporyn irimshik óndirisine arnalǵan qurylǵysy úshin sýbsıdıa ala almaýy múmkin. Sebebi, onysy 2020 jyly iske qosylypty. Merzimi ótip ketken: AÓK sýbektileri shyǵystaryn óteý boıynsha sýbsıdıalaý qaǵıdalarynyń 11-1-bólimine sáıkes, 24 aı ishinde satyp alynǵan tehnıka men jabdyqtar ǵana sýbsıdıalaýǵa jatady eken.
Al basqa usynystary pysyqtaýdan soń qabyldanýy múmkin.
"Memleket basshysynyń sýbsıdıalaý tetikterin jetildirý tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda qazirgi ýaqytta Agroónerkásiptik keshendi memlekettik qoldaýdy jetildirý jónindegi jumys toby quryldy. Top quramyna "Atameken" palatasynyń, salalyq qaýymdastyqtar men odaqtardyń, agrobıznestiń, ǵylymnyń, múddeli ortalyq jáne jergilikti organdardyń, Antıkordyń ókilderi, Parlament depýtattary kirdi. Búginde jumys toby sýbsıdıalaý qaǵıdalaryn qaıta qaraý, olardyń móldirligin arttyrý, sýbsıdıalardy ataýly-adresti etý, olardy memlekettiń ónerkásiptik saıasatymen tyǵyz baılanystyrý jumystaryn júrgizýde. Sondaı-aq sýbsıdıa alǵandar ózine memleket belgilegen tıisti mindettemelerdi qabyldaýǵa tıis bolady", – dep habarlady Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Erbol Qarashókeev.
Sýbsıdıalaý salasyn reformalaý aıasynda 2023 jyldan bastap engizilgen jańalyq boıynsha jeke norma engiziledi: oǵan sáıkes, sýbsıdıalaý normatıvterin "Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy" KeAQ (NANOS) ázirleıtin bolady. Iaǵnı taǵy bir kvazıalpaýyt paıda bolatynǵa uqsaıdy. Ázirge sheneýnikterdiń shaban qımyly saldarynan saladaǵy bylyqtar sheshilmeı, ári qaraı qordalanýda.