25 qazan – Qazaqstannyń jańa tarıhyndaǵy mańyzdy kúnderdiń biri. Dál osy kúni, 1990 jyly, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi eldiń saıası jáne ekonomıkalyq derbestigin aıqyndaǵan Memlekettik egemendik týraly deklarasıany qabyldady. Bul qujat Qazaqstannyń táýelsiz memleket retinde qalyptasýyndaǵy alǵashqy tarıhı qadam boldy. Búginde bul kún Respýblıka kúni retinde atap ótiledi jáne eldiń egemendigi men birliginiń sımvolyna aınaldy.
Almaty qalasy Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń alańynda ótken baspasóz konferensıasynda ǵalymdar, saıasattanýshylar jáne azamattyq qoǵam ókilderi osy tarıhı kúnniń mańyzyn jáne onyń qazaqstandyqtar úshin mánin talqylady.
"1990 jylǵy 25 qazanda qabyldanǵan Egemendik deklarasıasy – Qazaqstannyń táýelsizdikke bet alǵan jolyndaǵy sheshýshi kezeń boldy. Qujat azamattyq qoǵam men túrli etnostar ókilderi qatysqan keń talqylaýdan keıin qabyldandy. Bul – el tarıhyndaǵy saıası derbestikti jáne basqa respýblıkalarmen teń qatynasty bekitken alǵashqy quqyqtyq akt", – dedi Almaty qalasy Azamattyq alánsynyń tóraǵasy Qaıyrjan Abdyhalyqov.
Deklarasıa qabyldanar aldynda eldiń demokratıalyq tarıhyndaǵy birqatar mańyzdy oqıǵalar oryn aldy. 1989 jyldyń aqpanynda Qazaqstanda alǵashqy úkimettik emes uıym – "Nevada - Semeı" antıadrolyq qozǵalysy qurylyp, halyqty Semeı polıgonyn jabý jolyndaǵy kúreste biriktirdi. Sol jyldyń qyrkúıeginde "Til týraly" Zań qabyldanyp, qazaq tiline memlekettik mártebe berildi. Bul qadamdar keıinirek Egemendik deklarasıasynyń jáne 1991 jylǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi týraly Konstıtýsıalyq zańnyń qabyldanýyna túrtki boldy.
"Deklarasıa Qazaqstan memleketiniń negizin bekitti. Ol – memlekettiń ýnıtarly qurylymy, aýmaqtyq tutastyq pen ulttyq mádenıet, sonymen qatar memlekettik tildiń, etnostar tilderiniń damýyna jaǵdaı jasaý", – dep atap ótti QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligine qarasty Fılosofıa, saıasattaný jáne dintaný ınstıtýtynyń dırektory Aıgúl Sadýaqasova.
Alǵashqy jyldary 25 qazan Egemendik kúni retinde atalyp ótse, 2022 jyldan bastap Memleket basshysynyń bastamasymen bul kún Respýblıka kúni mártebesine ıe boldy. Sarapshylardyń pikirinshe, jańa ataý merekeniń mazmunyn tereńirek ashady, óıtkeni respýblıka uǵymy – shynaıy egemendikpen tyǵyz baılanysty. Osylaısha, Respýblıka kúni – qazaqstandyq memlekettiliktiń, táýelsizdik pen tarıhı sabaqtastyqtyń nyshanyna aınaldy.
Mereke tek táýelsizdik tarıhyn eske salý ǵana emes, sonymen birge azamattardyń memleketke, zańǵa jáne tarıhqa degen qurmet sezimin qalyptastyrady. Respýblıka kúni – adaldyq, zańǵa baǵyný, etnosaralyq jáne konfesıaaralyq kelisim qundylyqtaryn dáripteıtin kún.
Qoǵam qaıratkerleriniń pikirinshe, bul mereke jas urpaqty tárbıeleýdiń mańyzdy bóligine aınalýy tıis. Egemendik tarıhy men 25 qazannyń mánin balalar men jastarǵa balabaqshadan bastap joǵary oqý oryndaryna deıin túsindirý qajet.
"Qazirgi geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda memlekettik egemendiktiń máni erekshe artyp otyr. Egemendik – bizdiń turaqtylyq pen qaýipsizdigimizdiń kepili. Ol Qazaqstanǵa syrtqy syn-qaterler jaǵdaıynda óz saıasatyn derbes júrgizýge múmkindik beredi", – dedi saıasattanýshy Zamır Qarajanov.
Sarapshylardyń pikirinshe, Respýblıka kúni Naýryz merekesi sekildi keń aýqymda, jarqyn ári mazmundy túrde atalyp ótýi kerek. Bul mereke eldiń táýelsiz rýhyn, qonaqjaılyǵyn jáne mádenı baılyǵyn pash etetin, týrıser men ınvestorlardy tartatyn mańyzdy oqıǵaǵa aınalýy tıis.
Respýblıka kúni – bul jaı ǵana kúntizbedegi kún emes. Bul – egemendik pen memlekettiliktiń sımvoly, Qazaqstannyń saıası, ekonomıkalyq jáne rýhanı damýynyń berik irgetasy.