Halyq densaýlyǵyn saqtaý – óte kúrdeli jáne kóp shyǵyndy qajet etetin proses. Bul proseste mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesiniń atqarar róli zor. Almatyda MÁMS júıesin iske asyrý qalaı júrip jatyr? Qandaı ózgerister, qandaı qıyndyqtar bar? Osy jáne ózge de saýaldarymyzǵa Medısınalyq saqtandyrý qorynyń Almaty fılıaly dırektory Tileýhan ÁBİLDAEV jaýap berdi.
– Búginde medısınany qaı jaǵynan alyp qarasaq ta, MÁMS taqyrybyn aınalyp ótý múmkin emes. Júıe engizilgeli beri medısınalyq kómektiń qoljetimdiligi artty ma?
– Elimizde mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesiniń engizilgenine úsh jylǵa jýyqtady. Sondyqtan densaýlyq saqtaý salasynda sońǵy birneshe jylda bolǵan jetistikter MÁMS júıesimen tyǵyz baılanysty.
Medısınanyń úsh jyl burynǵy búdjetimen qazirgi búdjet arasyndaǵy aıyrma jer men kókteı. Mysaly, 2022 jyly almatylyqtarǵa kórsetiletin medısınalyq kómekke 259,7 mlrd teńge qarastyrylǵan. Onyń 142,7 mlrd teńgesi – Onyń 142,7 mlrd teńgesi – m e m l e k e t t a r a p y n a n b ó l i n e t i n kepildendirilgen tegin medısınalyq kómek paketine, 117 mlrd teńgesi – mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý paketine tıesili. Iaǵnı aldyńǵy jyldardy aıtpaǵanda, bir ǵana bıylǵy jyly qalanyń densaýlyq saqtaý salasynyń búdjeti qosymsha 117 mlrd teńgemen tolyǵyp otyr. Onyń ishinde biz ben sizdiń salalyq mamandardan alǵan konsýltasıalarymyz, ádette baǵasy 20 myńnan kem turmaıtyn kompúterlik tomografıa, magnıtti-rezonanstyq tomografıa, reabılıtasıa qyzmeti, túrli qymbat operasıalar men analızder, ekstrakorporaldyq uryqtandyrý, júkti áıelder men 18 jasqa deıingi balalarǵa kórsetiletin josparly stomatologıalyq kómek syndy taǵy da basqa qyzmetter bar Mysaly, ótken 9 aıdyń qorytyndysy boıynsha Almaty turǵyndaryna MÁMS paketi sheńberinde kórsetilgen osyndaı qyzmetterge 90,1 mlrd teńge tólendi. Bir qaraǵanda, bul jaı ǵana sıfr bolyp kórinýi múmkin. Shyn máninde saqtandyrylǵan azamattar qaltasynan shyǵatyn shyǵyndy qysqartyp, osyndaı qyzmetterdi paıdalandy.
– Al saqtandyrylmaǵan jáne jarna tóleýge múmkindigi joqtar she? Olar ne isteıdi?
– Shyn máninde, bul bir ǵana óńir deńgeıinde emes, respýblıka deńgeıinde sheshýdi qajet etetin úlken áleýmettik másele.
Adam bolǵan soń bas aýyryp, baltyr syzdamaı turmaıdy. Sondyqtan azamattardy mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesimen qamtý máselesiniń mańyzy óte zor. Saqtandyrýdyń Qazaqstanda 2020 jyly engizildi. Soǵan qaramastan búgingi kúni elimiz boıynsha 3,2 mıllıonǵa jýyq adam júıeden tys qalyp otyr. Onyń 432 myńy – Almaty turǵyndary.
Sonyń ishinde 296 myńnan astamy 18 ben 45 jas aralyǵyndaǵy eńbekke jaramdy azamatt ar. Olardy qala ekonomıkasyna tartý qajet. Olar esh jerde jumys istemeıdi, ıaǵnı áleýmettik jaǵynan qorǵalmaǵan degen sóz.
Dál osy sanatpen jumys isteý qajet. Jumysqa ornalastyryp, qaıta oqý kýrstarymen qamtyp degendeı. Mysaly, bizde ártúrli memlekettik eńbekpen qamtý baǵdarlamalary bar, solarǵa tartý qajet jastardy.
Saqtandyrylmaǵandar tiziminde 29 jasqa tolmaǵan 111 myńnan astam adam bar eken. Olardy da jastarǵa arnalǵan eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna tartsa jaqsy bolar edi.
Bireý «eki qolǵa bir kúrek» tappaǵan soń jumyssyz júredi, bireý densaýlyǵyna baılanysty jumys isteı almaıdy. Jumysqa jaramaıtyn, biraq múgedektik ala almaı júrgender bar. Olardy Eńbekpen qamtý ortalyqtary arqyly resmı tirkeýge qoısa, olar úshin jarnany memleket aýdarar edi.
– Al eger olar ózin-ózi saqtandyrǵysy kelse ne isteýi kerek? Jarnany qaıda, qandaı mólsherde tóleıdi?
– Qazir MÁMS júıesinde ózin-ózi jumyspen qamtyǵan azamattardy saqtandyrý tártibi ózgerdi. Jańa mehanızm 5 qyrkúıekten bastap tolyqqandy iske qosyldy. Budan bylaı atalǵan sanattaǵy turǵyndar aldaǵy 12 aıǵa jarna tólep bir jylǵa saqtandyrý statýsyn alý múmkindigine ıe boldy. Iaǵnı aı saıyn 3000 teńge aýdaryp, medısınalyq qyzmetterdi paıdalanýǵa múmkindik aýǵa bolady. Máselen, pasıent MÁMS paketindegi qyzmetterdi paıdalaný úshin ótken jyldyń bereshegin ótemeı, 2022 jyldyń qarasha aıynan bastap 2023 jyldyń qazanyna deıin jarna aýdara alady. Burynǵy tártip boıynsha saqtandyrý statýsyn alý úshin ótken 12 aıdyń qaryzyn óteý qajet bolatyn.
Eń aldymen, halyq arasynda aqparattyq-túsindirý jumystaryn kúsheıtý qajet. Sebebi, saqtandyrýdyń artyqshylyqtaryn túsingennen keıin jarna tóleýden qashqan adamdy kórgenimiz joq. Mysaly, jaqynda bizdiń fılıalǵa bir áıel keldi. Dárigerler oǵan «Stenokardıa» degen dıagnoz qoıǵan. Júrekke jasalatyn otanyń quny 567 myń teńge turady. Biraq 12 aıǵa 36 myń teńge jarna tólegennen keıin operasıany MÁMS arqyly jasatýǵa bolady. Saqtandyrýdyń tıimdiligi osynda.
– Endeshe, bul densaýlyq saqtaý salasyna ǵana emes, pasıentter úshin de tıimdi júıe deısiz ǵoı...
– Durys aıtasyz. Qarapaıym ǵana mysal. Ótken 9 aıda Almaty qalasynda 77,1 myń kompúterlik tomografıa (KT) jasalǵan. Oǵan Qor tarapynan 1,2 mlrd teńge bólindi. Al 62,8 myń magnıttikrezonanstyq tomografıa (MRT) qyzmeti úshin 937,3 mln teńge tólendi. Sonymen qatar, qala boıynsha onkologıalyq isikti anyqtaý maqsatynda jasalatyn 3112 PETdıagnostıka qyzmeti kórsetilgen. Oǵan 835,8 mln teńge tólendi. Osydan 3-aq jyl buryn mundaı baǵasy qymbat turatyn qyzmetterdi halyqtyń belgili bir sanattary ǵana tegin paıdalana alatyn.
Sondaı-aq, bizde joǵary tehnologıalardyń kómegimen jasalatyn býyn, búırek, júrek almastyrý syndy taǵy da basqa kúrdeli operasıalar bar. Almaty qalasy boıynsha jasalǵan osyndaı operasıalarǵa Qor tarapynan 14,2 mlrd teńgeden astam qarjy tólendi, taǵy 3,7 mlrd teńge kúndizgi stasıonar qyzmetine jumsaldy.
Búginde reabılıtasıa, ıaǵnı pasıent densaýlyǵyn qalpyna keltirýge baǵattylǵan ońaltý qyzmeti de MÁMS arqyly qarjylandyrylady. Ótken 9 aıda oǵan 5,5 mlrd teńge jumsaldy. Sóz oraıy kelgende MÁMS-tiń medısınalyq reabılıtasıaǵa bólinetin qarjy kólemin ulǵaıtyp, onyń qoljetimdiligin arttyrýǵa múmkindik bergenin de atap ótkim keledi. Salystyrar bolsaq, 2019 jyly ońaltý qyzmetine bar-joǵy 0,6 mlrd teńge jumsalǵan bolatyn. Al 2022 jyly oǵan 7,5 mlrd teńge qarastyrylyp otyr. Ósim 13 ese.
Sońǵy jyldary ekstrakorporaldy uryqtandyrý qyzmetiniń de jurtshylyq úshin mańyzy joǵary bolyp otyrǵany ras. Baǵasyn kóptiń qaltasy kótere bermeıtin EKO prosedýrasy 2020 jyldan bastap MÁMS paketine enip, qarapaıym jurtshylyq úshin qoljetimdi bola bastady. 2022 jyly EKO baǵdarlamalaryna 3,2 mlrd teńgeden astam qarjy qarastyrylǵan. Buǵan Almaty qalasy boıynsha barlyǵy 3152 EKO jasalýy tıis. Ótken 9 aıda 2266 EKO jasalyp, oǵan 2,3 mlrd teńge tólendi. Bıyl ońtústik astana boıynsha atalǵan baǵdarlamaǵa 8 klınıka qatysyp jatyr.
– Saqtandyrý paketine tis dárigeriniń qyzmeti kire me?
– 2020 jyldan bastap halyqtyń jekelegen sanattary úshin josparly stomatologıalyq kómek te qoljetimdi bola bastady. Mysaly, 9 aıda MÁMS sheńberinde 965 myńnan astam stomatologıalyq qyzmet kórsetilgen, oǵan 2,4 mlrd teńge tólendi. Qazirgi tańda Almatyda MÁMS sheńberindegi stomatologıalyq kómekti 46 klınıka kórsetedi. Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý arqyly júkti áıelder men 18 jasqa deıingi balalarǵa stomatologıalyq kómek tegin kórsetiledi. Olardyń arasynda tisti jansyzdandyrý, hımıalyq plomba salý, terapevtiń qabyldaýy, pýlpıt pen perıdontıtti emdeý, flúoroz, gıpoplazıa kezinde tistiń anatomıalyq pishinin tolyq qalpyna keltirý, tisti hırýrgıalyq jolmen julý t.b. qyzmetter kiredi. Al shuǵyl stomatologıalyq kómek halyqtyń áleýmettik jaǵynan az qorǵalǵan sanattaryna ǵana kórsetiledi.
Suhbattasqan Nurjamal ÁLİSHEVA.