Nemese ulttyq teńge týraly Tóraǵa syry
Negizi, Jeńisbek aǵa eshqashan óziniń qyzmeti jaıly ashylyp áńgime aıtpaǵan. Degenmen Táýelsiz elimiz táı-táı basqan jyldary ulttyq qundylyqtarymyzdy qyzǵyshtaı qoryǵan qupıa qadamdardyń syryn bilmekke bir emes, birneshe ret qolqalap qoımadyq. 1995- 1997 jyldary QR UQK Tóraǵasy bolǵan Jumanbekov Jeńisbek Muhametkárimuly bul joly ózine jasaǵan ótinishimizdi jerge tastamady. Onyń da ózindik jóni bar. Aǵymdaǵy jyldyń qarasha aıynda seksenniń seńgirin eńseretin general-leıtenat Jeńisbek Muhametkarimuly el tarıhynda eleýli orny bar kópten jasyrylǵan oqıǵany búgip qalmaı, endi bólisýdiń de reti kelgenin túısingendeı...
- Qoımadyńdar ǵoı, áıtse de otyz jyldan ozǵan oqıǵada jasyratyn syr qalmaǵan bolar, - dep Jeńisbek aǵa ádemi ázilmen kelisim berdi...
- - Ras, ótken ǵasyrdyń belesinde qalǵan sońǵy on jyldyq elimiz úshin taǵdyrsheshti tarıhı kezeń edi. Keńes Odaǵy ydyrap, álemdi aýzyna qaratqan burynǵy júıe kúırep, jańa dáýir esigin aıqara ashqany belgili. El ishi ábigerge túsken ala-shubar zaman. Bir kezderi shyldyrlaǵan qara baqyrynyń ózi qundy bolǵan keńestik valúta saban aqshaǵa aınalyp, kún saıyn ınflásıa sharyqtap, aqsha bitken qap-qappen tasyldy. Qazaqstan táýelsizdigin alǵanymen, áli de «rúbl» aımaǵynda qalǵysy bar. Biraq búkil on bes Odaqty ýysynda ustaǵan Ortalyqtyń murageri – Reseı kútpegen jerden jańa valútasyn engizip, bizdi eski keńestik rúblmen qaldyrdy. Qos kórshi – Qyrǵyzstan men Ózbekstan da óz aqshasyn der kezinde shyǵaryp úlgirgen. Endi Qazaqstanǵa sheginer jol joq, jyldam sheshim qabyldaý qajet... Arnaıy mamandar tuńǵysh ulttyq valúta – teńgeniń dızaınyn jasap, endigi jaýapty qadam – jańa kýpúralardy basyp shyǵarý boldy. Ulttyq banktiń sol kezdegi tóraǵasy Ǵalym Baınazarov bastaǵan arnaıy top shuǵyl Londonǵa attanyp, shaǵyn aǵylshyn kompanıasymen kelisim jasaıdy. Jas memleket úshin asa mańyzdy qupıanyń biri sanalatyn bul operasıany sanaýly ǵana adam bildi.
1993 jyldyń kókteminde bizge – sol kezdegi Jambyl oblystyq memlekettik qaýipsizdik komıtetiniń (KGB) basqarmasyna Ortalyqtan asa mańyzdy tapsyrma tústi. Jańa aqshany elge ákelý, saqtaý jáne óńirlerge taratý talaby – búkil qaýipsizdik sharalary maǵan basqarma bastyǵyna júkteldi. Bul degenińiz, mindetti túrde jáne múltiksiz «mısıa oryndalýy tıis» operasıa edi. Osylaısha sol kezdegi Jambyl qalasyna kári qurlyqtan basylyp shyǵarylǵan teńge jasyryn jetkizile bastady. Ushaqtarda «Prezıdent saraıyna fýrnıtýra ákelinýde» degen sóz «aınaladaǵylarǵa» taratyldy. Arnaıy jalǵa alynǵan áýe kemeleri túnniń bir ýaqtarynda qonyp jatty. Jıyrma reıs shamasyndaǵy ushaqtardy arnaıy kólikterimen qarsy aldyq. Al qala turǵyndaryna «lotereıa bıletteri men eski oblıgasıalar tasylyp jatyr» dep búrkemeledik. Ádeıilep taratylǵan qaýesetke sengen jergilikti halyqta eshqandaı kúmán de bolmady.
Áýejaıda bar bolǵany onshaqty adamnan quralǵan shaǵyn jedel top jumys istedi. Shyqyrlaǵan sý jańa teńgeler 40–45 kelilik (kg) qara jáshikterge salyndy. Árbir tasymaldaý barysynda jol boıynda jasyryn kúzet oryndary turdy, tipti mergender de saılanyp qoıǵan. Sebebi záredeı bolsa da bir arandatýshylyq nemese oqıǵa qylań berse, búkil memleket úshin orny tolmas ókinishke aınalýy múmkin edi.
Aıta ketetin jaǵdaı, tuńǵysh tól valútamyzdy Qazaqstanǵa ákelý úshin qazirgi Taraz shaharynyń tańdalýy da tegin emes. Shaǵyn qala ári onda senimdi bank qoımasy bar bolǵandyqtan, nazardan tys jumys júrgizýge yńǵaıly edi. Qalanyń bankırleri de senimdi, jaýapkershiligi mol azamattar bolatyn. Áıtkenmen aqsha tasymaldaý kezinde qyzyǵýshylyq tanytyp, «Bul ne jáshikter?» - dep suraǵan jandar da kezdesti. Biraq olardyń barlyǵy jedel jáne jasyryn túrde tekserý barysynda kúdikti, «bóten oıly» adamdarmen baılanystary anyqtalmady.
Sonymen, kúzge salym tarıhı sát taıady! Prezıdent Jarlyǵymen 1993 jyldyń 15 qarashasynda Qazaqstannyń ulttyq valútasy – teńge aınalymǵa engizildi. Sol sátte Taraz qalasyna elimizdiń túkpir-túkpirinen ókilder aǵyldy. Ár oblystyń jaýapty ýákilderi arnaıy kúzetpen, qarýly qorǵaýshylarmen birge jańa aqshany alyp ketip jatty. Jaqyn aımaqtar kólikpen kelse, alystaǵylar poıyzben, ushaqpen jetti. Nebári segiz kúnde tuńǵysh teńgemiz búkil Qazaqstan bankterine taratyldy. Osylaısha, elimizge alǵashqy teńgeniń ákelinýi sátti oryndalǵan memlekettik mısıa bolyp tarıhtyń eń qupıa betteriniń biri bolyp endi. Bul – táýelsizdiktiń alǵashqy qarjylyq qadamy edi, – degen general aǵamyz áńgimesin támamdaǵandaı sózin túıindedi.
Qosh deıik! Bul áńgimeniń tórkini tegin emes, aǵamyzdyń seksenniń belesi aldynda pash etilip otyr! Kórnekti memleket qaıratkeri, elimizge belgili tulǵa Jeńisbek Muhametkarimuly Jumanbekov týraly bir aýyz qysqasha qaıyrsaq: kásibiniń maıtalmany, memleket múddesin bárinen bıik qoıǵan halqymyzdyń adal perzenti. Qaýip-qaterge toly qyzmette júrse de, eshqashan óz dańqyn kózdep, madaq-mansapty kúıttegen emes. Kózge kórinbeıtin maıdandaǵy Otan úshin atqa qonǵan úzeńgiles áriptesteri ony tabandy, minezdi, sheshim qabyldaýda sarabdal, biraq qarapaıym bolmysynan aınymaıtyn azamat dep baǵalaıdy. Qazaqstan Respýblıkasy UQK Tóraǵasy qyzmetinen soń Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń Aımaqtyq terorızmge qarsy qurylymynyń Dırektory (SHYU ATQ, dıplomatıada Elshi dárejesi), «Dańq ordeni», birneshe sheteldik marapat ıegeri, QR UQK-niń general – leıtenant Jeńisbek Muhamedkárimulynyń ómir joly – jas urpaqqa ulaǵatty ónege. Qaı jerde, qandaı laýazymda júrse de, el táýelsizdigi men ulttyq qaýipsizdikti basty murat tutty. Onyń bastamasymen birqatar qupıa operasıalardyń tabysty júzege asqany búginde sanaýly adamdarǵa ǵana málim. Biraq sondaı kópshilikten kómeskilengen erlikterdiń arqasynda Qazaqstan alǵashqy qıyn kezeńinen súrinbeı ótkenine tarıh kýá.
Jeńisbek aǵamyzdyń áńgimesi arqyly biz ótkenniń baǵasyn, bolashaqtyń qadirin túsinemiz. Ózgege syr bermes aramyzdaǵy suńǵyla jannyń ǵumyry men parasaty, batyldyǵy men sabyry – ult úshin shynaıy qyzmet úlgisi.
Ardaqty aǵamyzǵa aıtarymyz kóp, áıtse de sózimizdi júrekjardy lebizimizben túıindeıik: «Jasyńyzǵa jas qosylyp, elge sińirgen eńbegińizdiń sharapatyn kóre berińiz! Urpaqtyń alǵysy men eldiń qurmeti – eń úlken marapat. Halqymyzǵa rýh beretin Sizdeı aǵalarymyz aman júrse – táýelsizdiktiń týy máńgi jelbireı bermek!»
P/S Osy maqala jazylyp biter-bitpes Astanadan súıinshi habar keldi. Prezıdenttiń qaýlysymen QR UQQ burynǵy tóraǵasy general-leıtenant Jumanbekov J.M. aǵamyz Respýblıka kúnine oraı 1 dáreje Dańq ordenmen marapattaldy. Qurmetti Jeńisbek Muhamedkárimuly, týǵan kúnińizben birge ordenińiz qutty bolsyn! Beınettiń zeınetin kóre berińiz!