Naýryz bosaǵadan attady. Endi jer kógeredi, óris keńeıedi, dala jasanady, qala jasarady
Samarqannyń kók tasy erıtin, bar atyrap býsanyp, muz qursanǵan jer tósi ıip, samal jel eldiń betinen óbip, jurtshylyq kók kóje men kóp kójege qarq bolatyn, arýlardyń qushaǵy gúlge, jany nurǵa tolatyn jyldyń basy osy kez...
Osy aıdyń enshisinde birqatar saıası, dinı sharalar da bar. Aıdyń ortasyna taıaý, 14 naýryzda – Kórisý merekesi. Bul jyldyń basyn qarsy alýdyń ejelden kele jatqan dástúrli meıramy. Qazaqtyń tabıǵat tamyrshylary naq osy kúni eski jyl bitip, jańa jyl tabıǵat sahnasy tórinen oryn alatynyn anyqtaǵan. Aıdyń 19-yna Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń jáne máslıhattarynyń depýtattaryn saılaý kúni. Aıdyń 22-sine – Naýryz meresi. 23-ine musylmannyń ulyq merekeleriniń biri – qasıetti Ramazan aıy bastalady. Musylman bitken aýyz bekitip, oraza ustaıdy.
Myna qyzyqqa nazar aýdaryńyz. Osy aıdyń 15-ine aspanda da aýys-túıis oryn alady eken. Japalaqtaı-japalaqtaı bolǵan qys juldyzdarynyń ornyn kózge kóriner-kórinbes jypyrlaǵan jaz juldyzdary almastyrady...
Naýryzdy birishek aıy, súrdiń aıy, qasqyrdyń jerik aıy dep te ataıdy. Jem izdegen qasqyrlar qoraǵa shabady. Adam ómirine qaýip tóndiredi. Bul aıdyń alǵashqy amaly "Tolqyma" dep atalady. Ol naýryzdyń 5–7 aralyǵynda kórinis beredi. Alǵashqy jylymyq. Osy kezde Úrker jambasqa túsedi. Muny qazekeń «Úrker shańyraqtan kórinse, úsh aı toqsan qysyń bar, el jatqansha Úrker jambasqa kelse, jaz shyqpaǵanda nesi bar» dep támsildegen.
Aıdyń ekinshi amaly – «Áz Naýryz» onynan bastap kiredi. Kóp kóje, tileý kóje degen janama attary bar. Ol kelgende kún jylynyp, qar erigen ústine erı túsedi. Osy mezgilde malshylar qatty aıazdyń ótkenin súıinshilep bir qystaýdan ekinshisine qydyryp baratyn bolǵan. Áz sóziniń jaqsy, ıgi degen maǵynasy bar. Aıazdyń bitkenin, jaqsy kúnniń kelgenin bildirý úshin áz ataýyn qoısa kerek. Bul amal týraly: «áz bolmaı, máz bolmas», «shańqan kelmeı, bóz bolmas, shaǵala kelmeı, jaz bolmas» degen maqaldar saqtalǵan.
Jazǵyturymǵy saǵymnyń áserinen búkil tabıǵat tunyq bolyp, tóńirek túgel tynyshtyqqa bólenedi eken. Áz dúrkirep óte shyǵady, áz kirgende qoı jaıylmaı, kókke qarap turatyn kórinedi. Áz kelgende kir jýyp, tyrnaq alýǵa bolmaıtyny týraly qazekeńniń tyıymy da bar...
Shyǵys aımaqtarynyń qazaqtary jeti dámnen quralǵan kóje qaınatyp, birin-biri shaqyrysyp, máz-meıram bolady. Batystaǵy aǵaıyndar «naýryz kójeni» «Naýryz» merekesin kútpeı-aq, qazir qoldanyp júrgen kúntizbe boıynsha naýryzdyń 14-inen bastaı bergen. Ony «Kórisý» kúni dep ataǵan. Paıym boıynsha, aıdyń 14-ine aq ulpa qar jaýatyn bolǵan. «Naýryzdyń aqsha qary». Osy qarǵa qoı qumalaǵy batyp ketse, kún jyly bolady, kóktem tez shyǵady dep, batpaı betinde jatyp qalsa, qys sozylady dep joryǵan.
Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, búgin naýryzdyń 2-shi juldyzy, aı boıynsha 10-y, al eskishe esepke júginsek, endi 11 kúnnen keıin naýryz aıy keledi. Aldaǵy aptada (2–9 naýryz aralyǵynda) azdap qar qylaýlap, oqtyn-oqtyn jańbyr jaýýy, aıaqasty kún salqyndaýy múmkin. Bul kórinis uzaqqa barmasa kerek. Degenmen, «Toqsannyń bir kúni qalsa qaýip» demekshi, naýryz aıynyń ortasy aýǵansha saqtanǵan jón.
BABALAR BOLJAMY
Jan-janýardyń áreketine qarap jasalǵan joramal
*Eger qysta túıe ernin jybyrlatsa, jylqy oqyranyp jutynar bolsa, onda keshikpeı-aq túıe men jylqy qar sýyn ishedi, kóktem erte shyǵady.
*Eger qoı tuıaǵymen tósin qasysa, qar qalyń túsedi.
*Eger qoı tisin qaırasa, keshikpeı boran bolady.
*Eger qoı qorasyna erkin kirse, jyl jaqsy bolady.