Akademıalyq adaldyq – stýdent pen oqytýshy, mektep pen qoǵam arasyndaǵy senimdi qalyptastyratyn negizgi qaǵıda. Alaıda emtıhanda kóshirý, JI-ge júginý, "sybyrlap aqyldasý" sıaqty áreketter jıilegen ortada bilim sapasy ósedi deýge kele me? Bilim alýshylar men oqytýshylardyń pikirine súıenip, bul taqyrypty zerttep kórdik.
Adaldyq joǵalǵan jerdegi bilim sapasynyń deńgeıi qandaı?
Synaq pen emtıhan – adamnyń daıyndyǵyn, eńbegin, naqty bilimin kórsetetin kezeń. Eger oqýshy qýlyqqa baryp kóshirse nemese daıyn mátindi plagıat retinde ótkizse, onyń shynaıy bilimi ádil baǵalanbaıdy. Mundaı jaǵdaıda muǵalim de, ata-ana da «qaı tusy álsiz, neni kúsheıtý kerek?» degen suraqqa naqty jaýap taba almaıdy.
Nátıjesinde oqýshy ózin ózi aldap, ýaqytsha «jaqsy baǵaǵa» qanaǵattanady. Al adal daıyndalǵan oqýshymen qatar kóshirý arqyly joǵary bal alǵandardyń paıda bolýy ádiletsizdik sezimin kúsheıtip, qoǵamda bilim men eńbekke senimdi álsiretedi. Bedel de tómendeıdi: óıtkeni bilim ordasy nátıje úshin emes, «kórsetkish úshin» jumys isteıtindeı áser qaldyrady.
Nege oqýshylar "óz bilimine" emes, kóshirýge súıenedi?
Avtor júrgizgen saýalnama dereginshe, oqýshylardyń shamamen 60%-y keıde emtıhan kezinde akademıalyq adaldyqqa qaıshy áreketterge baratynyn ashyq aıtqan. Bul – máseleniń kezdeısoq emes, júıeli ekenin ańǵartady.
Sebep birnesheý:
-
Bilim berý sapasyndaǵy olqylyqtar. Keı jaǵdaıda oqý materıaly tolyq ári túsinikti berilmese, oqýshynyń «óz kúshine» senimi álsireıdi. Al muǵalim tarapynan baqylaý bosań bolsa, kóshirý birtindep daǵdyǵa aınalady.
-
Jaýapkershiliktiń tómendeýi. Eńbek etpeı-aq nátıje alýǵa bolatynyn kórgen oqýshy úshin «ońaı jol» qalypty tásilge aınalyp ketýi múmkin. Naǵyz daıyndalǵan oqýshyǵa kóshirýdiń qajeti joq, biraq daıyndyq joq jerde qysqa jol izdeý kóbeıedi.
Qaýip álde kómek: jasandy ıntellektiń jaı-japsary
Qazir oqýshylar arasynda jasandy ıntellektke súıený kóbeıip keledi. ChatGPT sekildi quraldar esep shyǵarýdan bastap esse jazýǵa deıin «daıyn jaýap» usynyp, oqýshyny oılanbaı oryndaýǵa úıretip jiberýi múmkin. Munyń saldary – synı oılaý, óz oıyn jetkizý, óz betinshe taldaý daǵdylarynyń álsireýi.
Degenmen JI-di tek «kóshiretin qural» dep qarastyrý da birjaqty. Ony kómekshi retinde durys qoldanýǵa bolady: mysaly, esseniń qurylymyn usyndyrý, jospar jasaý, argýmentterdi retteý, biraq mátindi mindetti túrde óz oıyńmen, óz sózińmen jazý. Iaǵnı másele – quralda emes, ony paıdalanýdyń mádenıetinde.
Akademıalyq adaldyqty saqtaý – ózgeni emes, eń aldymen ózińdi aldamaý. Ol bilimniń baǵasyn túsirmeı, qoǵamdaǵy ádilettilikti qorǵaıdy. Tek «zań qabyldaý» jetkiliksiz: ony iske asyratyn orta kerek – muǵalim biliktiligi, ádil baqylaý, túsindirý jumysy, oqýshylarǵa adal eńbektiń qunyn uǵyndyratyn trenıńter. «El bolam deseń, besigińdi túze» degendeı, akademıalyq adaldyq mádenıetin mektepten bastap qalyptastyrý – bilim sapasyn kóterýdiń eń tıimdi joly.