Qańtar oqıǵasy - qoǵam men bılik arasyndaǵy dıalogty qajet etip tur
Bılik narazy toppen dıalogqa baryp, der kezinde máseleni sheship otyrsa, onda qoǵam shıelenistiń odan ári asqynýyna jol bermeıdi. Bul týraly konflıktolog Rýslan Ahmaǵanbetov Almaty-akshamy.kz saıtyna bergen suhbatynda aıtty.
- Alǵashqy suraǵymyzdy qoǵam qaı kezde shıeleniske barady degennen bastasaq?
- Shıelenistiń oryn alýynyń sebepteri óte kóp. Onyń máni men mazmunyna baılanysty. Iaǵnı, barlyq konflıktilerge birdeı ólshemdi qoldana berýge bolmaıdy. Al endi suraqqa jaýapty keshegi qańtar oqıǵasyna qatysty turǵydan paıymdasam. Konflıkti jaǵdaıdyń týyndaýynyń negizgi sebebi retinde áleýmettik jáne ekonomıkalyq faktorlardy aıtýda. Bul atalǵan salalarda tıimdi reformalardy qajet etedi. Mundaı máseleler tek bizde emes, ózge de elderde oryn alyp jatyr. Keıbir energetıkalyq resýrstardyń óz elimizde bola turǵanyna qaramastan, onyń baǵasynyń ósýi ózge de salalarǵa áserin tıgizedi. Mine, mundaı jaǵdaılarda qoǵamdaǵy narazylyq kúsheıe túsedi, onyń artýy kelesi kezeńge aýysady. Qoǵamda áleýmettik ádiletsizdiktiń nemese baı men kedeı arasyndaǵy alshaqtyqtyń, demografıalyq ózgeristerdiń oryn alýy, jumyssyzdyq deńgeıi sıaqty máseleleri bar orta shıeleniske beıim keledi. Jalpy qańtar oqıǵasy shyn máninde tereń zertteýdi qajet etedi. Qoǵam men bılik ortasynda dıalogty qajet etip tur.
- Janjalǵa jetkizbeýdiń joly, onyń aldyn alý turǵysynda ne aıtar edińiz?
- Eń aldymen onyń saldarymen emes, sebepterimen kúresýdi jolǵa qoıý qajet. Aıtyp otyrǵanym áleýmettik-ekonomıkalyq sebepten týǵan shıelenis jaıly. Mysaly, monopolıa ornaǵan jerde taýar baǵalary negizsiz óse beredi, al qyzmet kórsetý men sapa keri ketedi. Bul eldiń narazylyǵyn týǵyzady. Ekinshiden, endi kásip bastap jatqandardyń naryqtaǵy múmkindikteri tómen bolady. Ol kezde kásipkerlerdiń de sany azaıyp, básekeni tómengi deńgeıge túsiredi. Eger básekelestik ashyq formada oryn alsa, onda taýar men tarıf baǵasyna oń áserin berer edi. Aldaǵy ýaqytta narazylyqtyń saldarymen emes, sebepterimen kúresse shıeleniske jetkizbeýdiń eń basty quraly bolar edi.
- Shıelenis qandaı jaǵdaıda qaıtalanýy nemese joıylýy múmkin?
- Qoǵamdaǵy qandaıda bir shıelenis pen narazylyqtan úreılenýdiń qajeti joq. Biz sıaqty keńesten shyqqan elderde «ıdealdy» degen bir túsinik qalyptasqan. Shıelenis – bul fobıa. Iaǵnı, janjaldan úreılený. Kez kelgen janjaldyń sebepteri bolady. Narazylyq oryn alǵanda sherýshilermen dıologqa baryp, mán-jaıyn anyqtap, sebebine úńilip, ondaǵy máseleni sheshýge umtylsa, onda qoǵam shıelenistiń odan ári asqynýyna jol bermeıdi. Kez kelgen narazylyq sol qoǵamdaǵy sheshilýi tıis máselelerdi aıtýdyń formasy. Al ony biri úreı retinde, al ekinshi bireýi qoǵamdaǵy ózekti suraqtardy bilýdiń joly retinde qaraıdy. Shıelenis oryn almas úshin qarapaıym halyqtyń muń-muqtajyna, talap-tilegine der kezinde jergilikti atqarýshy bılik, ákimder nazar aýdaryp, olardyń tilekterin tyńdap jáne sol boıynsha nátıjeli jumys jasaýy qajet. Prezıdent «Esteıtin memleket» quramyz dedi, sony jergilikti basqarýshy organdar iske asyra bilýi kerek, sonda janjaldar oryn almaıdy. Der kezinde máselege qulaq assa, onyń shıelenisýine de jol berilmeıdi.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!