· Qońyr qońyraý
Qazaq kınosy men teatr sahnasynan jarq etip, kórermen kózaıymyna aınalǵan talaı aıshyqty obraz Quman Tastanbekov esimimen baılanysty. Janarynan meıirim, júzinen shýaq tógilip turatyn ol, tek akterlik sheberligimen ǵana emes, adamı erekshe qalpymen de daralandy.
Arda azamattyń aldaspandaı jarqyraǵan bekzat bolmysy alǵashqy aıaqalysynan-aq ańǵaryldy: «Qyz Jibek» fılmindegi Tólegen beınesi qazaq óneriniń kóginde shoqtyǵy bıik taǵy bir juldyz janǵanyn kórsetti. Bul arada talantty jazbaı tanyǵan Sultan Qojyqovtyń suńǵylalyǵyna eriksiz tánti bolasyń. Sol mezette Jibek pen Tólegen roline tańdalǵan órimdeı eki jasty qomsynyp: «Basty rólderdi ysylǵan, tájirıbeli akterlerdiń oınaǵany jón» dep bura tartqandarǵa: «30-35 jastaǵylar oınasa, ol – qandaı mahabbat?!» dep qarsy bolǵan rejıserdi Oljas Súleımenov pen Asqar Súleımenov qoldaǵan. Alaıda daý onymen tynbaı, Dımash Ahmetulyna deıin jetip, ol kisiniń: «jastardyń oınaǵany tartymdy bolady» degen ýájinen soń ǵana tolas tapqany málim.
Aıtsa-aıtqandaı, taǵdyry «Qyz Jibek» arqyly toǵysqan eki jas ózderine artylǵan senim údesinen shyǵyp, ekranda qaıtalanbas oıyn órnegin kórsetti. Merýert Ótekeshova sodan bastap ónerde de, ómirde de juby jazylmaǵan serigin eń alǵash kórgen sáttegi áserin eske ala otyryp, ony «symbatty, óte erekshe, talantty, tabandy, kózi janyp turatyn» dep sıpattaıdy. Sondaı-aq otbasyn, dostaryn baǵalaı biletin, áriptesterin syılaıtyn, adamǵa tán eń asyl qasıetterge ıe jan retinde tanyp-bilgenin aıta kele: «Ol barlyq jaǵynan úlgi boldy. Sanaly ómir súrip, adal eńbek etýdiń, shynaıy súıýdiń úlgisin kórsetti» deıdi.
Birtýar tulǵamen 47 jyl tatý-tátti ómir keshken aıaýly jary búginde: «Ol laıyqty ómir súrdi. Tamasha talantymen naǵyz sahna sańlaǵyna aınaldy. Biz árqashan birge boldyq, syılastyqta ómir súrdik, balalarymyzdy ósirdik, tárbıeledik. Sol kezdegi ýaqyt sondaı ma álde adamdar basqasha boldy ma, biz qyzǵanysh degendi bilmedik, bireýdi kóre almaý degen bolǵan joq. Quman «Jibegimdi tapqanym úshin «Qazaqfılmge», rejıserge rahmet» dep júretin, al men oǵan jaýap retinde: «Tólegenimdi kezdestirgenime rızamyn» deıtinmin. Kıno arqyly tanysyp, tabysqanymyzǵa, súıikti isimizben aınalysýǵa múmkindigimiz bolǵanyna shúkirshilik etetinbiz. Bir-birimizge qoldaý kórsetýge, súıeý bolýǵa tyrysatynbyz. Osylaı ómir súrgenimizge qýanamyn. Men úshin budan asqan baqyt joq, – dep tebirene eske alady.
«Qyz Jibek» arqyly ataǵy dúrildep shyqqan jas akter eńbek jolyn «ákemteatr» atanǵan qasıetti qara shańyraqtan bastady. Tólegen beınesin shyǵarmashylyǵynyń shyńyna balaǵandardyń birqatary Qumannyń endi teatrda onymen teńdes, deńgeıles obraz somdaı qoıatynyna kúmándandy da. Biraq bul kúmán-kúdiktiń de negizsiz ekenin túptiń-túbinde ýaqyt kórsetti. Akterdiń ózi aıtpaqshy, «Kazahstanskaıa pravdaǵa» kólemdi maqala jazyp, «Qyz Jibekke» alǵashqylardyń biri bolyp joǵary baǵa bergen kórnekti rejıser Ázirbaıjan Mámbetov ony jumysqa qýana qabyldady. Birden kúrdeli rolderge salyp synady da, shyńdady da.
Ol týraly Quman Nurǵamanulynyń ózi: «Juldyz aýrýymen» aýyrýǵa mursat bergen joq. Kele salyp, jańa rólderge kirisip kettim. Teatrdaǵy eń alǵashqy rólim – Oralhan Bókeıdiń «Qulynym meniń» shyǵarmasyndaǵy Jan. Pesany Qadyr Jetpisbaev sahnalaǵan bolatyn. Anardy marqum Farıda Sháripova oınady, Boztaılaqty sahnaǵa Ánýar Moldabekov alyp shyqty. Oralhan ekeýmiz sol qoıylymnan keıin Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty atandyq. Rejıserler maǵan Ǵ. Músirepovtiń «Aqan seri-Aqtoqtysynda» Aqandy, S. Muqanovtyń «Shoqan Ýálıhanovynda» Shoqandy, T. Ahtanovtyń «Antynda» Saýrandy, M. Áýezovtiń «Aıman-SHolpanyndaǵy» Álibek, N. Hıkmettiń «Farhad-SHyrynyndaǵy» Farhad syndy rólderdi senip tapsyrdy. Tólegen maǵan teatrda demeý bolmaıtynyn, arqany keńge salýǵa qaqym joq ekenin túsindim. Ózime artylǵan senimdi aqtaý úshin úzdiksiz eńbektendim. Jańa ról alǵan saıyn tynysym ashylyp, sheberligim shyńdala berdi. 1973 jyly konservatorıany támamdap, Merýert te teatrǵa qabyldandy. Ákemteatrdyń sahnasynda qol ustasyp, talaı rólderdi birge oınadyq. Muhtar Áýezovtiń «Qarakózinde» men – Arsha, ol – Qarakóz, Shyńǵys Aıtmatovtyń «Ana – Jer Anasynda» men – Qasym, ol – Álıman bolyp shyqty. 1969 jyly teatrdyń kadrlar bólimine ótkizgen eńbek kitapsham ornynan qozǵalǵan joq. «Jumysqa qabyldandy» degen bir ǵana mór basylǵan...», – dep aıtqany bar.
Ol osylaısha, kıeli óner ordasynyń tabaldyryǵyn órimdeı kezinde attap, taban aýdarmaı ter tókken jarty ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ishinde aqylman abyz, daraboz daryn deńgeıine jetti. Qazaq sahnasy alyptarynan ózine amanat esebinde aýysqan óreli ónerdiń týyn jyqpaı, dástúr sabaqtastyǵyn saqtaı otyryp, keıingi tolqynǵa jalǵady. Meıli kınoda, meıli teatrda bolsyn, aqyl-parasatymen de, kásibı sheberligimen de izinen ergen ini-qaryndastaryna ustaz bola bildi.
Kórnekti tulǵaǵa ózin shákirt sanaıtyn belgili akter Asylbek Boranbaev: «Biz ónerge jańa kelgende Quman aǵa kóp kómektesti. Óziniń tájirıbesimen bólisip, sahnada qalaı turý kerek, qalaı sóıleý kerek, qalaı mádenıetti bolý kerek, róldi qalaı alyp shyǵý kerek, obrazǵa qalaı ený kerek degen sıaqty nárselerdiń bárin úıretip, izettilik kórsetip júretin. Óte qarapaıym boldy. Quman aǵanyń bolmysyn daralap turatyn da sol qarapaıymdylyǵy edi», – deıdi.
Taǵy bir talantty inisi, dara daryn Bekjan Turys aıtpaqshy, saxna – tulǵalardyń tuǵyry. Biraq akter bitken tulǵa emes. Saxnaǵa shyqqannyń bári sańlaq emes. Al «Quman Tastanbekov – kıno men teatr ónerin tel emgen naǵyz sańlaq. Bizdiń qoǵam ataqpen aýyryp jatqanda ózi súıgen teatr men ónerdiń dıdaryna daq túsirmeýdiń amalyn izdegen...» birtýar tulǵa.
Kózi tiri bolǵanda sahna sańlaǵy búginde 80 jyldyq mereıtoıyn talantyna tánti jurtymen birge toılap jatar edi. Árıne, «jazmyshtan ozmysh joq». Qalaı degenmen de, qazaq deıtin halyq barda óner ólmeıdi. Qazaqtyń Tólegenin, Shoqanyn, Aqanyn, Maǵaýıasyn, Ǵanıyn asqan sheberlikpen somdaǵan Quman Tastanbekovtiń ónerdegi qaıtalanbas qoltańbasy da óshpeıdi.