«Jaýyn bolmaı, táýir joq. Kókek kelmeı, kóktem joq» degen dalanyń danagóı qarttary. Mine, kútken Kókegimiz tórge ozyp keledi
Kele jatqan aıdyń qazaq qoıǵan ataýy – Kókek. Ejelden solaı. Osy aıda tabıǵat jańarady, jasarady. Jer men Kók túrlenedi, erekshe túrge enedi. Osynyń bári kókek qusynyń kelýimen baılanysty júrip jatady.
Aspandy astań-kesteń kúrkiretken,
Jas jandy júz qubyltyp, myń túrlentken.,
Keýdesin shyń mújigen muzbalyqtaı,
Jettiń be aman-esen, shirkin, kóktem?!
Jettiń be shýaq shashyp, shirkin, kóktem,
Júregin jumyr jerdiń dúrsildetken.
Bólenip qyrym nurǵa, jonym jyrǵa,
Estildi únim de óktem, kúlkim de óktem!
Qaǵyp sen kók kúmbezdiń qońyraýyn,
Jyrlady ánshi-dala ómir ánin.
Jigit-jel qyrattarda salady asyr,
Timiskip gúl-qyzdardyń omyraýyn.
Dalıyp dala jatyr esi ketken,
Ókpek jel órekpıdi tósin ópken...
Júrgizgen tabıǵatqa kúlli ámirin,
Bolmasa kóktem sendeı, nesi kóktem?!
Osylaı dep bir kezde jyrlaǵanymyz bar.
Sáýir negizi arabtan engen, maǵynasy «ógiz» degen sóz. Aspandaǵy «Torpaq» juldyzyn arabtar «ógiz» deıdi. Bizde de osy attas sóz bar. Burynnan kele jatqan amaldyń ataýy. Bul amalǵa qatysty qazaqta «Sáýir bolmaı, saıran bolmas, saıran bolmaı, aıran bolmas», «Sáýir bolsa kún kúrkirer, kún kúrkirese, kók dúrkirer», «Sáýirdegi jaýyn – saýyp turǵan saýyn», «Sáýir jaqsylyǵyna baqsa alty kún, jaqsylyǵyna baqpasa, alpys kún» degen maqal-mátelder bar. «Sáýir bolmaı, táýir bolmas», «Sáýir aıy – jaýyn aıy» degen támsilder jıi qoldanylady..
Keıin saıasattyń keri áserinen Sáýir aı esebine (Kókektiń ornyna) endi. Aqıyq Muqaǵalı aqyn: «Sáýir aıy shopanǵa – saryýaıym, malmen birge baǵady aýa raıyn...», – dep, sáýirdiń asa qolaısyz kezeń ekenin naqpa-naq bildirgen. Degenmen, bul - qazaq úshin eń ǵajap mezgil. «Sáýir bolmaı, táýir bolmaıdy» dep babalar beker aıtpasa kerek.
Sáýirde túrli amaldar da kóp. Mysaly, «Besqonaq» amaly ońtústikte naýryzdyń sońyna qaraı ótse, batysta sáýirdiń alǵashqy aptasynda kórinis beredi. «Otamaly» amaly, ony qazekeń «oıylǵan qys»dep ataǵan. Munan keıin «Sáýir» amaly keledi. Al Arqada osy mezgilde oryn alatyn «Altyn kúrek» degen amal (ókpek jel, salqyn samal) bar. Sáýirdiń sońy men mamyrdyń basynda alapat nóser bolady. Bókender men kıikter tóldeıdi. Araǵa az ýaqyt salyp daýyl turady. Kıikterdiń tólin órgizetin kez bastalady.
Búgin qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, naýryzdyń 30-y. Aı esebinshe, áli 8-i.
Al qazaqsha, naýryz ortasynan aýdy, – 17-si. Apta aıdyń basyn, ortasyn jáne sońyn túgel qamtyp tur. Árbir týǵan aıdyń basynda, ortasynda aýa raıynda ózgeris bolýy tabıǵattyń buljymas zańy. Osyndaı amaly kóp sáýir aıynda aýa raıynda aıtarlyqtaı ózgerister bolýy ǵajap emes.
Qazir órik gúldeıin dep, búrshik jarǵaly tur. Elimizdiń ońtústik astanasy – myń jyldan astam tarıhy bar Almaty shaharynyń san alýan túrli gúlge bólenip, myń boıaýly qala atanatyn shaǵy alys emes...
BABALAR BOLJAMY
Kóktemde:
*Jylqy yqtasa, keler qys qatty bolady.
*Kún erte kúrkirese - mol jaýyn-shashynnyń belgisi.
*Aı qoralansa, burshaq pen jańbyrly bolady.
*Torǵaı erte jumyrtqalasa, kún erte jylynady.
*Kóktemde tań kúńgirt tartyp, kún manaýrap kóterilse, jyl jaýyn-shashyndy bolady.
*Kóktem týǵanda tań shashyrap atsa, molshylyq, bereke mol bolady.