29 Qyrkúıek – Dúnıejúzilik júrek kúni

Jyl saıyn 29 qyrkúıekte álem boıynsha Dúnıejúzilik júrek kúni atalyp ótedi. Bul mańyzdy kún alǵash ret 1999 jyly Dúnıejúzilik júrek federasıasynyń bastamasymen uıymdastyrylyp, sodan beri jyl saıyn júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń aldyn alýǵa, densaýlyqty saqtaý mańyzdylyǵyna nazar aýdarýǵa arnalǵan is-sharalar ótkiziledi.

Judyryqtaı ǵana bolǵanmen, júrek – adam aǵzasyndaǵy eń mańyzdy organ. Ol toqtamaı jumys istep, bizdi ómirmen baılanystyryp turady. Júrek — denemizdegi basty "motor". Sondyqtan onyń saýlyǵyna, kútimine mán berý asa qajet.

Bul kún — ózimizge bir sát bolsyn kóńil bólip, júrek saýlyǵy týraly oılanýǵa sebep.
Endeshe, "júrekti kútý úshin ne isteý kerek?"  degen saýalǵa Aqshamnews.kz tilshisi izdenip kórdi. 

Júrek saýlyǵy úshin ne isteý kerek?

1. Tamaqtaný rasıonyn qadaǵalaý

Durys tamaqtaný — júrek saýlyǵynyń negizi.

• Azaıtyńyz: jyldam kómirsýlar (aq nan, táttiler), tuz (kúnine 5 g deıin), qýyryp daıyndalǵan taǵamdar, fast-fýd.
• Kóbeıtińiz: balyq (teńiz jáne ózen), jańǵaqtar, dándi daqyldar, jańa pisken kókónister men jemister.
• Teńgerimdilik mańyzdy: ártúrli taǵam túrlerin tutyný arqyly aǵzaǵa qajetti barlyq qorektik zattardy qamtamasyz etińiz.

Artyq tamaqtanýdan saq bolyńyz — bul júrekke qosymsha salmaq túsiredi.

2. Turaqty qozǵalys pen jattyǵýlar

Júrek — jattyǵýdy qajet etetin bulshyqet.

Kúnine keminde 45 mınýt ortasha qarqyndy fızıkalyq belsendilikpen aınalysqan jón: 

• Jaı júgirý
• Jaıaý serýendeý
• Velosıped tebý
• Skandınavıalyq júris
• Júzý

Bul jattyǵýlar júrektiń jumysyn jaqsartyp, qan aınalymyn turaqtandyrady jáne artyq salmaqtan arylýǵa kómektesedi.

3. Uıqyny jetkilikti mólsherde alý

Eresek adam úshin 6–8 saǵattyq sapaly uıqy qajet.

Keshke kofe ishpeńiz, uıyqtar aldynda teledıdar qaraý men telefon qoldanýdy shekteńiz.

Bir ýaqytta uıyqtap, bir ýaqytta oıanýǵa tyrysyńyz.

Júıeli uıqy — júrekke demalys berip, kúızelis deńgeıin tómendetedi.

4. Zıandy ádetterden bas tartý

Temeki shegý men alkogóldi shamadan tys tutyný — júrek pen qan tamyrlarynyń eń úlken jaýlary.

Bul ádetter ınfarkt, ınsýlt, gıpertonıa jáne basqa da aýyr aýrýlardyń qaýpin birneshe ese arttyrady.

Densaýlyqqa zıandy emes, paıdaly ádetter qalyptastyryńyz: taza aýada serýendeý, sportpen aınalysý, paıdaly taǵam ishý.

5. Kúızelisti basqarý

Sozylmaly kúızelis júrek aýrýlaryna ákeletin negizgi faktorlardyń biri.

Kúndelikti kúızelisti azaıtý úshin:

• Medıtasıa,
• Tynys alý jattyǵýlary,
• Ioga,
• Dem alý ádisteri kómektesedi.

Emosıalyq tepe-teńdik — júrekke tynyshtyq pen turaqtylyq syılaıdy.

Júrek týraly qyzyqty jáne erekshe derekter

Júrek — aǵzadaǵy eń eńbekqor bulshyqet. Júrek jylyna 36,5 mıllıon ret soǵyp, 10 tonnadan astam qan aıdaıdy. Al ómir boıy adam júregi 3 mıllard ret soǵady eken.

Júrek qaǵysy embrıon damýynyń 4-aptasynda bastalady jáne adam ómiriniń sońyna deıin toqtamaıdy.
Bárimizge belgilisi,  júrek — adamnyń basty organy, onyń toqtaýy adam denesindegi barlyq prosesterdiń toqtaýyna jáne ólimge alyp keledi.

Joǵaryda aıtylǵandardan bólek, júrek jaıly qyzyqty jáne erekshe 10 faktini tizip kórdik. 

1. Júrek te bir sát toqtap, demalady

Bárimiz júrektiń eshqashan toqtamaı jumys isteıtinin bilemiz. Ol bir ret jáne máńgilikke toqtaıdy.
Alaıda, onyń jumysynda mıkro-úzilister báribir bolady eken. Mysaly:

• Júrek qaqpaqshalary ashylyp-jabylǵan sátterde,
• Nemese túshkirgen kezde.

Osy úzilisterdiń jıyntyǵy adam ómiriniń uzaqtyǵyn eseptegende jalpy 20 jylǵa deıin jetýi múmkin.

2. Eki bólikten turatyn birtutas organ

Júrek — búkil aǵzanyń jumysyn qamtamasyz etedi, biraq onyń sol jaq bóligi qannyń úlken aınalymyn qamtamasyz etedi (aǵza boıynsha), al oń jaǵy — tek kishi aınalymdy (ókpege deıin jáne keri) qamtamasyz etedi.

3. Elektr júrek

Kınofılmderde júrekti deneden alyp, shyǵarǵan kadrlardy kórgen bolarsyzdar. Sol sátte onyń áli soǵyp jatqanyn kórsetedi. Fılmdegi osyndaı kórinis - shyndyqqa birshama jaqyn. 

Sebebi júrek bulshyqeti ózdiginen elektr ımpúlsterin shyǵara alady. Ol ottegimen úzdiksiz qamtamasyz etilip tursa, júrek adam denesinen tys ta soǵa berýi múmkin.

4. Júrektiń qaterli isigi

Júrekte qaterli isiktiń paıda bolýy — óte sırek kezdesetin qubylys.

Bul organnyń ereksheligi — onyń bulshyqet talshyqtarynyń erekshe qurylymynda jáne mıokardta (júrek bulshyqetinde) júretin óte jyldam almasý (metabolızm) prosesterinde jatyr.

Sonymen qatar, júrek jasýshalary qalpyna kelmeıdi — ıaǵnı, zaqymdanǵan júrek bulshyqet tini qaıta qalpyna kelýge qabiletsiz.

Buǵan júrek bulshyqetiniń erekshe qurylymy jáne mıokardtaǵy óte jyldam zat almasý prosesi sebep.

Odan bólek, júrek jasýshalary qalpyna kelmeıdi — ıaǵnı, zaqymdanǵan júrek tinderi regenerasıaǵa ushyramaıdy.

5. Ǵaryshtaǵy júrek

Ǵaryshta, salmaqsyzdyq jaǵdaıynda júrek ózgeredi: kishireıip, domalaq pishinge ıe bolady.

Biraq adam Jerge oralǵannan keıin shamamen jarty jyl ishinde júrek qaıtadan qalypty pishinine keledi.

6. Júrek yrǵaǵy

Biz keýdege qoldy qoıǵanda sezinetin dúrsili — bul, shyn máninde, júrek qaqpaqshalarynyń jabylý sáti.

Dál osy qozǵalystar júrek yrǵaǵyn sezinýge múmkindik beredi.

7. Kúlki ómirdi uzartady

Bul — shyndyq.
Adam kúlgen kezde qan tamyrlarynyń qabyrǵalary bosańsyp, qan aınalymy 20%-ǵa deıin artady.
Kóńil kúıdiń jaqsarýy men qan aınalymynyń belsendiligi júrekke oń áser etedi.

8. Erler men áıelder júregi

Erler men áıelderdiń  jaratylysynda, bolmysynda erekshelik kóp. Bul aıyrmashylyq júrekke de qatysty.

Áıel júregi ortasha eseppen mınýtyna 78 ret, erlerdiki shamamen 70 ret soǵady eken.

Iaǵnı, áıel júregi jyldamyraq soǵady.

9. Qan aıdaý qýaty

Júrek adamnyń belsendiligine qaraı ártúrli kólemde qan aıdaıdy:

• Tynysh kúıde — mınýtyna 4–5 lıtr,
• Fızıkalyq qozǵalys kezinde — 30 lıtrge deıin.

Kásibı sportshylarda bul kórsetkish 40 lıtrge deıin jetýi múmkin. Sportpen shuǵyldanatyn adamnyń júregi óte tózimdi ári qýatty bolýy osy sebepten.

10. Júrektiń ólshemi qandaı?

Ár adamnyń júregi ártúrli pishinde jáne ártúrli kólemde bolady.
Óz júregińizdiń shamamen qandaı kólemde ekenin bilgińiz kelse — judyryǵyńyzdy túıip kórińiz. Júregińizdiń kólemi dál osy judyryǵyńyzdaı.

Al júrektiń qanshalyqty kúshpen jıyrylyp, qan aıdaıtynyn túsiný úshin — qolyńyzben tenıs dobyn qysyp kórińiz. Bul júrek bulshyqetiniń ár soǵysynda qanaınalymdy qamtamasyz etý úshin jumsaıtyn kúshin beıneleıdi.

Júrek — kóptegen tiri aǵzalar úshin erekshe mańyzdy múshe.
Alaıda, tańqalarlyǵy, barlyq tirshilik ıelerinde júrek bola bermeıdi.

Sondyqtan da júrekti saqtaý men qorǵaý degen — oǵan túsetin emosıalyq kúızelister men fızıkalyq shamadan tys júktemeni azaıtý. Sonda uzaq ári baqytty ómir súrý múmkindigi artatyny sózsiz.

Dárigerge qashan júginý kerek?

Kóp jaǵdaıda júrekke qatysty alǵashqy aýyrsyný belgilerin elemeı jatamyz. Keıde jaı sharshaý, kúızelis nemese asqazanmen baılanysty aýyrsyný sıaqty kórinetin belgiler — shyn máninde júrek-qan tamyrlary júıesiniń buzylystaryn bildirýi múmkin. 

Júrek — únsiz syrqattanýy múmkin. Sondyqtan onyń beretin árbir belgisine mán berý óte mańyzdy.
⠀
Kardıolog mamandar mynandaı belgiler paıda bolǵan jaǵdaıda, dárigerge múmkindiginshe tez arada kórinýge keńes beredi:

Sol jaq keýdede nemese tós artynda ótkir, kúıdirip aýyrtatyn aýyrsyný;

Shamadan tys júkteme kezinde paıda bolyp, tynyshtyqta basylatyn qysyp aýyratyn aýyrsyný;

Entigý, aýa jetispeýshiligi;

Aıaqtardyń isinýi, ásirese keshke qaraı;

Júrek soǵysynyń buzylýy — jıilep ketýi, úzilister, arıtmıa;

Kenetten esinen taný nemese álsireý.

Bul belgiler júrek-qan tamyrlary júıesinde kúrdeli buzylystar baryn kórsetýi múmkin.

Júrek — ómirdiń qozǵaýshy kúshi. Ol esh toqtaýsyz jumys isteıdi. Sol sebepti oǵan únemi qamqorlyq qajet. Dúnıejúzilik júrek kúni — ózińizdiń jáne jaqyndaryńyzdyń júrek saýlyǵyn oılanýǵa, kúndelikti ádetterdi qaıta qaraýǵa arnalǵan sát.