Jeti shelpek – qazaq halqynyń san ǵasyrlyq rýhanı dúnıetanymynan bastaý alǵan, ata-baba rýhyna taǵzym men jaqsylyqqa nıet etýdiń kórinisi. Bul dástúr arqyly halyq ótkenge qurmet bildirip, búginge bereke, bolashaqqa amandyq tilegen. Jeti sanynyń kıeliligimen astasqan bul ǵuryptyń tarıhy men máni búgingi kúnge deıin mańyzyn joıǵan emes.
Qazaq halqynyń rýhanı áleminde tereń maǵynaǵa ıe, ǵasyrlar súzgisinen ótken salt-dástúrler az emes. Solardyń biri – jeti shelpek taratý. Bul – jaı ǵana dastarqan jaıý nemese taǵam ázirleý emes, ata-baba rýhyna taǵzym etip, ótkenge qurmet, búginge bereke, bolashaqqa tilek arnaǵan erekshe ǵuryp.
Jeti shelpektiń tarıhy
Jeti shelpek taratý dástúriniń tamyry kóne túrkilik tanymmen, ıslamdyq senimmen astasyp jatyr. Qazaq dúnıetanymynda «jeti» sany kıeli uǵym retinde qabyldanǵan: jeti ata, jeti qazyna, jeti kún, jeti qabat aspan, jeti qabat jer. Sondyqtan jeti shelpek – sımvoldyq mánge ıe, rýhanı tazarý men duǵa-nıettiń kórinisi.
Ertede bul dástúr jut, indet, aýyr kezeńderde nemese bir qaýiptiń aldyn alý nıetimen oryndalǵan. Sondaı-aq marqumdardyń arýaǵyna baǵyshtap, Alladan keshirim tileý maqsatynda da jeti shelpek pisirilgen. Islam dininiń yqpalymen bul ǵurypqa Quran baǵyshtaý, duǵa jasaý keńinen endi.
Jeti shelpek taratýdyń mańyzy
Jeti shelpek taratýdyń negizgi máni – sadaqa berý, jaqsylyq tileý, birlik pen meıirimdi arttyrý. Shelpek pisirilip, kórshi-qolańǵa, aǵaıyn-týysqa, muqtaj jandarǵa taratylyp, duǵa jasalady. Bul – tirilerdiń marqumdarǵa degen paryzy, al tirige – saýap pen rýhanı tynyshtyq.
Halyq arasynda jeti shelpek kóbine:
• juma kúni,
• beısenbiden jumaǵa qaraǵan túnde,
• túsiniksiz tús kórgende,
• úıde mazasyzdyq, berekesizdik sezilgende,
• jolǵa shyǵar aldynda,
• aýyrǵan jannyń saýlyǵyn tileý úshin
taratylady.
Bul dástúr adamnyń nıetin túzep, júregin sabyrǵa shaqyrady. «Nıet túzelse – is túzeledi» degen halyq danalyǵy jeti shelpek arqyly aıqyn kórinis tabady.
Dástúrdiń tárbıelik máni
Jeti shelpek – urpaqty ımandylyqqa, qaıyrymdylyqqa, ata-baba rýhyn qurmetteýge tárbıeleıtin rýhanı mektep ispetti. Balalar bul dástúr arqyly úlkenge qurmet, kishige izet kórsetýdi, dastarqannyń qadirin, bólisýdiń saýabyn úırenedi.
Qazirgi zamanda jeti shelpek dástúri keı óńirlerde umyt bola bastaǵanymen, sońǵy jyldary ulttyq qundylyqtarǵa betburys artyp, bul ǵuryp qaıta jańǵyryp keledi. Ol – halyqtyń rýhanı tamyrynan ajyramaǵanynyń belgisi.
Qorytyndy
Jeti shelpek taratý – qazaq halqynyń júrek túbinen shyqqan, tereń fılosofıasy bar dástúr. Ol ótken men búgindi, tiri men baqıdy jalǵaıtyn altyn kópir ispetti. Osyndaı salttardy saqtaý – ulttyq bolmysymyzdy, rýhanı tutastyǵymyzdy saqtaýdyń bir joly.