Janǵa saıa jasyl beldeý

Jasyl beldeý Ortalyq Azıa­da teńdesi joq jasandy orman alqabyna aınaldy. Elba­synyń baǵaly bastamasy baıandy bolyp, ıgiligin jalpaq jurt kórýde. Qalanyń ózinde jáne japsarlas aýmaqtarda jasyl jelek qalyptastyryp, aıalap ósirýdiń ózi ońaı sharýa emes edi. Topyraǵy sortań, qý dalany gúl jazıra alqapqa aınaldyrý týraly Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Bul orman – taza aýamen tynystaýǵa múmkindik be­retin elimizdiń «ókpesi». Orman ala­ńy jelden, shańnan qorǵaıdy, taza­lyqqa úles qosady. Bul – bizdiń urpaǵymyz úshin jasalyp otyrǵan syı, bolashaqqa eskertkish» degen sózi aqıqatqa aınaldy.

Elorda aýmaǵyndaǵy or­man sharýa­shylyǵyn damytý boıynsha berilgen tapsyrma júıe-júıesimen oryn­dala bas­tady. Aldymen aǵashtardyń túrli suryptaǵy jıyntyǵy, ormannyń ortasyna qaraǵaı, shyr­sha, aqqaıyń tárizdi aǵash­tar otyrǵyzyldy. 

Birte-birte ormanshylardyń jan­qıarlyq eńbeginiń nátı­jesinde orman ózi gúldep, tuqym shashyp, aǵash pen jasyl jelektiń túr-túri kóbeıe bastady. Eń bastysy, elorda jurty jáne alys-jaqyn shetelderden dúmep kelip jatqan meımandar kókiregi qansha jutsa da toımaıtyn saf aýamen tynystap, alańsyz dem alatyn, jaıly da ásem, súıikti oryndaryna aınaldy. Jyl ótken saıyn jasyl beldeýdiń aýmaǵy ulǵaıa tústi. Kógildir saǵymmen munartyp, kóz arbap, kóńil toǵaıtyp jatatyn jasyl jelektiń kókjıegi birte-birte keńeıe tústi. Elbasy aıtqandaı, burynǵy aıtaqyr jer syńsyǵan orman alqabyna aınalyp, elordanyń qolaıly klımatyn qalyptastyryp, ekologıasyn jaqsarta tústi. Áýel bas­ta kózdegen maqsattyń biri – týǵan topyraǵyn qur­metteı bile­tin patrıot­tardy tár­bıeleý. Bul oraıda da, aýqymdy jumys atqaryldy.

Mamandar elordanyń jasyl bel­deýindegi ekpe aǵashtardyń sanıtarlyq jaǵdaıyn kirpik qaqpaı baqylaý ús­tinde boldy. Bar jumys ǵylymnyń súıe­meldeýimen júrgizildi. Onyń ózi bir­neshe baǵytta óristedi. Aıtalyq, orman-patologıalyq zertteý, ǵylymı-táji­rıbelik aımaqtarda orman ósimdigi túr­leriniń jaǵdaıyn baǵamdaý, kesip-kútý ádisteriniń aǵashqa áseri tarazy ba­syna tartyldy.

Jalǵyz aǵash qana emes, onyń ishin­degi tiri organızmniń tirshiligin bildiretin jan-janýardyń quramyn meılinshe kóbeıtý de qolǵa alyndy. Jasandy or­mannyń ósimdik álemi ári janýarlar quramy qatar damydy. Inkýbasıa arqyly myńdaǵan qus shyǵarylyp, er­kindikke jiberildi. Qazir ný ormannyń ishine enseńiz, on san qus jasyl jelekke oranǵan gúl jazıra mekenniń sánin keltirip, dala orkestriniń qýanyshtan quıqyljyǵan kúıin shertip tur.

Negizgi jumys 1997 jyly bastalyp, eki kezeńge bólindi. Alǵashqy jyly 14 827 gektar jerge 9,6 mln-nan astam aǵash kósheti otyrǵyzyldy. Onyń ishinde qaıyń, shegirgúl, úıeńki, qaraǵaı tárizdi aǵash túrleri bolsa, butadan qaraqat, deren, úshqat, moıyl ósirildi. Ekinshi kezeńde, ıaǵnı 2012-2020 jyldar aralyǵynda jasyl beldeýdiń jalpy aýmaǵyndaǵy 8 127 gektar alqaptyń

2 594 gektaryna 3 174 342 dana aǵash kó­sheti otyrǵyzyldy. Onyń ishinde máńgi jasyl shyrsha men kórki kóztartar qa­raǵaı, balqaraǵaı men bul óńirde sırek kezdesetin arsha bar. 2011-2016 jyldary elordanyń ońtústik batys bóliginde jalpy uzyndyǵy 25 658 metr bolatyn velojol salynyp, ondaǵan samaljaı boı kóterdi.

Mamandardyń aıtýyna qaraǵanda, jasyl beldeýdiń jaqsy áseri az emes. Jergilikti klımattyń jumsarýyna da áser etken. It tumsyǵy ótpeıtin orman paı­da bolǵannan keıin jeldiń ortasha jyldamdyǵy da báseńdepti. Onyń ústine syńsyǵan orman alqaptary qar toqtatýǵa da sep. Sońǵy jyldary shań­dy daýyldyń, qystaǵy boran-sha­shynnyń ekpini azaıǵan.

Elordadan bastaý alǵan jasyl beldeý jer jánnaty – Býrabaı kýrorty aımaǵyna deıin sozylýǵa tıisti. Bul da Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasy. Qazirgi kúni 160 shaqyrym jol boıynda erteńge degen el úmiti tárizdi qaýlap ósken jasyl jelek jan jadyratyp, jaıqalyp tur. Jalpy aýmaǵy

2 575 gektardy quraıdy. Bul alqaptarda aǵashtyń 11 túriniń 6,3 mln kósheti otyr­­ǵy­zylǵan. Alǵashqy kezeńde egil­gen názik kóshetter bul kúni boı salyp, ushar basy ásirelep aıtqanda bult baýyryn syzardaı kóterilgen.

– Býrabaıdan shyǵyp, elordaǵa jetkenshe qos qaptalyńda jaıqalyp ósken jasyl jelek bir úzilmeıdi, – deıdi el aǵasy Sapar Nurpeıisov, – ótpeli kezeńde Aqkól men Býrabaı aýdandarynyń tóńiregindegi orman alqaptaryn áldeneshe márte órt shaldy. Osy kezde zańsyz aǵash kesý oqıǵalary da jıi oryn alyp jatatyn. Kútimi bol­maǵan soń seldirep te qaldy. Qazir sol olqylyqtyń ornyn toltyryp, tipti eseleı kóbeıtip, jasandy orman alqaby qaıta jańǵyrdy. Ekologıaǵa paıdasy óz aldyna, sharapatyn qarapaıym halyq ta kórip otyr. Jaz boıy tabıǵattyń tartýyn, qoınaýyndaǵy ıen tegin ıgi­ligin – jemis-jıdegin terip, paıdalanýshylar az emes.

Tórt aýdannyń aýmaǵynda boı túze­gen jasandy orman alqaptary birtutas ekojúıe qalyptastyryp otyr. Ár kezeń boıy, ret-retimen otyr­ǵy­zylǵan orman tıisti tehnologıa boıynsha kútip-baptalady.

– Biz úsh aýdanda topyraq quramyn zertteý jumystaryn júrgizip jatyrmyz, – deıdi oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵatty paıdalanýdy retteý basqarmasy basshysynyń orynbasary Bolat Tókishev. – 2,5 myń gektar aýmaq muqıat zerttelip, aǵash egýge jaramdy dep tabylsa, kóshet otyrǵyzylatyn bolady. Alǵashqy jyldary materıaldyq-tehnıkalyq bazanyń álsizdigi qolbaılaý bol­dy. Oblystyq ákimdiktiń bólgen qa­ra­jatyna 20 traktor, 4 avtokólik satyp alyndy. Endi oıǵa alǵan sharýany mu­qıat atqarýǵa tolyq múmkindigimiz bar.

Jasandy orman alqabyn keńeıtý, eń aldymen tálimbaqtardyń jumysyna baılanysty ekeni belgili. Qazir oblysta 3 tálimbaq úzdiksiz jumys istep tur. Kóshetke degen suranys artqan. El Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev el aýmaǵynda 2 mlrd aǵash kóshetin otyr­ǵyzý mindetin qoıǵannan keıin kó­shetke degen tapsyrys kóbeıe túsken. Qajettilikti ýaqytyly óteý úshin óńirde taǵy eki tálimbaq uıymdastyrylmaq. Qýat kemeldenip, keleli máseleni ońy­nan sheshý osylaısha qolǵa alynbaq. Ormanshylar qaýymy aldaǵy bes jyl­dyń ishinde 150 mln dana aǵash kóshet­terin otyrǵyzýdy mejelep otyr.

Sóz arasynda Aqkól orman sharýa­shylyǵynda 51 gektar aýmaqty alyp jatqan nysan 2004 jyly qaıtadan qal­pyna keltirilgendigin aıta ketelik. Aýa raıy qubylmaly óńirde kóshetterdi tamshylatyp sýarý ádisine kóshipti. Bul jerde barlyǵy 80-ge taıaý aǵash túri ósiriledi. Nur-Sultan – Shýchınsk baǵy­tyndaǵy tas joldyń boıynda qul­pyra kóktep turǵan kóshettiń deni osy tálimbaqta kóktegen.

– Bizdiń tálimbaqta qaraaǵash kóshet­teri ósiriledi, – deıdi Aqkól orman sharýashylyǵynyń dırektory Alek­sandr Beloýsov. – Bıyl kóktemde 200 myń kóshet bosattyq, qalǵan kóshetterdi kúzge deıin osynda baptaımyz. Jumys óz yrǵaǵymen júrip jatyr. 2018 jyldan beri 1,5 myń kóshet jol boıyndaǵy jasyl beldeýge otyrǵyzyldy. Qazir japyraǵyn jaıyp, kóktep tur.

Janǵa jaıly jasyl beldeý ýaqyt ótken saıyn jaıqala kóktep, saıyn da­lanyń sánine aınalýda. Elbasynyń danalyǵymen júzege asqan dala salta­naty – keıingi urpaqqa ónege bolar eskertkish.

Aqmola oblysy