Jıdekter – dárýmender men antıoksıdanttardyń qaınar kózi, jeńil ári paıdaly jeńsik as. Jaz mezgilinde maýsymdyq jıdekterdi paıdalanǵan jón, al qysta muzdatylǵan jıdekter kómekke keledi. Endeshe, qandaı jıdekter paıdaly ekenin jáne ne úshin mańyzdy ekenin qarastyraıyq.
Nelikten jıdekter sonshalyqty mańyzdy? Dıetologtar jıdekterdi mindetti túrde kúndelikti taǵamǵa qosý kerek dep sanaıdy. Munyń birneshe sebebi bar:
- Jıdekterdiń paıdaly qasıetteri men baı quramy dárýmender men mıkroelementter qoryn tolyqtyrýǵa múmkindik beredi, al olar kalorıa jaǵynan az.
- Jıdekter antıoksıdanttarǵa baı, olar aǵza jasýshalaryn qartaıýdan qorǵaıdy, onkologıalyq aýrýlardyń aldyn alýǵa yqpal etedi.
- Jıdekter teriniń, shashtyń jáne tyrnaqtyń sulýlyǵy úshin mańyzdy.
- Jıdekterdiń taǵy bir baǵaly komponenti – talshyqtar, olar qalypty as qorytý úshin qajet.
Qaı jıdekterge nazar aýdarý kerek:
1. Qulpynaı Qulpynaıdy dúkenderden jyl boıy kezdestirýge bolady, biraq eń dámdi ári hosh ıisti jıdekterdi tek jazda tabýǵa bolady. Bul ýaqytta jıdekti muzdatýǵa bolady, al qysta ony kompottarǵa jáne basqa da taǵamdarǵa qosýǵa bolady. Qulpynaı kálsı, magnıı, kalıı jáne folıı qyshqylyna baı – bul V9 dárýmeniniń bir túri, ásirese, júktilik kezeńinde áıelder úshin mańyzdy. Sondyqtan, qulpynaıdy áıelder úshin eń paıdaly jıdekterdiń biri dep sanaýǵa bolady. Sondaı-aq, ol S dárýmenine óte baı – tipti lımonnan da kóp.
2. Tańqýraı Tańqýraı – taǵy bir súıikti jıdek. Jańa pisken tańqýraı uzaq saqtalmaıdy, sondyqtan ony birden jeý kerek nemese muzdatý, keptirý, kompot, jele nemese tosap jasaý kerek. Tańqýraıdyń paıdaly qasıetteri onyń baı quramymen baılanysty: ol kálsı, magnıı jáne S dárýmenine baı. Kalorıasy tómen: 100 gramynda 64 kkal.
3. Qaraqat Qara, qyzyl nemese aq qaraqat – jańa pisken kúıinde jeýge jáne muzdatýǵa tamasha tańdaý. Qysta qaraqattan mors qaınatyp, jele jasaýǵa nemese pırogtardy daıyndaýǵa paıdalanýǵa bolady. Qaraqat, ásirese qara qaraqat, S dárýmenine baı, talshyqtar, kalıı jáne kálsıge toly. Bul onyń paıdaly qasıetterimen baılanysty: qaraqat as qorytý prosesin qalypqa keltirýge kómektesedi.
4. Kókjıdek Kókjıdek – sulýlyq pen jastyqqa arnalǵan dámdi jıdek. Bul naǵyz sýperfýd, sebebi ol talshyqtar, V jáne S dárýmenderi, kóp kalıı jáne antıoksıdanttarǵa baı. Kókjıdek qaterli isik, júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń damý yqtımaldyǵyn azaıtýǵa kómektesedi.
5. Qaraqat (ejevıka) Qaraqat syrtqy túrimen tańqýraıǵa uqsaıdy. Shynynda da, bul ósimdikter týystas, biraq olardyń dámi ózgeshe. Qaraqat kálsıge, kalııge, talshyqtarǵa (tańqýraı men kókjıdekke qaraǵanda kóbirek), S dárýmenine baı jáne 100 gramynda nebári 60 kkal bar.
Jıdekterdi kimderge jeýge bolmaıdy? Jıdekter barlyǵyna birdeı jaramaıdy. Múmkin bolatyn qarsy kórsetilimder:
- ártúrli aýyrlyqtaǵy alergıalyq reaksıalar;
- nesep tas aýrýy: jıdekterdi jáne S dárýmenine baı basqa taǵamdardy tutyný jańa tastardyń paıda bolýyna jáne eski tastardyń ulǵaıýyna sebep bolýy múmkin;
- as qorytý júıesiniń buzylýlary, mysaly, gastrıt nemese jara;