Egeýquıryq kóbeıip barady

Olarmen qalaı kúresemiz?

Qazir qaladaǵy kópqabatty úılerdiń qoqys jınalatyn konteınerleriniń mańynda, samsa, shaýrma satatyn saýda oryndardyń aınalasynda egeýquıryqtar tolyp júretin boldy. Bul máseleni qala turǵyndary jıi kóterip júr. Máselen, kris.p.almaty.official Instagram paraqshasy egeýquıryqtardyń qaptap ketkenin bir emes, birneshe ret jarıalady. Dálel retinde Medeý, Jetisý, Bostandyq aýdandarynda egeýquıryq­tar tolyp júrgenin vıdeoǵa túsirip, kópshilikke taratty.

Olardy túbegeıli joıyp jiberý múmkin emes

Kris.p.almaty.official áleýmettik jeli av­torlary Medeý aýdanyndaǵy Mámetova men Ýálıhanov kósheleriniń qıylysynda, son­daı-aq «Jetisý-1» yqshamaýdanyndaǵy aryq­tarda egeýquıryqtar júrgenin túsirgen bir­neshe vıdeo jarıalady. Basylym avtorlarynyń aıtýynsha, egeýquıryqtar qalanyń biraz jerinde júr.

Árıne, qalada egeýquıryqtarmen jyl saıyn kúres júrgizilip keledi. Biraq kemirgishterge qarsy qansha «soǵys» jarıa­laǵanmen, olardy túbegeıli joıyp jiberý múmkin emes. Olardyń bir ereksheligi, kez kelgen ortaǵa, jaǵdaıǵa tez beıimdelip, ómir súrip kete alady. Egeýquıryqtar negizinen kúl-qoqys kóp jerde, ne bolmasa sý mańynda kóp júredi. Qalamyzdyń kórikti jerleriniń kópshiligi kúl-qoqys tastaıtyn mekenge aı­nalǵandyqtan, egeýquıryqtardyń kópqabat­ty úıler mańaıyn da júretini túsinikti jaǵdaı.

Kemirgishter oba aýrýyn taratady

Qazaq karantındik jáne zoonozdyq ın­feksıalar ǵylymı ortalyǵynyń bas ǵyly­mı qyzmetkeri, bıologıa ǵylymynyń dokto­ry Leonıd Býrdelov qazir egeýquıryqtardyń adamdarǵa shabýyl jasaýynyń júzdegen jaǵdaılary tirkelgenin aıtty. «Kemirgish­termen tıimdi kúres júrgizbesek, onyń arty jaqsylyqqa aparmaıdy. Buryn men mundaı kishkentaı janýar adamdy tisteı alatynyna senbeıtin edim. Biraq olar óz­derin qorǵaý úshin qarsy shabýylǵa barady. Qazir osyndaı júzdegen jaǵdaılar tirkel­gen. Al Qyrǵyzstanda eki jyldyń ishinde egeýquıryqtardan 500-ge jýyq adam zardap shekti. Bizdiń elde de statısıka jaqsy emes. Tek ol kópshilikke jarıalanbaı otyr. Qaıbir jyly túnde egeýquıryq balaǵa sha­býyl jasady. Anasy sábıdiń jylaǵanyna reaksıa bildirmeı jata bergen, al tańer­teń qarasa, balanyń qulaǵy joq bolyp shyqty», – deıdi L.Býrdelov suhbatynda.

Ol egeýquıryqtar qaýipti aýrýlardyń oshaǵy ekendigin atap ótti. Tipti, kemirgishter oba aýrýyn taratady eken. «Eger oba qalalyq egeýquıryqtardyń popýlásıasyna enip, onda tamyr jaısa, bul epıdemıadan qutylý ońaıǵa soqpaıdy», – deıdi ǵalym.

«AQSHAMNYŃ» ANYQTAMASY

Egeýquıryq (krysa) – asa qaýipti dertterdi tasymaldaýshy, tara­týshy ǵana emes, sonymen qatar ǵımarattardaǵy ınjenerlik- komýnaldyq júıelerge zaqym keltirip, masa, búrge jáne shy­byn-shirkeılerdiń kóbeıýine yqpal etetin kemirgish. Almatyda jáne qala shetinde oryn tepken jeke sektorlarda kemirgishter men ektoparazıtter, keneler kóbeıgen. Qazirgi kezde qaladaǵy kópqabatty úılerdiń 8 paıyzdan artyǵynyń jertólelerin kemirgishter óz mekeni etip alǵan. Egeýquıryqtardyń kóbeıýi, birinshiden, turǵyndardyń turmystyq qaldyqtardy kez kelgen jerge laqtyryp tastaýynan jáne bir jaǵynan, tıisti mekeme­lerdiń qaldyqtardy jınap, qala syrtyna tasymaldaýdy ýaqy­tyly qamtamasyz etpeýinen kóbeıip otyr. Olar adamǵa asa qaýipti aýrýlar (oba, bezgek, súzek, t.b.) taratady, sondyqtan olar meken­deıtin úıler men astyq qoımalaryn mezgil-mezgil dezınfeksıa­lap otyrý kerek.

Kásipkerler artyq aqsha shyǵarǵysy kelmeıdi

Negizi egeýquıryqtardy túbirimen joıyp jiberý múmkin emes. Birde-bir memleket olardy tolyq joıdyq dep aıta almaıdy. Bir kezderi Býdapesht egeýquıryqtardy máńgi joq qylǵanyn jarıalaǵan bolatyn. Alaıda, úsh jyldan keıin qaıtadan «qala aýmaǵyna tıimdi óńdeý júrgizilip jatyr» degen habar­lama taratty.

Kemirgishterdiń analyǵy bir degende 10- ǵa deıin týady. Bul olardyń tez ósýine múmkindik beredi. Biraq bizde ókinishke oraı, egeýquıryqtardyń sanyn retteý jumystary jeke fırmalarǵa berilgen. Sondyqtan olar­dyń taratqan málimetterine sený qıyn. Olar óz esepterinde nátıjelerdi ashyq baǵalaıdy dep aıtýǵa aýyz barmaıdy. Qaǵaz júzinde egeýquıryqtarmen jylyna eki ret kúres júrgiziledi degenmen, biraq bul istiń nátı­jeli oryndalýy kóńil kóńshitpeıdi. Óıtkeni, kez kelgen jekemenshik kompanıa eń birinshi óz paıdasyn oılaıdy. Onymen qo sa, kemirgishtermen kúres tek belgili bir jerler­de ǵana júrgiziledi. Gúlzarlar, alańdar dári­lenip jatady. Keıde turǵyndardan shaǵym túskende ǵana ýlaý jumystary jasalady. Al jeke kafeler, meıramhanalar, naýbaıhana­lar men qoımalarda kemirgishter kóp bolsa, onda olar óz esebinen deratızasıa júrgizýi kerek. Qazir mynadaı pandemıa, daǵdarys kezinde kásipkerler qaltasynan artyq aqsha shyǵarǵysy kelmeıdi. Demek, kafe, meı­ramhana ıeleriniń sanıtarlyq talaptar men erejelerdi saqtamaýynan qala qaýipti kemirgishterge tolyp barady.

Salǵyrttyq san soqtyryp júrmesin

Mamandardyń aıtýynsha, egeýquıryq­tardy qyrý úshin eń qolaıly mezgil – qys. Óıtkeni, bul kezeńde egeýquıryqtar bir jer­ge jınalady jáne qonys aýdaryp kete al­maıdy. Qys mezgilinde júrgizilgen deratıza­sıa óte tıimdi bolady. Biraq bizde bir ókinishtisi, tótenshe oqıǵa oryn almaıynsha, máselege mán bere qoımaıtyn salǵyrt mi­nezimiz bar. Qaıbir jyly der kezinde jetkilikti dárejede qarjy bólinbeý salda­rynan Ońtústik Qazaqstan oblysynda kene shaqqan birneshe adam qyrym qandy bezgegi­nen qaza bolǵan edi. Másele ýshyqqannan keıin ǵana qosymsha aqsha bólinip, zalalsyz­dandyrý jumysy tolyqtaı júrgizildi.

Mamandar «egeýquıryqtardyń kishken­taı balalarǵa shabýyldaý, uıyqtap jatqan adamdy tisteý faktileri oryn alady, al olar­dyń ishinde «qutyrǵan» aýrýynyń tasymal­daýshylary da bolýy múmkin» deıdi. Son­dyqtan «bóri joq» demeı, «bórik astynda» ekenin eskergenimiz jón. Tıisti organdar tó­tenshe oqıǵanyń oryn alýyn kútpeı-aq, der kezinde jetkilikti qarjymen qamtamasyz etip otyrsa, nur ústine nur bolar edi.

Derek

Orta ǵasyrda kemirgishterdi kurtý úshin birneshe temir bóshkeniń árqaısy­syna alty-jetiden egeýquıryqtardy qamap, aptalap tamaq bermeıdi eken. Ábden ashyǵyp, kózi qaraıǵan egeýquıryqtar amalsyzdan birin-biri jeýge kóshedi. Myqtylary álsizin jep qoıady. Sońynda ár bóshkede eń myqty, jyrtqyshqa aınalǵan bir ǵana egeýquıryq qalady. Olardy birneshe kún ash ustap, sońynan egeýquıryqtar ordasyna jiberedi. Tuqymdastarynyń etin jep dánikken álgi jyrtqysh ordasyndaǵy egeýquıryqtardy shetinen jep qurtady eken.