Aqshamnews.kz tilshisi ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń dintaný kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, PhD doktorant, qalalyq aqparattyq-túsindirý tobynyń sarapshysy Elnar Berikbaevpen ekstremızm týraly suhbattasty.
– Elnar Ǵalymjanuly, din atyn jamylǵan ekstremızmniń máni nede?
Dinı ekstremızm – belgili bir elge nemese dinge ǵana tán qubylys emes. Bul – búkil álemdik qaýymdastyqqa jáne kez kelgen memlekettiń ulttyq qaýipsizdigine, aýmaqtyq tutastyǵyna, azamattardyń konstıtýsıalyq quqyqtary men bostandyqtaryna tónetin zor qaýip.
Din ıdeologıasyn búrkengen ekstremızm ultaralyq, dinaralyq qaqtyǵystardy órshitip, qoǵamdaǵy tynyshtyqty buzady. Onyń túpki maqsaty – óz ıdeologıasyn saıasat pen kúndelikti ómirge sińirip, dinı qaǵıdalarǵa negizdelgen bólek memleket qurý. Mundaı aǵymdardyń negizinde – dindi «tazartý» uranyn alǵa tartatyn radıkaldy fýndamentalızm jatyr.
– Adamdar qalaı ekstremıstik nemese terorıstik jolǵa túsedi?
Radıkaldy toptarǵa adamdar ózdiginen bara bermeıdi. Olardy arnaıy daıyndyqtan ótken verbovshylar aldap-arbaıdy, sezimderine áser etedi. «Jeńil aqsha», «ádiletti qoǵam» sekildi ýádeler aıtylady, al onyń aýyr saldary týraly ádeıi únsiz qalady.
Radıkaldaný jolyna áleýmettik, otbasylyq, jeke faktorlar áser etedi. Ásirese, dinge qatysty saýatsyzdyq – eń basty qaýip. Qoǵamdaǵy ádiletsizdik, sybaılas jemqorlyq, sot sheshimderine narazylyq – munyń bárin ekstremıster óz maqsatyna paıdalanady.
– Jaqyn adamyńyzdyń yqpaldy dinı ıdeologıaǵa erip ketkenin qalaı ańǵarýǵa bolady?
Nazar aýdaratyn belgiler:
-
Otbasylyq ómirge qyzyǵýshylyǵy azaıyp, tuıyqtalý;
-
Dinı kitaptar men ýaǵyzdarǵa, kúmándi saıttarǵa shamadan tys kóńil bólý;
-
Teologıalyq taqyrypta ózgelermen dóreki, agressıvti pikirtalas júrgizý;
-
Kútpegen jerden shyǵyndardyń kóbeıýi;
-
Úıde kúmándi paraqshalar, kitapshalar, broshúralardyń paıda bolýy.
Otbasy – adamnyń minezi men dúnıetanymy qalyptasatyn orta. Bala suraq qoısa, ata-ana jaýap berýden qashpaýy kerek. Eger bala mán-maǵyna izdep, jaýapty syrttan tapsa, ony teris baǵyttaǵy adamdar ıelenýi múmkin.
– Ekstremıster qoǵamdy destabılızasıalaý úshin qandaı zańdyq tustardy paıdalanady?
Mysaly, birneshe jyl buryn mektepte dinı kıim kıýge tyıym salý qoǵamda qyzý talqylandy. Keıbiri muny musylmandardy shekteý dep túsinip, al verbovshylar osyny paıdalanyp, el ishinde arandatý taratty.
Al is júzinde bul – barlyq din ókilderine ortaq talap. Qazaqstan – zaıyrly memleket, bilim berý júıesi dinnen bólek jumys isteıdi. Mektep formasynyń biryńǵaı bolýy tártipke, teńdikke jáne balalardyń oqýyna nazar aýdarýǵa kómektesedi.
– Konstıtýsıadaǵy «Qazaqstan – zaıyrly memleket» qaǵıdasy neni bildiredi?
Zaıyrlylyq – ateızm emes. Bul – ár azamattyń dinı senim bostandyǵyn qamtamasyz etý, biraq memlekettiń dinı uıymdardan bólek bolýy. Dinı birlestikter zań aldynda teń, al eshbir din ókili zańdy buzǵany úshin jazadan bosatylmaıdy.
– Ekstremıstik jáne destrýktıvti aǵymdardan qalaı saqtanýǵa bolady?
Negizgi keńester:
-
Syn turǵysynan oılaý – kez kelgen aqparatty tekserý, resmı tirkelgen dinı uıymdardan suraý.
-
Uıymnyń erejesin zertteý – destrýktıvti toptar jeke baıý men yqpalǵa umtylady.
-
Áleýmettik baılanysty úzbeý – otbasynan, dostardan alshaqtatatyn toptardan saq bolý.
-
Sanaǵa baqylaý jasaý ádisterinen aýlaq bolý – gıpnoz, toptyq trans, oqshaýlaý.
-
Suraq qoıýdan qoryqpaý – ashyq uıymdar erejelerin túsindiredi, jasyrynbaıdy.
-
Burynǵy múshelerdiń pikirin tyńdaý – zańdy uıym synǵa tótep beredi.
-
Jaqyndarmen keńesý – syrt kóz obektıvti baǵasyn beredi.
-
İshki sezimge qulaq asý – bir nárse durys emesteı sezilse, ýaqyt ozdyrmaı baılanystan shyǵý.
Eń bastysy – dinı senim bostandyǵy adamdardy aldaý men zorlyqqa shaqyrýǵa sebep bolmaýy tıis. Zańdy óreskel buzǵan kez kelgen uıymnyń qyzmeti sot arqyly toqtatylady, al zardap shekkenderge reabılıtasıalyq kómek kórsetilýi kerek.