31 mamyr – Qazaqstan qoǵamy úshin ári qasiretti, ári qasıetti data
Búgin qazaq halqynyń demografıalyq áleýeti men adamı kapıtalyna ótelmes shyǵyn ákelgen náýbetterdiń qurbanyn eske alý kúni, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
31 mamyr – Qazaqstan qoǵamy úshin ári qasiretti, ári qasıetti data. Qasiretti bolatyny, el ishinde HH ǵasyrdyń ón boıynda jalǵasqan saıası-qýǵyn súrginniń yzǵary sharpymaǵan áýlet joq. Qasıetti bolatyny, úsh ǵasyrdan astam ýaqytqa sozylǵan táýelsizdik jolyndaǵy kúrestiń sońǵy qurbandary osy náýbetterden zardap shekken bolatyn. Sol qurbandardyń eń kórnekti ókilderiniń biri, bıyl 150 jyldyǵy toılanyp jatqan Ahmet Baıtursynuly «Qazaq» gazetine «Álhamdýılılla, az emespiz. 6 mıllıon qazaqpyz» dep jazǵanda araǵy ǵasyr salyp, týǵan halqynyń sany 13 mıllıonǵa áreń jetetinin bilmegen edi.
«Arys» qory jáne Respýblıkalyq «Ádilet» tarıhı-aǵartý qoǵamynyń tóraǵasy Ǵarıfolla Ánestiń málimeti boıynsha, Ahmet Baıtursynuly súıinshilep maqala jazǵan tusta baýyrlas ózbek halqynyń sany 3 mıllıonǵa da tolmaǵan kórinedi. Sol ózbek aǵaıynnyń sany qazir – 32 mıllıon! Geometrıalyq progresıa zańy boıynsha, 3 mıllıonǵa jýyq ózbekti sany bir ǵasyrda 32 mıllıonǵa jetkende 6 mıllıon qazaqtyń sany 60 mıllıonnan op-ońaı asýy kerek edi, dep jazdy Almaty.tv.
Osydan keıin qazaq álemin ońalmastaı etip jutatyp ketken asharshylyq qasaqana uıymdastyrylǵan joq degenge sený qıyn. 1930 jyldan bastalyp, 1987 jylǵa deıin tolqyn-tolqynmen jalǵasqan saıası qýǵyn-súrginniń saldaryn eńserýdi qoıyp, qupıasyn áli tolyq zerttep bolmaı jatyrmyz. Óıtkeni táýelsizdik alǵannan beri ekinshi ret Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaýǵa qatysty zań qabyldaǵaly otyrmyz. Ol zań 1920-1950 jyldardaǵy saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komısıanyń qorytyndysynan keıin qabyldanbaq. Buǵan deıin aıtqanymyzdaı, jalpy elimiz táýelsizdik alǵannan beri bul máselege ekinshi ret memlekettik deńgeıde bet buryp otyr. 1993 jylǵy 14 sáýirde «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn jappaı aqtaý týraly» Zań qabyldanyp, birtalaı adam aqtalǵan bolatyn. Biraq ol kezde sharýalar kóterilisi, baı-kýlaktardy joıý, olardyń múlikterin tárkileý jáne kúshtep otyryqtandyrý, jappaı kollektıvızasıalaý, 1920-33 jyldar aralyǵyndaǵy saıasatqa qarsy kóterilgen halyqqa jáne din ókilderine qatysty jappaı jazalaý saldarynan qurban bolǵandar atalǵan zańnan tys qalǵan edi.
Sol olqylyqtyń ornyn toltyrý bul jolǵy memlekettik komısıa jumysynyń negizgi baǵyty bolyp belgilengen. Komısıa jumysynyń qorytyndysy boıynsha «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý týraly» Zań jobasy ázirlenip, QR Prezıdentine memkomıssıanyń jumysy týraly baıandama daıyndalýy kerek. Búginde memlekettik komısıa aqtaýǵa jatatyn azamattardyń 11 sanaty boıynsha top-topqa bólingen. Sondaı-aq, eki kishi komısıa bar. Onyń biri saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryn zań turǵysynda aqtaý men esimderin ulyqtaý boıynsha ádisteme daıyndaýǵa jumyldyrylǵan.
Al ekinshisi saıası qýǵyn-súrgin jónindegi jabyq arhıv qorlaryn jan-jaqty zerdeleý jáne olardy kezeń-kezeńimen qupıasyzdandyrý boıynsha quryldy. Bul jumys tobynyń quramyna QR Ulttyq ǵylymı akademıasynyń akademıkterinen, ǵylymı-zertteý ınstıtýttary men joǵary oqý oryndarynyń ǵalymdarynan quralǵan 69 adam tartyldy.
Al 17 óńirde máslıhat depýtattarynyń, ǵalymdardyń, ólketanýshylardyń qatysýymen konsýltatıvtik-keńesshi organdar formatynda óńirlik komısıa qurylyp, olardyń quramyna 265 ǵalym alyndy. Bul ataýly kún - saıası data degennen góri ultty tutastyratyn, ótken dáýirdiń qasireti týraly túrli ustanymda júrgen adamdardyń bárin ortaq dıalogqa shaqyratyn, álýmettik mańyzy bar kún degen oryndy. Byltyr 6 jeltoqsanda «Asharshylyq. Golod. 1928-1934 Derekti hronıka» atty kitabynyń tórtinshi jáne besinshi tomy tanystyryldy.
Al osydan bir jyl buryn Senatta atalǵan eńbektiń úsh tomdyq jınaǵy tanystyrylǵan edi.