Biz 30 jyldan beri Abaıdyń beınesin somdap júrgen kıno jáne teatr akteri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Bolat Ábdilmanovpen suhbattasqan edik.
– Abaı kúniniń siz úshin mańyzy qandaı?
– Abaıdy ulyqtaý – qazaqty ulyqtaý degen sóz. Ol – ultymyzdyń betke ustary, qazaq rýhanıatynyń kóshbasshysy. Elbasy da «Abaıdy tanytý arqyly búkil álemge qazaq halqyn tanytamyz» degen. Adamnyń túrine, túsine, dinine qaramaı, bárin baýyrym dep súıýge shaqyrý arqyly ol kúlli adamzattyń Abaıyna aınalyp otyr. Sondyqtan bul merekeniń men úshin de, ult úshin de tuǵyry bıik.
– «Abaı jumbaǵy, onyń fılosofıasy – áli tolyq ashylmaǵan birtutas álem» deıdi mamandar. Sizge aqyndy qaı qyrynan tanytý qıynǵa soqty?
– Iá, Abaı álemi – ózinshe bir darıa. Árbir detal mańyzdy. Tipti, Abaıdyń qalaı kúletinin jetkizý úshin de aldymen ony túsine bilý kerek. Alǵashqy jyldary qıynǵa soqqany ras. Daýsymdy durys qoıa almaı, ózimdi-ózim taba almaǵan, rólge tolyq ene almaı qınalǵan kezderim boldy. Jyldar boıy osy róldiń aınalasynda júrgendikten, byltyr telehıkaıaǵa túskende men qaı jerde qandaı kóńil-kúı, qandaı mımıka, qandaı qozǵalys qajet ekenin sózsiz-aq sezinip, ishteı bilip otyrdym. Jalpy, Abaıdyń jan-dúnıesin kórermenge tolyq jetkizý múmkin emes. Ásirese, ólim aýzynda jatqan et baýyry – balasymen qoshtasýy, Ospannan keıin Ábishten aıyrylýy sıaqty kadrlardy oınaý aýyr boldy. Men róldi qanshalyqty sheber somdasam da, árkimniń oıynda óz Abaıy bar. Árkim Abaıdy ózinshe, óz qyrynan kóredi.
– Ár ról akterdi ózinshe tárbıeleıdi desek, hakim Abaıdyń róli sizge ne berdi? Abaıdyń tuńǵıyǵyna boılaý qanshalyqty áser etti?
– Abaı álemi tipti, meniń ómirlik ustanymymdy, kózqarasymdy, pozısıamdy ózgertti desem bolady. 30 jasyma deıin men «Eńkeıgenge eńkeı, shalqaıǵanǵa shalqaı» dep, basynan sóz asyrmaıtyn adam boldym. Al Abaıdy tanyǵannan keıin eńkeıgenge de, shalqaıǵanǵa da eńkeıýdi, kishipeıil bolýdy úırendim. Aqynnyń ózi «Júrektiń kózi ashylsa, haqtyqtyń túser sáýlesi. İshtegi kirdi qashyrsa, Adamnyń hıkmet keýdesi» dep, óleńderinde, qara sózderinde júrek máselesin kóp qozǵaǵan. Máselen, keshirimshil bolý, júrektiń tazalyǵy, nápsimen jumys isteý, aqyl men júrekti teń ustaý meni rýhanı kemeldikke jeteledi. Qazir jasym 60-tan asty. Abaıdyń 45 qara sózin jatqa bilemin. Al onyń maǵynasyn túsinip, teńizdiń túbindegi marjanǵa súńgigendeı bolǵan saıyn ómirlik te, akterlik te tájirıbem óse bermek. Jalpy, Abaı obrazyn somdaý meni sabyrlyqqa, jan tazalyǵyna úıretti. Adamǵa akter bolý úshin de júrek tazalyǵy kerek. Ázirbaıjan Mámbetovtiń «Júreginde qatygezdigi bar adamnyń sahnaǵa shyǵýǵa haqysy joq» degen sóziniń jany bar. Akterdiń júregi neǵurlym jumsaq, peıili taza bolsa, sahnadaǵy ár sózin júreginen ótkizip, kórermenge jetkize alady.
– Búgingi táýelsiz eldiń urpaǵyna qandaı Abaıdy kóbirek tanytý kerek dep oılaısyz?
– Abaı eshqashan eskirmeıdi. Onyń murasy eshqashan mańyzdylyǵyn joǵaltpaq emes. Al qazirgi jastarǵa kúresker Abaıdy kóbirek tanytý kerek dep oılaımyn. Táýelsiz eldiń jastary qaıratty, jigerli, básekege qabiletti bolýǵa mindetti. Biraq bireýdi jeńgen, bireýden ozǵan adam myqty emes. Ózin jeńe bilgen, nápsisin tizgindeı bilgen adamnyń ozatynyn árqashan este ustaǵan jón. Jastar, álbette, bilimdi bolýy kerek. Al aqyl men ǵylymnyń saýyty – minez degenge qulaq assaq, ultyńdy súıý, elińdi súıý, sol jolda qyzmet etý túptep kelgende minezge baılanysty. Abaıdyń: «ortańa bilimińmen emes, minezińmen sıasyń» dep otyrǵany – osy.
Suhbattasqan Aıym NURMAN.