Qazaqstannyń negizgi tabys kózi munaı men gazdy satýdan túsken paıda bolyp qala beredi. Ónimdi ótkizýden túsetin salyq Ulttyq qordy tolyqtyrady, onyń aqshasy búdjetke túsedi, dep habarlaıdy aqshamnews.kz.
EMCG konsaltıńtik kompanıasynyń basqarýshy seriktesi Qasymhan Qapparovtyń aıtýynsha, bes jyldan keıin, ıaǵnı 2029 jyly munaıǵa suranystyń tómendeýi nemese munaı baǵasy quldyraýy múmkin. Bul týraly ol Kazakhstan Growth forýmynda aıtty.
«Sońǵy 20 jylda Qazaqstan munaı eksportynan 700 mıllıard dollar nemese munaı eksportynyń 60 paıyzyn aldy. Biz jylyna 20-dan 40 mıllıard dollarǵa deıin, orta eseppen 30 mıllıard dollarǵa jýyq tabys tabamyz. Dıvıdendter men sheteldik ınvestorlardyń úlesin eseptemegende, jylyna 10-nan 20 mıllıard dollarǵa deıingi soma týraly aıtýǵa bolady. 1999 jyldan 2007 jylǵa deıin óndiristiń kúrt ósýi eki faktormen anyqtaldy: óndiris kóleminiń ósýi jáne munaı baǵasy. Alaıda 2008 jyldan beri óndiris 40 paıyzǵa ǵana ósti», - dedi Qapparov.
Konsaltıńtik kompanıa ókiliniń aıtýynsha, sońǵy alty jyldy nóldik ósý kezeńi dep ataýǵa bolady. Aldaǵy bes jylda Qazaqstanda munaı óndirý 17 paıyzǵa, ıaǵnı jylyna 4 paıyzǵa artady dep josparlanýda. Bul negizinen Teńgızdi keńeıtý jobasyna baılanysty bolady.
«Bul kórsetkishter 2007-2018 jyldar kezeńimen salystyrylady. Meniń oıymsha, qazirgi ýaqytta 2029 jyldan keıin munaı óndirýdi odan ári arttyrý týraly aıtýǵa múmkindik beretin basqa iri jobalar joq. Bul budan keıin kólem turaqtalýy múmkin degendi bildiredi. Sonda munaıdan túsetin túsimder munaıdyń álemdik baǵasymen tikeleı baılanysty bolady», - dep túsindirdi sarapshy.
Qasymhan Qapparovtyń aıtýynsha, aldaǵy bes jylda álemdik munaı suranysynyń tómendeý qaýpi bar. Osy faktorlardyń ishinde:
Qytaıdyń munaıǵa degen suranysynyń tómendeýi;
İri munaı eksporttaýshylar BAÁ men Reseı áleýmettik jáne áskerı shyǵyndaryn qarjylandyrý kólemin ulǵaıtý úshin óz óndiristerin ulǵaıtýy;
Damyǵan elder elektr energıa kózderine kóshýde jáne elektr qozǵaltqyshtaryn paıdalaný jaǵyna asa mán berýde.
Táýelsiz ekonomıs Almas Chýkınniń pikirinshe, 2035 jyly munaıdy tutynýdyń eń rekordtyq kórsetkishi tirkelýi múmkin. Al 40-shy jyldardan keıin qara altyndy tutyný birtindep tómendeı bastaıdy. Maman munaıǵa degen suranys kúrt tómendep ketýi múmkin emes dep esepteıdi.
«Eń bastysy, bizde paternalıstik, memlekettik monopolıalyq modelden erkin naryqtyq ekonomıkaǵa kóshý kerek. Biz búdjettik daǵdarystan memlekettiń ózine alǵan mindettemelerin oryndaı almaı otyrǵanyn kórip otyrmyz. Kirisimiz ben shyǵysymyz sáıkes kelmeıdi. Sońǵysy avtomatty túrde ósedi, óıtkeni olardyń kópshiligi ındeksteý arqyly salynǵan. AEK ózgerip, birqatar áleýmettik baǵdarlamalardyń quny avtomatty túrde ósedi», - dep jaýap berdi sarapshy.
Almas Chýkın jańa jylda AEK eki trıllıon teńgege ósken saıyn shyǵystar avtomatty túrde ósetinin eseptedi.
«Qorda (Ulttyq qor – red.) áli bar. Biraq bıyl biz salǵanymyzdan da kóp aldyq. Biz ony endi ǵana paıdalana bastadyq», - dep bólisti táýelsiz ekonomıs.
Almas Chýkınniń paıymdaýynsha, Olaf Sholstyń Qazaqstanǵa kelýi munaı máselesimen tikeleı baılanysty emes. Táýelsiz ekonomıs áńgime eń aldymen geosaıasat jaıynda bolyp otyrǵanyn meńzeıdi.
«Ortalyq Azıadaǵy eýropalyq sanksıalarǵa belgili bir narazylyq bar ekeni anyq. Reseımen birge ekonomıkalyq múddemizge de nuqsan keldi. Negizinde Germanıa men Eýroodaq bizge qarsylyq joq dep aıtýǵa tyrysady. Ortaq maqsat – qol alysý, sondyqtan basqa prezıdentter de shaqyryldy. Germanıa ekinshi eksporttaýshy el, sondyqtan nemis bıznesine qolaıly jaǵdaı jasaý máselesi óte mańyzdy. Osyǵan baılanysty basty mindet Ózbekstandaǵy eńbek emıgrasıasy men Qazaqstandaǵy munaı boldy. Bul, shyn máninde, «Reseımen sóıles, olardan ala almaǵanymyzdy qazaq munaıymen toltyrý kerek» degen ótinish. Taza geografıalyq jáne ekonomıkalyq máseleler», - dedi Chýkın.
Biraq, Almatyda ótken KIOGE 2024 munaı-gaz konferensıasynda Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev Germanıa Qazaqstannan Schwedt munaı óńdeý zaýytyndaǵy Rosneft Deutschland GmbH (RDG) kompanıasyna munaı jetkizý kólemin ulǵaıtýdy surap otyrǵanyn aıtty.
«Qazaqstan germanıalyq jáne reseılik taraptarmen qazaqstandyq munaıdy «Transneft» PAQ júıesi arqyly tasymaldaý týraly kelisimder sheńberinde jylyna 1,2 mln tonnaǵa deıin munaıdy tasymaldaýǵa kelisim jasaldy. Kelisim aıasynda Atyraý-Samara munaı qubyry «Dostyq» júıesi arqyly Germanıanyń Shvedt munaı óńdeý zaýytyna tasymaldandy. Sonyń nátıjesinde munaı tasymaldaý kólemi 2023 jyly shamamen 1 mln tonna munaıdy qurady.
Sondaı-aq, onyń aıtýynsha, osy jyldyń qyrkúıeginde munaı tasymaldaý kelisimi 2025 jyldyń sońyna deıin uzartylǵan. Al 2024 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda Germanıaǵa qazaqstandyq munaı eksportynyń kólemi 1,082 mln tonnany qurady. Qazir Energetıka mınıstrligi «QazMunaıGaz» UK AQ-men birlesip, Germanıaǵa qosymsha munaı jetkizý máselesi qarastyrylyp jatqan kórinedi.