· Oraıy kelgen áńgime
Qazaqtyń birtýar perzenti, kórnekti jazýshy Muhtar Maǵaýın ózi de, sózi de dara qalpynda ómirden ótti. Kóziniń tirisinde-aq aty ańyzǵa aınalǵan tulǵanyń artynda ult rýhanıatyna teńdessiz qazyna bolyp qosylǵan mol mura qaldy. Odan bólek, aqyl-oı alybynyń kúndelikti ómir úrdisi men ustanymdaryna qatysty esteliktiń ózi búginde aıryqsha qymbat, erekshe ystyq. Sol sebepti de, biz Muhtar aǵanyń ómirlik jary Baqytjamal apaımen tildesip, uly jazýshynyń ǵıbratty ǵumyrynan syr tartýǵa tyrystyq.
– Baqytjamal apaı, áńgimeni áriden bastasaq... 20 jyl buryn elden kettińizder. Sondaı uıǵarymǵa kelý qıyn bolǵan joq pa?
– Aǵań bir-aq kúnde ketti. Onyń aldynda «Juldyzda» kóp otyrdy ǵoı. Sol kezde túrtkilep, túrli áńgimeler aıtyp, qýdalaı bastady. Ózi daıyn júrgen. Biraq biz pensıaǵa shyǵýdy umytyp ketippiz, bir jyl kesh shyqty, ony oılamappyz da. Ásirese eski taqyrypty jazǵannan bastap bul kisige shúılikken adamdar kóp boldy bizde. Biraq ketkeni jaqsy boldy. Jaqsy shyǵarmalarynyń kóbin elden ketkennen keıin jazdy. «Jarmaq», «Shyńǵysqan», «Altyn Orda», solaı jalǵasty ǵoı...
– Áýeli Chehıada, sosyn Amerıkada, keıingi jyldary Túrkıada turdyńyzdar. Muhtar aǵaǵa, ózińizge qaı eldegi turmys-tirshilik jaıly boldy?
– Chehıada da jaqsy turdyq. Oǵan deıin jylda baryp, bir aı páter jaldap jatatynbyz. Qonaq úıde jatqymyz kelmeıdi, tamaǵy unamaıtyn. Sodan balalar Karlovy Vardan úı alyp berdi. Qazir kenje ulymyz turady sonda. Aǵańnyń ómiri jaman bolǵan joq, jaqsy boldy. Jazǵan-syzǵandaryn qazir qarap otyrsaq, ózi kádimgideı, aldyn ala eseptep qoıypty. «Men 60-qa keldim. Endi Alla Taǵala ómir berip, 80-nen assam, biraz nárse jasaımyn ǵoı» depti. Sol kezde bárin josparlaǵan ǵoı. Aǵań ózi kenetten ketip qaldy.
– Aýyrdy ma?
– Az ǵana aýyrdy. Onda da jatyp qalǵan joq. Túregep júrdi. Edige: «Jasym ulǵaıyp, pensıaǵa taıaǵan kezde elge jaqyn jerde turamyn» dep, Túrkıadan úı alyp qoıǵan eken. Aǵań biraq onda bir jyl barǵan joq. «Altyn Ordany» jazbaı ketpeımin» dedi. Sóıtip, ekeýmiz Amerıkadaǵy úıimizde qaldyq.
– Syrttan úlken sý kórinetin, terezeniń aldynda jazý ústeli bar, Muhtar aǵanyń sonda otyrǵan bir sýretin kórip edim. Sol úıde turdyńyzdar ma?
– Iá. Ol toǵan ǵoı. Úırek, qazdar júzip júredi. Esiktiń aldyna elikter keledi, keıde tobyrymen júredi, qoıandar keledi. Olarda bári emin-erkin ǵoı. Aǵań aıtatyn: «Bizde bolsa mynanyń bárin qyryp salar edi» dep. Turǵan jerimiz sondaı boldy. Sol úıden ketkisi kelmedi. Balasyna: «Túrkıadan qazir ártis te, basqa da úı alyp, bári kelip jatyr. Eger alatyn úıiń myna úıimnen kem bolsa barmaımyn» dep bir-aq aýyz sóz aıtty. Jáne «Maǵan Antalııa, Alanıa sıaqty ýlyǵan-shýlyǵan jer emes, ońasha, tynysh jer kerek» dedi. Balalar vıdeomen de, sýretten de, kóp úı kórsetti. Eshqaısysyn unatpady. Sodan Kemer degen jerde, qalanyń shetinde jańa úıler salynyp jatyr eken. Ózi jańasha úlgide kórinedi. Edige: «Kóke, mine, sizdiń kóńilińizden shyǵatyn, mynandaı úı taptyq. Biraq óte qymbat bolyp tur», – dep úıdi kórsetti. Ákesi: «Balam, jaǵdaılaryń kelse alyńdar. Jaǵdaılaryń kelmese, eshteńe etpeıdi, men osy úıde otyra beremin, osy úıim ózime unaıdy», – dedi.
– Turǵan úılerińiz qandaı edi?
– Ol 3 qabatty, kólemi – 550 sharshy metrlik úı, 40 sotyq jeri bar. Jáne kórshilermen birikken emes, jeke turǵan úı. Aǵańnyń óziniń kabıneti bar. Almatydaǵy úıimizdegi kitaptardyń bárin aparyp alǵanbyz. Edige qazir ony «Muhtar Maǵaýınniń mýzeı-úıi» ǵyp jasap jatyr.
– Baratyndar bolsa deısiz ǵoı...
– Qazirdiń ózinde baryp jatyr. «Bolashaqpen» barǵan jastar kóp. Kóbi – Qazaqstannyń ár qalasyndaǵy joǵary oqý oryndarynyń muǵalimderi. Men ózim sonda bolǵan kezde 60-70 adam keldi.
– Úıdiń aýlasynda baý-baqsha bar ma?
– Pragadaǵy úıimizde bolǵan, jańǵaqqa deıin balam ózi ekken. Sol sıaqty ǵyp egip kóreıinshi dep, bazardan kóshetter alyp kelip, otyrǵyzyp qoıǵan. Bir kúni qarasaq, gúldep turǵan aǵashtarymyzdan túk joq. «Buǵan ne bolǵan? Qatty jel soqqan ba?» dep aǵań tań qalyp júr. «Elikter jep ketedi dep aıttym ǵoı. Qorshaýy bolmaǵan soń solaı endi» dep kúldi balam. Al qorshaýǵa bolmaıdy. Aǵań áıteýir sol úıdi qatty unatty.
– Sóıtip, Túrkıaǵa birden barmaı, qalyp qoıdyńyzdar ǵoı?..
– Iá. Aǵań: «Sender baryp ornalasa berińder. Men «Altyn Ordany» bitireıin, sosyn bararmyn» dedi. Edige 4 balasynan keıin, ózi 50-den asyp, kelin 47-ge kelgende taǵy bir balaly bolǵan. Olar sol kishkentaı uldy alyp, kete beretin boldy. Biz bir jyldan keıin bardyq. Aǵań «Altyn Ordany» bitirdi. Sol kezde aqyryndap aýyryp júrgen eken. Ózi ylǵı qoıý shaı ishetin jáne ystyq qyp ishetin. Sodan ultabary syr berdi me... Qaratyp edik, analızderiniń barlyǵy jaqsy bolyp shyqty. Tek «zond jutý kerek» dedi. «Zond jutpaımyn» dedi atamyz. Sodan tamaqty saıabyrsyp iship júrdi. Úlken kisiler ózi de kóp tamaq ishpeıdi ǵoı. Biraq Edige sál qorqaqtap, birden Amerıkaǵa bılet aldy. Óıtkeni sol jaqta tirkeýdemiz, saqtandyrý polısimiz bar. «Bir qaratyp alaıyq» dedik. Biraq ol jaqqa keterde de: «Men zond jutpaımyn, balam. Eshteńe jasatpaımyn» dedi. Keldik, qarattyq dárigerge. Sondaı bir erekshe eshteńe joq, «onkologıa nól» dep kórsetti. Sol ultabarda birdeńe boldy ma eken, ary qaraı qaralǵysy kelgen joq, óziniń qulqy bolmady.
Ózi erteden bekinip júrgen eken. Pragada júrgende Geteniń mýzeıine barǵanbyz. Sol kezde: «Myna kisi 82-ge kelipti. Tolstoı da 82-ge kelgen. Meniń 82-ge deıin 25 jyl ómirim bar, qanshama nárse jazady ekenmin», – degen edi. Ózin soǵan buryp qoıǵan ǵoı, sondaı bir qasıeti boldy...
– Sol shamada qaıtys boldy deısiz ǵoı...
– 82-den asty. Qaıtys bolǵannan keıin birneshe kúnnen soń 85-ke toldy. Dárigerler jaqsy qarady. «Óte muqıat qaraıdy eken» dep ózi olardy maqtady, basynda «zond jutpaımyn» degenmen, zond ta jutty aqyrynda. Jazmysh qoı endi. Qazir ol kisi týraly kóp habarlar berip jatyr, ózi de aıtyp júretin, «Alasapyrandy» oqyp otyryp ta baıqaımyn, aǵań ózi ómirin ólshep júripti. Ylǵı: «80-ge kelsem...» dep sóılegen eken. Shetelge 60 jasynda ketti ǵoı. Sodan bastap: «20 jyl ómirim bar, 20 jylda biraz nárse jasaımyn» dep aıtýmen bolypty. Aıtsa-aıtqandaı, «jasaımyn» degenin jasady ǵoı. Degenine jetti. Aqyldy adam ǵoı. Ózi moıynsundy. «Oıǵa alǵan nárselerimniń bárin bitirdim» dedi. Tipti stýdent kezinde Abaıdyń tekstologıasy týraly birdeńe jazbaq bolǵan eken, ony da jazdy. Elinde Shaqantaı degen bir kisi bolǵan, sonyń soǵysyn jazdy. Jaza almaı júrgen 3 nársesi bolǵan eken, sonyń barlyǵyn jazdy. Ózi Edigege aıtty: «Balam, men jazýymnyń bárin jazdym, jaqsy ómir súrdim, bárine rızamyn, dárigerge súıreı bermeńder, meni áýrelemeńder» dep. Sol eki ortada men kúıgelektene bastadym. Aǵańnyń janynda otyryp: «tamaq ishshi» dep jalynam. Oǵan ol renjıdi kádimgideı. Sodan bir kúni Edige aıtty: «Apa, kishi ulyńmen kelisip qoıdym. Sen Pragaǵa baryp demalyp kel. Kókeme ózimiz qaraımyz», – dedi. Sóıtip, men ketip qaldym ǵoı. Qazaqsha aıtqanda, ózi ketkisi kelgen. Ruqsat suraǵan balasynan. Óz balamyzdaı bolyp ketken Ǵalym degen bala bar sonda...
– Ǵalym Boqash pa?..
– Iá. Bizben kórshi turady. Sondaı jaqsy bala. Edige sol Ǵalym ekeýi qarady aǵańa. Ruqsat bergen eken, sonyń ertesine keshke jaqyn «dem alǵandaı boldy da, týra kóz aldymyzda ketip qaldy» deıdi. Ǵalymnyń aıtqany bul, Edige aıtpaıdy ondaı nárselerdi. «Qınalǵan joq, túk etken joq» deıdi. Bul da bir Allanyń keńshiligi shyǵar...
– Siz sosyn bardyńyz ǵoı?..
– Men sol kúni kóp uzamaı-aq bardym. Pragadan Múnhenge mashınamen jetip, odan Vashıngtonǵa 16 saǵat ushtyq. Bizdiń úı Vashıngtonǵa jaqyn, 30-40 mınýttyq jerde. Kelsek, sonyń aldynda ǵana ketken eken... Qaıtemiz, Allanyń isi ǵoı. Ǵalym da «osylaı-osylaı boldy, atamyzǵa ruqsat ettik, jónelttik» dep bárin aıtyp, sabyrǵa shaqyrdy. «Jany qınalǵan joq» deıdi. Árýaqty adam ǵoı. Sodan keıin óziniń: «Kózim qaı jerde jumylsa – sol jerge qoıyńdar» degen sózi bar bolatyn. Biraq negizi, meniń biletinim, ózi Amerıkada qalǵysy kelip júretin. Buryn da aıtatyn: «Áı, men osy Keńsaıǵa da syımaıtyn shyǵarmyn. Tirshilikte syımaǵan, endi ólgen kezde de jaýlasyp júrýi múmkin ǵoı. Basqa jaqta bolsam...» dep. Sol sózi qabyl boldy. Musylman zıraty eken. Meshittiń janynda. Ózimizdiń úıden alys emes, parktiń ishi. Qazir balasy beıitiniń basyn qaraıtyp, jóndetip jatyr.
– Jón eken. Zıarat qyp baratyn adamdar bar ǵoı.
– Árıne. Túrli shtattardan kelip jatyr. Qanshama jastar keldi. «Atamyz bar» dep, syrttaı bolsa da arqa tutyp júrýshi edik» dep, kádimgideı, aǵyl-tegil jylap kelgen qyzdar kóp boldy. Qazir de kelip jatqandar kóp deıdi. Negizi, Amerıkada qazaqtar óte kóp.
– Merılendtegi úıde qazir kim bar?
– Ol úıde qazir bir nemeremiz turyp jatyr. Ol sol jaqta jumys isteıdi.
– Edigeden 5 bala bar ekenin aıtyp qaldyńyz. Basqa nemerelerińiz qaıda? Úlkeniniń jasy neshede?
– Úlkeni 28-de. Ol qazir Londonda. Sonda turady. Oqýyn sol jerde bitirgen, ketkisi kelmeıdi. Jumys istep júr. Odan keıingi nemeremiz San-Fransıskoda, IT mamany. Úlken korporasıada qyzmet isteıdi. Alǵashqy ekeýi – qyz. Úıdegi Batý degen nemeremiz de – kompúter mamany. Odan keıingi nemeremiz ózimizdiń Merılendte ýnıversıtet bitirgen, matematıka mamany. Qazir San-Fransıskoda jumys jasaıdy. Bári – Eýropada týǵan, amerıkalyq mektepte oqyǵan balalar. Biraq barlyǵy qazaqsha sóıleıdi.
– Nemerelerińizdiń esimi kim?
– Aı-Sheshek, Jahanbıke, Batý, Baıdar, eń kishisi – Toqaı-Temir.
– Tarıhı esimder eken... Bárin atasy ózi qoıǵan sıaqty ǵoı...
– Iá, árıne. Aı-SHeshek – «Alasapyrannyń» basty keıipkeri. Jahanbıke – Qasym hannyń anasy. Batý men Toqaı-Temir – Joshynyń, Baıdar – Shaǵataıdyń uly. Barlyǵy – tarıhta bolǵan adamdar. Basqa nemerelerdiń aty da sondaı. Maǵjannyń balalary da bireýi – Bókeı, bireýi – Jebe. Pragadaǵy ulymyz Madıardan Bórte, Baraq, Toqty degen nemerelerimiz bar. Báriniń atyn aǵań ózi qoıǵan. Qyzdardyń balalaryna kóp kirispeıdi. Olar da at qoıyp berýdi suraıdy keıde. Biraq olarǵa: «Áke-shesheleriń bar, ózderiń qoıyńdar», – deıtin.
– Kópten beri syrttasyzdar. Ózderińizge qaı eldegi ómir kóbirek unady?
– Bizge Amerıkada turǵan unady. Sol jerdegi qazaqtar bir-birimizge týysqan sıaqty bolyp kettik. Buryn azdaý edik, qazir tipti kóbeıdi. Basqa Shtattardan keldi. Kóbisi – zeınet jasyndaǵy adamdar. Juma saıyn bireýiniń týǵan kúni nemese basqa bir jaqsylyǵy bolady, kádimgideı jaqsy qarym-qatynastamyz.
– Qonaqqa kóbine ózińiz barǵan shyǵarsyz... Aǵa ondaıdy unatpaǵan bolar...
– Joǵa... Aǵań birinshi bolyp baratyn. Qazaqstanda qonaq degendi jek kóretin. «Osy qonaǵy bitpeıtin qazaqtyń. Óziń bara salshy» deıtin keıde. Ana jaqta bireý qonaqqa shaqyrsa qýanatyn. «Balam, qonaqqa baratyn kúnimiz qashan edi? Neshede shyǵamyz?» dep kelinnen surap otyratyn. Jaqsy kóretin.
– Ol ortaǵa da baılanysty shyǵar, ıá?
– Árıne, ortaǵa baılanysty. Bizdiń qazaqta toı-tomalaqtyń ózi jınalys bolyp ketedi ǵoı. Ana jaqta jaqsylap tamaǵymyzdy iship alamyz da áńgimelesemiz, Shámshiniń ánderin aıtamyz, demalamyz. Ol jaqta eń úlkeni biz boldyq. Bata suraıdy. Besikke salamyz. Tusaý kesemiz. İnisindeı bolyp ketken bir kisi bar. Sol aıtady: «Amerıkaǵa kelgendegi ómirimniń máni – aǵammen tanysqanym, jaqsy aralasqanym boldy» dep. Kenetten qaıtys bolyp ketedi dep eshkim oılaǵan joq. Olar toıǵa daıyndalyp, «Aǵamyzdyń týǵan kúnin ótkizemiz» dep júrgen. Oǵan jete almaı qaldy ǵoı. Qatty ýaıymdady bári.
Ol jaqtaǵy jastar da óte jaqsy. Negizi, Amerıkada IT mamandary jetispeıdi. Retin taýyp barǵandar birden jumys tabady. Men ózim osy jaqtan barǵan 5-6 jasty bilemin. 3-4 aıdan keıin úılerin aldy. Jalaqylary jaqsy. Tabysy ıpotekaǵa, turmys-tirshilikterine jetip jatyr. «Elde júrgende qalaı edi?» dep surasam: «Apa, biz Qazaqstanda osy tabysymyzdyń 20 paıyzyn ǵana taptyq qoı. Qazir, shúkir, ata-anamyzdy, týǵan-týysymyzdy da asyrap otyrmyz» deıdi. Amerıkada maman túgil, jaı jumysshylardyń ózi jaqsy tabys tabady.
– Al sol jaqtaǵy turǵylyqty qazaqtardyń turmys-tirshiligi qalaı?
– Bári jaqsy turady. Kezinde mınıstr bolǵan, Joǵarǵy Keńeste istegen kisiler bar. Pensıaǵa shyqqannan keıin aqyryndap, bala-shaǵasyn jaǵalap ketken ǵoı.
– Solarmen bas qosqanda, áldebir otyrystarda el týraly áńgime, elge saǵynysh baıqalýshy ma edi?
– Joq, ondaı bolǵan joq. Olardyń da eldi sonsha bir saǵynǵany baıqalmaıtyn. Atanyń ózi de suraǵandarǵa: «Ótirik aıta almaımyn, saǵynǵan joqpyn» dep aıtatyn. Saǵynǵan joq ol kisi. Kóńili qaldy ma, basqa sebebi bar ma, ony men túsinbeımin. Elden ketken 20 jyl ishinde jaqsy kóretin inileriniń shaqyrýymen, Qazaqstanǵa bir-eki-aq ret keldi ózi. Al toı-tomalaqqa nemese áldebir jaǵdaılarmen biz ózimiz kelip turdyq. Aǵań: «Meni áýrelemeńder» dep qalyp qoıatyn.
– Muhtar aǵany sizden artyq biletin adam joq. Ol kisiniń ózińizdi tánti etken qandaı erekshe qasıetin bóle-jara aıtar edińiz?
– Aǵań adamshylyǵy óte joǵary adam ǵoı. Ol ózi tıispese eshkimge tıispeıtin, eshkimde sharýasy bolmaıtyn. Jazýshylar bir-birin túrtkilemese júre almaıdy ǵoı. Ol kezde ońdyrmaıtyny taǵy bar. «Qaıtesiń sony, jaýap bermeı-aq qoısań bolmaı ma» dep, oǵan men shyr-pyr bolatynmyn. «Nege meni basynady?!» dep boı bermeıtin. Ótkende bir kóp-kórim jazýshy: «Juldyz» jýrnalynda ózin nasıhattaýmen boldy» dep jazypty. Shyndyǵynda, ol ózin nasıhattaǵan joq. Jastardy kóp shyǵardy. Ony bylaıǵy el de, tipti sol jastardyń ózi de: «Bizdi adam qyldy», «jumysqa aldy», «jazǵandarymyzdy shyǵardy» dep aıtyp jatyr. Al ózi nasıhatty kerek qylatyn adam emes qoı.
– Aǵanyń shyǵarmashylyq prosesi týraly aıtyp berińizshi? Shyǵarmalaryn jazǵan kezde qandaı kúıde bolatyn?
– Ol kisi shabyt degenge qaramaıtyn, «mashyq kerek», «bap kerek» deıtin.
– Bekbolat Tileýhan shabyt týraly suraǵanda Muhtar aǵa: «Shabyt degen – daıyndyqtyń nátıjesi. Bir nárseni maqsat tutasyń. Daıyndalasyń. Sol tóńirekte aqparat jınaısyń. Saralaısyń. Bir júıege ózi yńǵaılanbaq. İshińde júrip pisedi. Sosyn otyra qalasyń da jazasyń. Tamaǵyń toq, úıiń jyly, deniń saý, kóńil alańsyz bolmaǵy kerek» depti...
– Iá, baby kelisse boldy, otyratyn da jaza beretin. Ár kezde árqalaı jazdy. Jastaý kezinde túnde de jazatyn. Tań ata shaıyn ishetin de, jumysyna ketetin. Keshke kelip, biraz uıyqtap alatyn. Kóp shyǵarmasyn solaı jazdy. Al Chehıaǵa ketkennen bastap óndirtip jazdy. Ol kezde rejım deıtin joq. «Shyńǵys hannyń» 4 tomyn 7 jyl jazdy.
– Muhtar aǵa: «Alasapyrannyń» daıyndyǵyna búkil jastyǵym ketti. Al jazýyn segiz-aq aıda jazdym» degen eken. Demek jazýdan góri, tarıhı derekter men muraǵattyq dúnıelerdi eksheýge, taldap-tarazylaýǵa kóp ýaqyt ketken ǵoı...
– Kerek nársesiniń bárin kúni buryn jınap alatyn. «Alasapyrandy» jazǵanda neshe aı Máskeýdi aralap, Oraz-Muhammedtiń basyna baryp, bárin kórip, ishteı qatty daıyndaldy. Óıtkeni derek kerek qoı. «Shyńǵys handy» jazǵanda da barlyq derek qolynda boldy. Jalpy, «Shyńǵys handy» jazǵan adamdar kóp qoı. Biraq aǵańnyń jazǵany keı jerleri basqasha. Óıtkeni ol naqty derekter boıynsha jazǵan. «Altyn Ordasy» da solaı. «Alla ǵumyr berse jazamyn» dep júrýshi edi. Ony da jazdy. Bitirgenine qatty qýandy.
– Shyǵarmalarynyń bóle-jaratyny joq, barlyǵy qundy, barlyǵy janyna jaqyn shyǵar. Áıtse de qaı shyǵarmasyn erekshe dep oılaısyz?
– Eski ádebıetti zerttegeni shyǵar dep oılaımyn. Óıtkeni jyraýlar poezıasy rýhanı aınalymǵa enbeı qalýy múmkin edi ǵoı. «Qobyz saryny» týraly: «Romandarym jazylmaı qalsa da, men sony jazar edim, kez kelgen shyǵarmama aıyrbastar edim» dep óziniń aıtqany bar. Men toqeterin aıtyp otyrmyn. Bul kisiniń «Menin» oqý kerek. Óziniń búkil kózqarasyn, qaı shyǵarmasyn qalaı jazǵanyn, jazǵan kezde ne bolǵanyn, bárin sonda aıtqan.
– Aǵanyń jastarǵa kózqarasy qandaı boldy?
– Jastardy jaqsy kórdi. «Endigi úmit – osy jastarda. Kúni erteń Qazaqstandy kóteretin de, atyn shyǵaratyn da – osylar» dep qatty sendi. Aıa Ómirtaıǵa bergen suhbatynda: «Jaqsy maman bolatyn, óte daryndy 40 shaqty jastar bar» dep aıtty ózi. Jas talanttardy baıqap júretin. Arǵy bettegi Tizimbek degen jigitti: «Myqty jazýshy bolatyn bala eken. Qytaıda qalyp qoıady-aý» ýaıymdady. 24 jasta jazǵan bir shyǵarmasyn oqyǵan. Sodan «Bolaıyn dep turǵan bala eken» dep, ony ózi taýyp aldy. Keıinnen Qazaqstanǵa kelgenin estip, qatty qýandy.
Ásirese Túrkıada turǵanda aǵańa jastar kóp keldi. Baıqaǵanym, solardyń kózin ashyp jatqan sıaqty bul kisi. Qolymnan kelgenshe aıtyp jatyrmyn, «meniń aıta almaǵanymdy kitaptan oqyńdar, atańnyń kim ekenin sonda bilesińder» deımin. Sosyn: «Qazaqtyń qandaı ekenin bilgileriń kelse – atańnyń kitabyn oqyńdar» dep taǵy bir sóz qostym. Óıtkeni jazǵanynyń barlyǵy bastan-aıaq qazaq týraly ǵoı. Ár shyǵarmasy solaı. Aǵań, mine, sondaı adam. Ereksheligin ózimiz de endi bilip jatyrmyz.
– Jastarǵa sengenin, eldiń keleshegin solarmen baılanystyrǵanyn aıttyńyz. Al Muhtar aǵa Qazaqstannyń bolashaǵy týraly qandaı oıda boldy?
– «Endi bir 30 jyldaı qıqalaq-shıqalaq júremiz. Odan keıin túzeledi, Qazaqstan gúldenedi, bolashaǵy óte jaqsy bolady» dedi. Aǵań solaı aıtyp ketti... Demek jaman bolmaısyńdar. Bári jaqsy bolady.
– Áýmın! Aıtqanyńyz kelsin! Baqytjamal apaı, sizge de sol kúndi kórýdi jazsyn! Aman bolyńyz. Áńgimeńizge kóp rahmet!..