Reseı men Ýkraına arasyndaǵy geosaıası jaǵdaı álemdik azyq-túlik qaýipsizdigine, energetıka jáne qarjy salasyna aıtarlyqtaı keri ácer etip otyr. Buǵan deıin mamandar kórshi elderdegi jaıttarǵa baılanysty álemde ashtyq bolýy múmkin ekenin aıtqan edi. Bul týraly Almaty-akshamy.kz habarlaıdy Inform.kz-ke silteme jasap.
Dúnıejúzilik Azyq-túlik baǵdarlamasynyń baǵalaýynsha, zardap shegetin adamdar sany pandemıaǵa deıingi 135 mıllıonnan sońǵy eki jyl ishinde 276 mıllıonǵa deıin jetip, eki esege ósken. Biraq ókinishke qaraı, Ýkraınadaǵy jaǵdaıdyń saldarynan bul san 2022 jyly 323 mıllıonǵa deıin artýy múmkin ekeni boljanyp otyr. Osydan-aq jaǵdaıdyń álemdik deńgeıde ýshyǵyp ketkenin kórýge bolady. Osyǵan baılanysty BUU ókilderi qazir ýkraındyq jáne reseılik azyq-túlik ónimderin álemdik naryqqa qaıtarý óte mańyzdy ekenin aıtyp, dabyl qaǵyp otyr. Jalpy álemdegi jáne Qazaqstandaǵy ınflásıa men azyq-túlik baǵasynyń ósimi, onyń saldary, sonymen qosa memleket tarapynan qolǵa alynǵan sharalar jóninde kelesi materıalda.
«Álem buryn-sońdy bolmaǵan daǵdarystyń aldynda tur»
BUU-nyń Bas hatshysy Antonıý Gýterrısh «Ýkraınadaǵy jaǵdaıdyń azyq-túlik, energetıka jáne qarjy júıelerine jahandyq áseri» atty baıandamasynda bul jaıt dúnıejúzindegi kóptegen basqa daǵdarystyń saldaryn kúsheıtetinin aıtyp otyr. Máselen, klımat, COVID-19 jáne pandemıadan keıingi qalpyna keltirýge bolatyn resýrstarǵa qol jetkizýdegi jahandyq teńsizdik máseleleri ýshyǵyp jatyr.
«Reseı men Ýkraınadaǵy geosaıası jaǵdaı bastalǵaly beri biz jańa jaǵdaımen betpe-bet kelip otyrmyz. Ýkraınada qalǵandardyń jaı-kúıi nasharlap, kún ótken saıyn jaǵdaı qıyndap bara jatyr. Al dúnıejúzindegi adamdar úshin bul geosaıası jaǵdaı basqa problemalarmen birge ashtyq pen kedeıliktiń, áleýmettik jáne ekonomıkalyq haostyń jáne buryn-sońdy bolmaǵan daǵdarystyń bolý qaýpin tóndirip tur», - dedi BUU Bas hatshysy.
Álemdegi azyq-túlik baǵasy rekordtyq deńgeıge jaqyndady BUU-nyń málimetinshe, álemdegi azyq-túlik baǵasy qazirdiń ózinde rekordtyq deńgeıge jaqyndaǵan, al tyńaıtqysh quny eki eseden astamǵa artyp otyr. Tyńaıtqyshtar baǵasynyń ósimi júgeri men bıdaı tapshylyǵyna ákeledi, bul óz kezeginde Azıa men Ońtústik Amerıkadaǵy mıllıardtaǵan adamnyń ómirine qaýip tóndiredi jáne barlyq negizgi daqyldyń tapshylyǵyna ákelip soǵýy múmkin. Máselen, EYDU elderinde azyq-túlik ınflásıasy bir jyl ishinde 1,68%-dan 11,51%-ǵa deıin, EO-da 0,1%-dan 8,6%-ǵa deıin artqan. Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń málimeti boıynsha, búkil álemde azyq-túlik baǵasynyń ındeksi 2021 jylǵy sáýirdegi 122,1%-dan 2022 jylǵy sáýirde 158,5%-ǵa deıin ósti. Et baǵasynyń ındeksi uqsas kezeńde 104,3%-dan 121,9%-ǵa deıin, sút ónimderine baǵa ındeksi – 119,1%-dan 147,1%-ǵa deıin, dándi daqyldarǵa – 126,2%-dan 169,5%-ǵa deıin, ósimdik maılaryna – 162,2%-dan 237,5%-ǵa deıin, qantqa – 100%-dan 121,8%-ǵa deıin artqan. Al EYDU elderindegi energetıka segmenti taýarlaryna ınflásıa deńgeıi bir jylda 16,47%-dan 32,53%-ǵa deıin ósti. Azyq-túlik pen energetıka segmentinen basqa taýarlar men qyzmetterdiń baǵasy da aıtarlyqtaı ósim kórsetip otyr.
«Bıylǵy daǵdarys saldyrynan azyq-túlik ónimderi naryqqa jetpeı jatyr. Biraq kelesi jyly azyq-túlik tapshylyǵy bolýy múmkin»,-degen edi BUU Bas hatshysy.
BUU-nyń málimetinshe, 94 elde turatyn shamamen 1,6 mıllıard adam kem degende daǵdarysqa ákelip soqtyrǵan sebepterdiń birine ushyraǵan jáne onymen kúresýge qaýqarsyz. Antonıý Gýterrısh halyqaralyq quqyq pen BUU Jarǵysyna sáıkes saıası sheshim qabyldaýǵa shaqyrǵan bolatyn. BUU-nyń málimetinshe, bul daǵdarys barlyq aımaq pen sýbóńirlerge áser etpeıdi. Biraq bul tótenshe jaǵdaı men kedeılik Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkadaǵy 2,8 mıllıon adamnyń ómirine qaýip tóndirýi múmkin. Qazir aptap ystyqtan qınalyp otyrǵan Ońtústik Azıada 500 mıllıon adam azyq-túlik pen qarjy daǵdarysynan qatty zardap shegýde. Shyǵys Eýropa men Ortalyq Azıa elderine Reseıden aýdarylatyn qarjy men energıa eksportynyń mańyzdy ekenin eskersek, olardyń energetıkalyq jáne qarjylyq aspektilerge táýeldi ekenin kóremiz.
Qazaqstanda azyq-túlik 19% qymbattady
Qazaqstan úkimeti de álemdik daǵdaryspen kúresý, eldegi azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý baǵytynda birqatar is-sharany qolǵa alyp jatyr. Máselen, naýryz aıynda ótken úkimet otyrysynda QR saýda jáne ıntegrasıa birinshi vıse-mınıstri Erlan Battaqov baǵany turaqtandyrý quraldaryn jetildirý maqsatynda jańa tásilder ázirlenip jatqanyn atap ótken bolatyn. Onyń sózinshe, áleýmettik mańyzy bar taýarlardyń satyp alý kólemin ulǵaıtýmen úsh baǵyt boıynsha taýarlar bólinisinde azyq-túlik satyp alý usynylǵan. Birinshi – uzaqmerzimdi saqtaý taýarlaryn (kúrish, qant, tuz jáne qaraqumyq jarmasy) turaqtandyrý qorlaryna jergilikti atqarýshy organdardyń tikeleı jáne forvardtyq satyp alýy arqyly satyp alý usynylady. Ekinshi – «Aınalym sqemasy» sheńberinde kókónisterdi, etti, sút ónimderin jáne kúnbaǵys maıyn satyp alý. Úshinshi – un, nan jáne rojkı óndirisin arzandatý úshin bıdaıdy «Azyq-túlik kelisimshart korporasıasy» AQ arqyly satyp alý usynylady. Sondaı-aq atalǵan ınstıtýtty astyq jáne kúnbaǵys tuqymdaryn satyp alý úshin tartý usynylǵan.
«Joǵaryda atalǵan tásilder halyqty ónimmen jetkilikti kólemde jáne qoljetimdi baǵamen qamtamasyz etýge múmkindik beredi»,-dedi Erlan Battaqov.
Budan bólek bıylǵy qańtar aıynyń basynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov Memleket basshysynyń baǵany turaqtandyrý týraly tapsyrmasyn oryndaý aıasynda Úkimet mynadaı sharalardy qolǵa alǵanyn málimdegen edi.
- komýnaldyq qyzmetterge tarıfter toqtatyldy;
- jekelegen taýarlardy Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynan shyǵarýǵa tyıym salyndy;
- janar-jaǵarmaı materıaldaryna shekti baǵa belgilendi jáne avtomobıl kóligimen benzındi, dızeldik otyn men munaı ónimderiniń jekelegen túrlerin eksporttaýǵa 6 aıǵa tyıym salyndy;
Degenmen, osy jyldyń aqpan aıynyń sońynda oryn alǵan jaıtqa deıin jasalǵan barlyq is-shara tıimdi bolýy múmkin edi, alaıda geosaıası jaǵdaıdyń saldarynan qabyldanǵan is-sharalar álemdik daǵdarysqa tótep bere almaýy múmkin dedi mamandar. Máselen, elimizdegi azyq-túlik taýarlary bir jyldyń ishinde 19%-ǵa, azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar – 11,9%-ǵa, aqyly qyzmetter – 9,1%-ǵa qymbattap otyr. Munyń ózi sarapshylardyń kórshi elderdegi jaǵdaıdyń saldary tutas eldiń ekonomıkasyna, azyq-túlik qaýipsizdigine mindetti túrde áser etedi degenine dálel bola alady.