Burynǵylardyń boljamy boıynsha, endi kún jadyrap, sharýaǵa qolaıly shaq kórinis beredi
«On bes kúni Qudaıdiki, on bes kúni kedeıdiki» degen naýryz aıy ortasynan aýdy. Kúnnen-kúnge kóktem jaqyndap keledi. Ony qustardyń saıraǵan ásem úni men saılardaǵy qar sýlarynyń shýylynan ańǵarýǵa bolady. Iá, jyldaǵyǵa qaraǵanda bıyl dala qustary erte kele bastady. Baý-baqshalarda da erteli kesh saırap, qystaı tunjyrap turǵan ormanǵa til bitirgendeı. Tańqalarlyǵy, bulbuldyń sazdy da nazdy úni áli estilgen joq. Onyń ústine kúni keshe erteńgilik jerge qyraý tústi. Burynǵynyń shaldary naýryzdyń ortasynda bir kúndik «besqonaq» bolady deýshi edi, sonyń áseri me eken? Nede bolsa, bul kórinister saqtyq sharalaryna shaqyryp turǵandaı...
20-synan bastap «Ábdikeı» amaly kórinis beredi. Ol osy aıdyń 25-ine deıin sozylady. Muny qazaq «sıyrdyń oraza ustaýy» dep ataǵan. Osy kúnderi qar sheti sógilip, erip, sý aǵady. Sýǵa torǵaı shomylatyndaı bolsa, jaz erte shyǵady dep esepteıdi. Mardymsyz bolsa, jaz jáı shyǵady dep sanaǵan. Jer astyndaǵy toń jibı bastaıdy, dalada qalǵan mal men adam úsip ólmeıtindeı jaǵdaıǵa jetedi. Jan-janýarlardyń masattanatyn kezi de osy ýaqyt. Muz astyndaǵy sýdan qanyp ishe almaǵan sıyrlar erigen qar sýyna qanyp, qardan shyqqan kóldeneń shópke toıyp, arqasyn kúnge qaqtap, birneshe saǵat jaıylmaı turady, mine, bul «sıyrdyń oraza ustaýy» dep atalady. Burynǵy tabıǵat tamyrshylary «sıyrdyń oraza ustaý» ýaqytyna qarap, qys aıaǵy men kóktemniń kelýine boljam jasap otyrǵan. Oraza demekshi, osy aıdyń 22-sinen 23-ine qaraǵan túni qasıetti Ramazan aıy musylman tabaldyryǵyn attaıdy. Dinimizde: Erejep Allanyń aıy, Shaǵban Paıǵambardyń (oǵan Allanyń nur-shapaǵaty jaýsyn) aıy, Ramazan musylmannyń aıy delingen.
Kóktemniń alǵashqy aıy naýryzdyń sońyna qaraı jyly jaqtan qustar qaıtyp kele bastaıdy. Osy kezde qar aralas jańbyr jaýady, sýyq jel turady. Muny halqymyz «Qus qanaty» dep ataǵan. Artynsha qar erip, jer laısań bolady. Bul – jyl mezgilindegi alasapyran bastalatyn shaq. Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, búgin naýryzdyń 16-sy. Aı esebine súıensek, aıdyń 24-i, al qazaqsha naýryz aıynyń 10-y. Apta aıdyń basy men ortasyna jáne sońyna sáıkes kelip tur. Bul qazaqy paıymnyń boljaýynsha, aldaǵy apta jaýyn-shashyndy bolady degendi bildiredi. Kúnniń jylýy da eptep azaıady. Biraq ol uzaqqa sozylmasa kerek. Kún men tún teńeletin, Samarqannyń kók tasy erıtin, jer býsanyp, el jadyraıtyn Naýryz merekesi (22 naýryz) osy aptanyń enshisinde... «Qyzyr qamshysy», «Tobylǵy jarǵan», «Qyzyl jumyrtqa», taǵy da basqa amaldar da kóktemniń ishinde... Óz retimen kele beredi. Áıtse de, ońtústik óńirlerde toń erip, jerdiń kóbesi sógildi. Az kúnde órik gúldese, artynsha shıe, sosyn alma gúldeıdi. Tabıǵat-Ana meıirimin shashyp, sol jemisterdi elge buıyrtsyn. Óńirimizden shattyq, óńimizden kúlki ketpesin...
BABALAR BOLJAMY
Tabıǵat pen qustardyń qımylyna qarap jasalǵan joramal:
*Kún erte kúrkirese, jaýyn-shashyn mol bolmaq.
*Aı qoralansa, burshaq pen jańbyrly bolady.
*Qoqıqaz byltyrǵy uıasyn jóndemeı jumyrtqalasa, qurǵaqshylyq bolady, eski uıasyn jóndep, bıiktetse, jańbyrly bolady.
*Uzaq qarǵa aldymen kelse, kóktem tez shyǵady, al saryala qaz erte kelse, sozylady.
*Aqqan qar sýyna torǵaı shomylatyndaı bolsa, jaz erte shyǵady