سونىڭ ءبىرى – 1925 جىلى نيۋ-يورك باسپاسىنان شىققان «دالا حالىقتارى» كىتابى بولسا، تاعى ەكى تۋىندىدا قازاق ەرتەگىلەرى باسىلىپتى.
بۇل شىعارمالار قازاق-امەريكان مادەني بايلانىسى ارىدە جاتقانىن كورسەتەدى. تاريحي مۇرالاردى زەرتتەپ جۇرگەن جۋرناليست – دۇيسەنالى ءالىماقىن، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
«بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى اقش-تا تاعىلىمدامادان ءوتىپ جاتقان دۇيسەنالى ءالىماقىن قازاقتار جايلى باتىس زەرتتەۋلەرىن تابۋعا مىقتاپ كىرىسكەن. وسى كەزگە دەيىن ۆاشينگتونداعى كىتاپحانالاردى تۇگەل ارالاپ مۇراعاتتارىن قوپارىپ شىقتى. ەڭبەك ەش كەتپەدى. تاعى ءۇش كىتاپتى تىزىمىنە قوستى. سولاردىڭ ءبىرى - جازۋشى جانە تاريحشى رالف ۋينستون فوكستىڭ 1925 جىلى جارىققا شىققان «دالا حالىقتارى» اتتى العاشقى زەرتتەۋ كىتابى. بۇعان دەيىن باتىس ساحاتشىلىلارى اق پاتشانىڭ قۇيتۇرقى ساياساتىنىڭ ىقپالىندا كەتىپ، قازاق پەن قىرعىزدى ءبىر اتۋمەن جازىپ كەلسە، بريتانيالىق جۋرناليست ءوز ەڭبەگىندە ەكى ۇلتتى شاتاستىرماۋ قاجەتىن تۇسىندىرەدى ءارى سول كەزدەگى قازاقتاردىڭ قوعامدىق تاريحي ساياسي جاعدايىنا كەڭىنەن توقتالادى.
«1916 جىلعى قازاقتاردىڭ ورىس پاتشالىعىنا ورىس ۇستەمدىگىنە قاراسى كوتىرىلىس تۋرالى جاقسى اقپاراتتاردى ايتادى. ولاردىڭ نە ءۇشىن ءوز مەكەندەرىنەن بوسىپ كەتكەنىن ايتا كەلە مىناداي سۋرەتتى بەرەدى. كوشىپ بارا جاتقان قازاقتىڭ شىنايى بەينەسى. سوسىن ماسكەۋدىڭ قىسىمى، قازاق جەرىنە باسقا دا كوزارالتۋشىلىقتار. سونداي تاريحي. فاكتىلەردى وسى كىتاپتا ايتادى»، - دەيدى زەرتتەۋشى دۇيسەنالى ءالىماقىن.
دۇيسەنالى تاپقان تاعى ەكى كىتاپتا قازاق ەرتەگىلەرى باسىلعان. ماسەلەن، 1961 جىلى جارىق كورگەن «الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەر» انتولوگياسىنا «الدار كوسەنىڭ سيقىرلى تونى» اتتى ەرتەگى ەنسە، 1986 جىلى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان «سوۆەت وداعى، ورتالىق ازيا جانە قازاقستان ەرتەگىلەرى» اتتى سۋرەتتى كىتاپقا قازاقتىڭ «ساتىپ العان ءتۇس» اتتى ەرتەگىسى باسىلعان. سوڭعىسىنا قىلقالام شەبەرى مەڭدىباي ءاليننىڭ ارنايى سالعان سۋرەتتەرى قوسا بەرىلىپتى.
«ءبىر ۆاشينگتون قالاسىنىڭ كىتاپحانالارىنان وسىنداي ونداعان كىتاپتار تابىلدى. ءبارى قازاققا قاتىستى دەرەكتەر. ال اقش-عى باسقا شتاتتارداعى كىتاپحانالاردى اقتارسا ودان دا مول دەرەكتەر تابىلارى ءسوزسىز. سەبەبى، باتىس عالىمداردى ءبىزدى زەرتەۋدى سوناۋ ارعى عاسىرلاردا باستاعان»، - دەيدى زەرتتەۋشى دۇيسەنالى ءالىماقىن.
باتىس ساياحاتشىلارى 19 عاسىردان باستاپ بەلسەندى تۇردە قازاق دالاسىن شارلاپ، جان جاقتى زەرتتەي باستاعان. وعان دالەل وسى كونگرەسس كىتاپحاناسىنىڭ وزىندە تۇركىستان ولكەسى تۋرالى 1876 جانە 1885 جىلدارى شىققان ەكى كىتاپ بار. ورتالىق ازياعا ارنايى بارلاۋ ماساقتىمەن كەلىپ، ماعۇلمات جيناعاندار دا از بولمادى. سوندىقتان زەرتتەۋشىنىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي تۋىندىلار كوپتەپ تابىلسا، قازاقتىڭ سول زاماندارداعى قوعامدىق تۇرمىستىق جاعدايىنا قاتىستى شىنايى ءارى تىڭ دەرەكتەرگە قول جەتكىزۋگە دە بولار ەدى.