بايدەن مەن ءسيدىڭ كەزدەسۋى كەيىنگە قالدى
الداعى دەمالىس كۇندەرى ءۇندىستان استاناسىندا G20 ءسامميتى وتەدى. بۇل دابىرالى حالىقارالىق جيىن الەم نازارىندا بولماق. ويتكەنى، كۇردەلى جاھاندىق جاعدايدا كوپتەگەن ماسەلەلەر وسىنداي اۋقىمدى ديالوگ الاڭىندا تالقىلانۋعا ءتيىس بولاتىن. و باستا اقش پرەزيدەنتى مەن جۇڭگو باسشىسى دا وسى جيىن اياسىندا كەزدەسىپ، ەكى ەلدىڭ تەرەڭ قايشىلىعىن جەڭىلدەتەدى دەپ كۇتىلگەن. ءبىراق جۇڭگو باسشىسىنىڭ جاڭا- دەليدەگى جيىنعا قاتىسپايتىنى ءمالىم بولدى. ونىڭ ورنىنا پرەمەر-مينيسترى لي سيان بارا جاتىر. ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ ورتاسىنداعى شيەلەنىس الەمگە ەلەۋلى اسەر ەتىپ تۇرعاندىقتان، جاڭا-دەليدە جۇزدەسۋگە ارتىلعان ءۇمىت اقتالماي قالدى. بۇعان قاراپ، ساراپشىلاردا اقش–جۇڭگو قاتىناسى ودان ارى تەرەڭ تەكەتىرەسكە كەتۋى مۇمكىن دەگەن كوزقاراس باسىم.
اقش–جۇڭگو قايشىلىعى
اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن مەن جۇڭگو باسشىسى شي ءجىنپىڭ (سي سزينپين) سوڭعى رەت بىلتىر قاراشادا يندونەزيانىڭ بالي قالاسىندا كەزدەسكەن. العاشقى رەسمي كەزدەسۋى دە سول بولاتىن. وندا دا كەزدەسۋ G20 ءسامميتى اياسىندا ءوتتى. شىنى كەرەك، بۇل كەزدەسۋ ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسىنا وڭ جاعىنان اسەر ەتپەدى. تاراپتاردىڭ ۇستانىمى الشاق ەكەنى سول كەزدەن دە بەلگىلى بولعان. سودان بەرى دە ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ناشارلاي تۇسپەسە، جاقسارعان جوق. ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ ۇدايى وزدەرىنىڭ ۇستانىمدارىن قايتالاپ، قايشىلىقتىڭ ەڭ نەگىزگى تۇيىندەرىن شەشۋگە ورتاق نيەت تانىتپادى. دەگەنمەن، بيىل جىل باسىنان بەرى ءبىرقاتار ديپلوماتيالىق جۇرىستەر سىرت الەمگە وڭدى پروگرەسس سىندى كورىندى. مىسالى، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى بلينكەن، قارجى ءمينيسترى دجانەت يەللەن، بايدەننىڭ كليمات جونىندەگى وكىلى (كەڭەسشىسى) دجون كەرري جانە ساۋدا ءمينيسترى دجينا رايموندو قاتارلى جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى بەيجىڭگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى ساپارلاي باردى. ال قىتايدىڭ دا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، سىرتقى ساياسات بويىنشا ارنايى وكىلى، ساۋدا وكىلدەرى سىندى لاۋازىمدى تۇلعالارى ۆاشينگتونعا ساپار شەكتى. وسىنىڭ ءبارى اقش پەن جۇڭگو اراسىندا ديپلوماتيانىڭ قايتا جاندانىپ، ءتىپتى پرەزيدەنتتەر ورتاسىنداعى جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋ بولادى دەگەن بولجامدارعا جول اشقان. بۇل ارقىلى تاراپتار قارىم- قاتىناستى كەلىسسوزبەن رەتتەۋگە تىرىسىپ جاتقانداي بولىپ كورىنگەن.
«ۇلكەن جيىرمالىق» (G20) ءسامميتى ءار تاراپقا ءارتۇرلى جاعىنان ماڭىزدى. بۇل ەڭ اۋقىمدى ديالوگ الاڭىندا كوپتەگەن ماسەلەلەر تالقىعا تۇسەدى. G7 سامميتىنە قاراعاندا قاتىسۋشى مۇشەلەرىنىڭ كوپتىگى جانە اۋقىمىنىڭ كەڭدىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءقازىر جاھاندىق گەوساياسي الاڭداعى تەمپەراتۋرانىڭ ەكى قىزۋ نۇكتەسىنىڭ ءبىرى – اقش–جۇڭگو قايشىلىعى. بايدەن مەن شي ءۇشىن دە بۇل الاڭدا كەزدەسىپ، قارىم-قاتىناستى جاڭا ارناعا سالۋعا مۇمكىندىكتەرى بار-تىن.
سيرەك ساپارلايتىن سي، ءۇمىتسىز بايدەن
«مەن ۇمىتسىزدەنىپ قالدىم» دەپتى اقش پرەزيدەنتى بايدەن دەلاۆەر شتاتىندا جاساعان مالىمدەمەسىندە. بۇل ونىڭ جۇڭگو باسشىسىنىڭ سامميتكە قاتىسپايتىنىن بىلگەننەن كەيىنگى ايتقانى. جۋرناليستەر سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەندە: «مەن ۇمىتسىزدەنىپ قالدىم، ءبىراق مەن ونىمەن كەزدەسەمىن»، – دەگەن بايدەن. قايدا كەزدەسەتىنى جايىندا اشىپ ەشتەڭە ايتپاعان، تۋراسىندا ونى بايدەننىڭ ءوزى دە بىلمەۋى مۇمكىن.
قاراشادا ازيا-تىنىق مۇحيتى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى (اتەس) باسشىلارىنىڭ ءسامميتى سان-فرانسيسكودا وتەدى. بۇعان جۇڭگو باسشىسى شي ءجىنپىڭ قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. ءبىراق بەيجىڭ تاراپىنان انىق مالىمەت جوق. شىنتۋايتىندا، شي ءجىنپىڭنىڭ بيىلعا جوسپارلاعان شەتەلگە ساپارلارىنىڭ رەتى تىم سيرەك. بۇعان امەريكالىق اقپارات قۇرالدارى نازار اۋدارماي قالعان جوق. ولار جۇڭگو باسشىسىنىڭ ءۇندىستانداعى سامميتكە قاتىسۋدان باس تارتۋى جۇڭگو–ءۇندىستان قارىم-قاتىناستارىن ودان ءارى سالقىنداتۋى مۇمكىن دەگەن بولجامداردى دا العا تارتقان.
وعان كەرىسىنشە، بايدەن شەتەلدىك ساپارلارعا بەلسەندى بولىپ تۇرعانداي. بۇل جولى ول ءۇندىستان ساپارىمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ول ۆەتنامعا دا ساپارلاۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز – اقش قىتايعا جاقىن ازيا ەلدەرىندەگى پوزيسياسىن ودان ارى نىعايتا تۇسۋگە تىرىسىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرەدى. بايقاپ وتىرعانىمىزداي، ءۇندىستان مەن ۆەتنام دا قۇراما شتاتتارمەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋعا ىنتالى. سونىڭ وزىندە حانوي دا، جاڭا-دەلي دە ۆاشينگتونمەن قارىم-قاتىناستىڭ دامۋىندا بەيجىڭمەن شيەلەنىسكە الىپ بارۋىنان الاڭدايدى، ءارى بارىنشا ساقتىقپەن قادام جاسايدى.
ۇلكەن جيىرمالىقتاعى ۇلكەن ۇمىتسىزدىك
كەزەكتى «ۇلكەن جيىرمالىق» جيىنى گەوساياسي قايشىلىقتارعا تولى كەزدە وتكەلى تۇر. بۇل ءبىر جاعىنان ءسامميتتىڭ وزەكتىلىگىن دە ايقىنداي تۇسكەندەي. وتكىزۋشى تاراپ ءۇندىستان وكىلدەرى بارلىق ماسەلەدە ورتاق كوسۋنستى تابۋ جيىننىڭ باستى ماقساتى ەكەنىن ايتادى. سوعان قاراماستان جۇڭگو مەن رەسەي باسشىلارىنىڭ سامميتكە قاتىسپاۋى «ۇلكەن جيىرمالىق» اراسىنداعى گەوساياسي ءبولىنىستى دە ايقىنداي ءتۇستى. ونىڭ ۇستىنە، جاقىندا بريكس باس قوسۋىندا بەيجىڭ مەن ماسكەۋ وسى G20 مۇشەلەرىن وزىنە قاراي كوبىرەك تارتقانى بار. وسىنىڭ ءبارى كەزەكتى جيىن دىتتەگەن جەرگە جەتە الا ما دەيتىن سۇراققا باستايدى.
جيىندا تالقىلاناتىن تاقىرىپتىڭ ءبىرى – ۋكرايناداعى سوعىس . «ۇلكەن جيىرمالىق» ىشىندە ورتاق كەلىسىمگە قول جەتكىزۋگە دەگەن ءۇمىت جوقتىڭ قاسى. ءتىپتى، قايشىلىق بىلتىرعى باليدەگى سامميتكە قاراعاندا تەرەڭدەي تۇسەدى دەپ بولجانۋدا. وسىنىڭ ءبارى قازىرگى الەمنىڭ قانشالىقتى كەرەعار كۇيدە تۇرعانىن ايقىندايتىن ءبىر مىسال. ءبىر تاراپتا – اقش باستاعان باتىس ەلدەرى، ءبىر تاراپتا – رەسەي مەن جۇڭگو باس بولعان تاعى ءبىر كۇش ورتالىقتارى. ءار تاراپ دەرلىك حالىقارالىق ديالوگ الاڭدارىن وزىنە بۇرعىسى، حالىقارالىق ءتارتىپتى ءوز تۇرعىسىنان قايتا قاراستىرعىسى كەلەدى. سوندىقتاندا «ۇلكەن جيىرمالىق» سەكىلدى اسا ىقپالدى ديالوگ فورماتى دا قىزۋ ويىن الاڭىنا اينالىپ وتىر. سوعان قاراماستان جاڭا- دەلي كەزەكتى سامميت تاراپتار اراسىنداعى پىكىر الشاقتىعىن قىسقارتۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى دەپ سەنەدى.