ەلىمىزدە تەحبايقاۋ بەكەتتەرى اۆتوموبيلدەردىڭ 98 پايىزىن جارامدى دەپ تانىعان. ۇكىمەت بۇعان سەنبەيدى.
قازاقستاندا اپتا سايىن 3-4 تەحنيكالىق تەكسەرىس بەكەتى پايدا بولادى. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى وسىنداي قىزىقتى دەرەك كەلتىردى، دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz. سونىمەن بىرگە اپتا سايىن بىرنەشە بەكەت جابىلىپ قالادى ەكەن.
ۆەدومستۆو ولاردىڭ ساپالى قىزمەت ەتەتىنىنە كۇمان كەلتىرىپ وتىر. نەگىزسىز ەمەس. جاسىراتىنى جوق، قازاقستاندا تەحنيكالىق بايقاۋدان ءوتۋ ناتيجەلەرى بار دياگنوستيكالىق كارتانى تەحبايقاۋدان وتپەي-اق الۋعا بولادى. ءتيىستى كارتا الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ساتىلادى. ورتالىق ماماندارى كولىكتى كوزبەن كورمەي، بارلىق دەرەكتەرىن اۆتوماتتى تۇردە "تەحبايقاۋ" ءبىرىڭعاي اقپاراتتىق جۇيەسىنە ەنگىزە سالادى.
رەسپۋبليكاداعى ارنايى تىزىلىمدە 745 تەحنيكالىق بايقاۋ وپەراتورى تىركەلگەن. ولار ەلىمىز بويىنشا جالپى سانى 1 420 تەحنيكالىق بايقاۋ ورتالىعىن قۇرىپ الدى.
ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، اپتا سايىن تىزىلىمگە ورتا ەسەپپەن 3-4 جاڭا ورتالىق ەنگىزىلەدى. سونداي-اق 1-2 ورتالىق تىزىلىمنەن الىنىپ تاستالادى. مىسالى، ءبىر جىل ىشىندە وپەراتورلاردىڭ تىزىلىم-رەەسترىنەن 25 ورتالىقتى شىعاردى، ال 47 جاڭا ورتالىقتى قوستى.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ساراپشىلارى ولاردىڭ ءبىرازى كولىكتى تەحنيكالىق تەكسەرۋدى فورمالدى، ءاتۇستى، ءتىپتى جالعان تۇردە جۇزەگە اسىرادى دەپ سانايدى. نەگە؟
"جىل سايىن 2،5 ميلليوننان استام كولىك تەحنيكالىق بايقاۋدان وتەدى. ەلدەگى اۆتوپاركتىڭ ەسكىرگەنىنە قاراماستان، تەحبايقاۋدان وتكەن اۆتوموبيلدەردىڭ 98%-ى تالاپ ەتىلەتىن تەحنيكالىق جاي-كۇيگە تولىق سايكەس كەلەدى دەپ تانىلادى. بۇل جوعارعى كورسەتكىش شىنىندا، تەحنيكالىق بايقاۋ سالاسىندا تۇنىپ تۇرعان پروبلەمالاردان حابار بەرەدى. بىرىنشىدەن، 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا، تەحبايقاۋدان وتپەگەن اۆتوكولىك قۇرالدارىنىڭ سانى 30%-دان 5%-عا دەيىن تومەندەدى. ال زاڭ بويىنشا "جاسى" 7 جىلعا تولماعان جاڭا كولىكتەر عانا مىندەتتى تەحنيكالىق تەكسەرىستەن بوساتىلعان"، – دەدى ساراپشىلار.
ياعني، وتاندىق اۆتوپارك قاتتى توزدى. ەندەشە ول 98 پايىزدىق جوعارعى كورسەتكىشتى پاش ەتە المايدى.
ەكىنشىدەن، تەحبايقاۋدان "تابىستى" وتكەن ماشينالاردىڭ شىنىندا اقاۋلى ەكەنى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار بارىسىندا اشكەرەلەنىپ جاتىر. ماسەلەن، 2020 جىلى قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن، ءتىپتى پايدالانۋعا تىيىم سالىناتىن اقاۋلارى مەن جاعدايلارى بار اۆتوموبيلدەردى جۇرگىزگەنى ءۇشىن – 120،5 مىڭ، 2021 جىلى – 130،7 مىڭ جانە 2022 جىلى – 142،6 مىڭ جۇرگىزۋشى اكىمشىلىك جازاعا تارتىلدى.
ۇشىنشىدەن، تەحبايقاۋ كەزىندە كولىكتىڭ كەلەسى فۋنكسيالارى تەكسەرىلەدى:
- تەجەگىشتى باسقارۋ؛
- رولدىك باسقارۋ؛
- شىنىسىن شولۋ؛
- سىرتقى جارىق-شام قۇرالدارى؛
- دوڭگەلەكتەرى، شينالارى، اسپالارى؛
- شىعارىندى گازدارىنداعى زياندى زاتتاردىڭ قۇرامى؛
- شاسسي توراپتارى مەن اگرەگاتتارى بەكىتپەلەرىنىڭ جاي-كۇيى جانە جۇمىس ىستەۋى؛
- قاۋىپسىزدىك بەلدىكتەرى، سپيدومەتر، ءدارى قوبديشاسى، ءورت سوندىرگىش جانە باسقا جابدىقتاردىڭ جاي-كۇيى تالدانۋعا ءتيىس.
الايدا قازاقستاندىقتار شاقىرۋعا كەلگەن تاكسيدىڭ باسقانى ايتپاعاندا، ءتىپتى بەلدىگى ىستەمەي جاتاتىنىن بايقاعان بولار.
بۇدان دا سوراقى جايتتار بار. سوڭعى 3 جىلدا تەجەگىشى بۇزىلعان، ءرولى باسقارۋعا باعىنا بەرمەيتىن، تارتۋ-تىركەۋ قۇرىلعىلارى (تياگوۆو-سەپنىە ۋسترويستۆا) دا اقاۋلى اۆتوموبيلدەردى پايدالانۋدىڭ 1 310 فاكتىسى انىقتالدى: 2020 جىلى – 334، 2021 جىلى – 412، 2022 جىلى – 564. سانى كوبەيىپ بارادى. انىقتالماعانى قانشا؟!
وسى كەزەڭدە قۇزىرلى ورگانداردىڭ ءتيىستى رۇقساتىنسىز قايتا جابدىقتالعان كولىكتەردى باسقارۋدىڭ 56،9 مىڭ (!) فاكتىسى اشكەرە بولدى: 2020 جىلى – 15 363، 2021 جىلى – 18 863، 2022 جىلى – 22 663 فاكتى. وسى ورايدا 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا زاڭسىز قايتا جابدىقتالعان اۆتوموتوكولىكتى پايدالانۋ 2021 جىلى – 22،8%-عا، 2022 جىلى – بىردەن 47،5%-عا كوبەيىپ كەتتى.
تۇتاستاي العاندا كەيىنگى جىلدا ەل بويىنشا كولiكتى پايدالانۋ ەرەجەلەرiن بۇزۋدىڭ، سونىڭ ىشىندە تەحنيكالىق جاي-كۇيiنە قاتىستى بۇزۋشىلىقتاردىڭ 430 مىڭنان استام فاكتiسi انىقتالدى! بۇل اۆتولار تەحنيكالىق تەكسەرۋدەن "ابىرويمەن" وتكەن ەكەن.
ساراپشىلار جولدا شەگە تولى شەلەكتەي داڭعىرلاپ، تىرقىلداپ جۇرەتىن توزعان كولىكتەر اسا زياندى شىعارىندى گازدارىمەن ەكولوگياعا زور زالال كەلتىرىپ وتىر دەپ سانايدى. مەگاپوليستەرىمىزدە جەلسىز، تىنىق كۇنى كەپتەلىس پايدا بولعاندا، قالانى قالىڭ تۇمان باسىپ، اسىرەسە، ءىرى داڭعىل-كوشەلەردىڭ اينالاسىنداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى تىنىس الا الماي قينالىپ جاتادى.
بۇل دا ءاتۇستى، جالعان تەحنيكالىق بايقاۋدىڭ كەرى اسەرى. تەحبايقاۋ بەكەتتەرى ەسكى-قۇسقى كولىكتەردىڭ جولعا شىقپاۋىنا ۇلەس قوسۋى كەرەك ەدى. كەرىسىنشە، سولارعا كومەكتەسىپ ءجۇر.
بۇعان تەحنيكالىق اقاۋلى، ءقاۋىپتى كولىكتەردىڭ جولدارداعى ءتۇرلى اپاتتارعا سوقتىراتىنى قوسىلادى.
وسى ايتىلعاندى نەگىزگە الىپ، ۇكىمەت فورمالدى تەحنيكالىق تەكسەرۋلەرگە قارسى كۇرەس اشتى. ونداي قاراۋلىققا جول بەرگەن وپەراتورلاردىڭ قىزمەتى 3 جىلعا توقتاتىلادى. مينيسترلىك بۇل جاڭاشىلدىق تەحنيكالىق بايقاۋدىڭ ادال وپەراتورلارى ءۇشىن ەشقانداي شىعىن كەلتىرمەيتىنىنە سەندىردى. سونداي-اق ولارعا قويىلاتىن بىلىكتىلىك تالاپتارى دا وزگەرمەيدى.
ساراپشىلار سوت شەشىمىمەن قىزمەتىنە تىيىم سالىنعان وپەراتورلاردان تەحبايقاۋدان وتكەن كولىكتەردىڭ دياگنوستيكالىق كارتاسىنىڭ كۇشىن جويۋ جانە ولاردى قايتادان تەكسەرىستەن وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىستار ايتۋدا. مۇنىڭ ءبارى الدا پارلامەنتتە پىسىقتالۋعا ءتيىس.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ازىرلەگەن، ۇكىمەت ماقۇلداعان زاڭنامالىق وزگەرىستەر قولدانىستاعى "جول ءجۇرىسى تۋرالى" زاڭىنىڭ 89-بابىنا جاڭا 3-تارماق بولىپ ەنگىزىلەدى.
"اتاپ ايتقاندا، "جول ءجۇرىسى تۋرالى" زاڭىنىڭ 89-بابىنا جاڭا تارماق قوسىلادى. وعان سايكەس، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعانى ءۇشىن كۇشىنە ەنگەن سوت شەشىمى نەگىزىندە كولىك جانە كوممۋنيكاسيا سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان تەحبايقاۋ وپەراتورىن "تەحنيكالىق بايقاۋ وپەراتورلارىنىڭ تىزىلىمىنەن" الىپ تاستايدى. سودان سوڭ ول وپەراتورعا كەم دەگەندە كەلەسى 3 جىل بويى مىندەتتى تەحنيكالىق بايقاۋ جۇرگىزۋ جونىندەگى قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋىنا تىيىم سالىنادى"، – دەلىنگەن ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ تۇسىنىكتەمەسىندە.
بۇل تىيىم اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان تەحبايقاۋ وپەراتورىنىڭ قوجايىنى، قاتىسۋشىسى نەمەسە اكسيونەرى بولعان بارلىق تۇلعاعا تارالادى. ولار 3 جىل بويى تەحنيكالىق بايقاۋ قىزمەتىمەن اينالىساتىن جاڭا ۇيىمدى قۇرۋ نەمەسە باسقا ۇيىمنىڭ قۇرامىنا كىرىپ، قاتىسۋ قۇقىعىنان ايرىلادى
ۆەدومستۆو قاتاڭ شارالار قابىلدانباسا، فورمالدى، ءتىپتى جالعان تەحبايقاۋ جۇرگىزۋ فاكتىلەرى ارى قاراي ۇلعاياتىنىن، نارىقتى جوسىقسىز وپەراتورلار جايلاي بەرەتىنىن ەسكەرتتى. شىعىنى كوپ، ماماندارى بار ادال وپەراتورلارعا ولارمەن تەڭ باسەكەلەسۋ قيىن.
جالپى، بۇرىنعى بيلىك بيزنەستى دامىتۋ اياسىندا تەحبايقاۋ وپەراتورىن قۇرۋدى "حابارلاندىرۋ تارتىبىنە" كوشىردى. بۇل جاۋاپسىزدىقتى تۋعىزدى. ءبىر كۇندىك فيرمالار (ورتالىقتار) كوبەيگەن. كولىكتى تەك فوتوسۋرەتىنە قاراپ باعالاپ، كارتانى قاشىقتان بەرگەن، اشىقتان اشىق ساتقان ورتالىقتار قۇزىرلى ورگاندارعا ۇستالىپ قالسا، جابىلا سالادى.
ال دامىعان ەلدەردە تەحبايقاۋمەن اينالىساتىن ۇيىمدار قىزمەتى ليسەنزيالانادى. ۇلىبريتانيادا ءتىپتى تەحنيكالىق بايقاۋدى كولىك مينيسترلىگىنىڭ ءوزى جۇرگىزەدى. بارلىق اۆتو بريتاندىق قاتاڭ تەحنيكالىق رەگلامەنتكە سايكەس بولۋعا ءتيىس. اقاۋ تابىلسا، جوندەۋگە 10 جۇمىس كۇنى بەرىلەدى. قايتا جۇگىنۋ – جەڭىلدىكپەن نەمەسە تەگىن جۇرگىزىلەدى.
فرانسيادا تەحبايقاۋمەن تەك مەملەكەتتىك ليسەنزيا العان جەكە فيرمالار اينالىسادى. تەحنيكالىق تەكسەرۋ 4 جىلدان اسقان اۆتوموبيلدەر ءۇشىن مىندەتتى. تەحبايقاۋ تالونى جوق جۇرگىزۋشىگە 90-140 ەۋروعا دەيىن ايىپپۇل سالىنادى، قايتالاپ ۇستالسا، تۇرمەگە جابىلۋى مۇمكىن.
اۆستريا مەن گەرمانيادا تەحنيكالىق بايقاۋدى TÜV (Technische Überwachungsverein)، ياعني تەحنيكالىق قاداعالاۋ وداعى جۇرگىزەدى. بۇل ۇيىم وسى ىسكە دەربەس جاۋاپ بەرەدى. ءبىر قىزىعى، گەرمانيادا تەحنيكالىق تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن مامان ەكى جىل وقىپ، وقۋ ءبىتىرۋى شارت.
پرەمەر-مينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكلياردىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت تەحبايقاۋدى كولىك قۇرالىنسىز وتكىزگەن وپەراتورلارعا سالىناتىن ايىپپۇلدى وسىرۋگە ۇيعاردى. سوندا ايىپپۇل كولەمى قازىرگى 10 اەك-تەن ون ەسەگە ءوسىپ، 100 اەك-تى نەمەسە 369 200 تەڭگەنى قۇراۋعا ءتيىس. وزگە دە جازالار پىسىقتالىپ جاتىر.