تۇركى الەمىنىڭ تەمىرقازىعى

وتكەن عاسىردا ءبىرقاتار تۇركىتىلدەس حالىق بوداندىق قامىتىن كيدى. كەيىنىرەك كەڭەس وكىمەتى قۇلاعان سوڭ، قازاقستان باستاعان مەملەكەتتەر اڭساعان ازاتتىعىنا قول جەتكىزدى. الەمنىڭ ەكىنشى ءپوليۋسى سانالعان دەرجاۆا تارقاعان سوڭ ساياسات ساحناسىندا كۇردەلى كەزەڭ باستالاتىنى قيسىندى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەگەمەن ەلدەرىمىز ەتەك-جەڭىن جيىپ ۇلگەر­مەگەن قيىن كەزەڭدە جاس مەملە­كەت­تەردىڭ ىنتىماقتاستىعىنىڭ قاجەت­تىلىگىن جەتە اڭعارا ءبىلدى. سوندىقتان شىعار، تۇركى تەكتەس حالىقتار اراسىندا دا ىنتىماقتاسۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا جەتۋ تۋرالى ءجيى ايتىپ ءجۇردى.

قازىرگى تاڭدا تۇركى ىنتىماقتاس­تىعىنا ۇيىتقى بولىپ وتىرعان ور­تاق ۇيىمداردىڭ شىعۋ تاريحىنا كوز جىبەرسەك، ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قۇرى­لۋىنا قازاقستاننىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى باستاماشى بول­عانىن كورەمىز. ماسەلەن، ەلباسى­نىڭ ۇسى­نىسى­مەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ مادە­ني-گۋمانيتارلىق بايلانىس­تارىن دامىتۋمەن جانە تۇركى مادەنيە­ءتىن حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىتۋمەن ناتيجەلى تۇردە اينالىسىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق تۇركى مادەنيەتى ۇيىمى (تۇركسوي) 1993 جىلى قۇ­رىل­دى.

بۇگىندە اتالعان ۇيىم باۋىر­لاس جۇرتتاردىڭ مادەني-رۋحاني جاقىن­داسۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇل وقيعانى «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» كىتابىندا بىلاي ەسكە الادى: «قازاقستان ءۇشىن تۇركيا، ازەربايجان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان، قىرعىزستان ءتارىزدى تۇركى الەمى ەلدەرى­مەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا بولۋ ەرەك­شە ماڭىزعا يە. تىعىز قارىم-قاتى­ناستا بولۋىمىزعا تىلدىك جانە كون­فەس­سيالىق تۋىستىق، تاريحي-مادە­ني مۇرانىڭ ۇقساستىعى نەگىز بولدى. سوندىقتان 1993 جىلى تۇركىتىلدەس مەم­­لەكەتتەر تۇركسوي تۇركى مادە­نيەتىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمىن قۇرعان بولاتىن. تۇركسوي اياسىندا مادەني ىنتىماقتاستىق بەلسەندى دامىدى. قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى تۇرىك تىلىنە اۋدارىلدى، مادەنيەت كۇن­دەرى وتكىزىلدى. تۇركسوي تۇركى الەمى ءۇشىن وزىندىك يۋنەسكو ىسپەتتى بولدى».

تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتى­ماقتاستىعىن نىعايتۋعا ەلباسى باس­تاماسىمەن اشىلعان قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى دە ەلەۋلى ۇلەس قو­سىپ وتىر. بۇگىندە ىرگەلى وقۋ ورنى بار­­لىق تۇركى حالىقتارىنىڭ جاس­تارى جينالاتىن ءبىلىم ورداسىنا اي­نالدى. ال تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني ۇس­تازى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ رۋحى جاي تاپقان، قازاق حاندىعىنىڭ استا­ناسى بولعان تۇركىستان قالاسى تامىر­لاس جۇرتتاردىڭ رۋحاني ىنتىماق­تاس­تىعىنىڭ تەمىرقازىعى سانالادى.

تۇركى ينتەگراسياسى باعىتىندا العاشقى قادامداردى جاساۋدا تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت ءوزالدىڭ دا كورنەكتى ءرول اتقارعانىن اتاپ وتكەن ءجون. جالپى، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى 1991 جىلدان باستاپ ءجيى-جيى كەز­دەسىپ جۇرەتىن. سول كەزدەگى تۇركيا پرە­زيدەنتى تۇرعىت ءوزالدىڭ ورتالىق ازياداعى تۇركى ەلدەرىنە جاساعان ايگىلى ساپارىنان كەيىن ءوزارا الىس-بەرىس، بارىس-كەلىس ايرىقشا قارقىن الدى. كەيىنىرەك تۇرعىت ءوزالدىڭ باستاماسىمەن تۇركى­تىلدەس مەملەكەتتەر باس­شى­لارى­نىڭ العاشقى ءسامميتى ءوتتى.

وسىلايشا، تۇركىتىلدەس مەملەكەت­تەر باسشىلارىنىڭ ءسامميتىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. نۇرسۇلتان نازار­بايەۆ 1998 جىلى الماتىدا وتكەن كەزەكتى القالى باسقوسۋدا كەزدە­سۋ­لەردىڭ ناقتى ناتيجە بەرۋى ءۇشىن تۇراق­تى حاتشىلىق قۇرۋدى ۇسىندى. الايدا قۇبىلمالى جاھاندا بۇل باستامانى بىردەن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ايتسە دە، ەلباسى ۇسىنىسى تۇركى كەڭە­ءسىنىڭ باستاۋىندا تۇردى.

ءازىربايجان استاناسىندا 2005 جىلدىڭ مامىرىندا «باكۋ-تبيليسي-جەيحان» مۇناي قۇبىرىنىڭ ىسكە قوسىلۋىنا بايلانىستى وتكەن جوعارى دەڭ­گەيدەگى كەزدەسۋ تۇركىتىلدەس مەملە­كەت­تەر اراسىنداعى قاتىناستىڭ قار­قىندى دامىپ كەلە جاتقانىن كورسەتتى.

بەس جىل ۇزىلىستەن كەيىن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ VIII ءسامميتى ءوتىپ، وعان ءازىربايجان، قازاقستان، قىر­عىزستان، تۇركيا باسشىلارى قاتىس­تى. تۇركى كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى باستا­مانى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2006 جىلى انتاليادا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملە­كەتتەر باسشىلارى سامميتىندە تاعى دا قايتالاپ ايتتى. سونداي-اق كەزدەسۋدەگى باستى وقيعا – تۇركىتىلدەس مەم­لەكەتتەردىڭ پارلامەنتتىك اسسام­بلەياسىن قۇرۋ تۋرالى باستاما بولدى. كەشىكپەي ول دا جۇزەگە استى. جاڭا قۇرىلىمنىڭ العاشقى جينالىسى 2009 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە – باكۋدە، ەكىنشىسى 2011 جىلدىڭ ساۋىرىندە استانادا ءوتتى.

تۇگەل تۇركى تورگە وزعان ءسات

تۇركى ىنتىماقتاستىعىنىڭ دامۋىندا ناحچىۆان ءسامميتىنىڭ ماڭىزى جوعارى. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارى 2009 جىلدىڭ قازانىندا ازەربايجاننىڭ ناحچىۆان قالاسىندا كەزدەستى. تۇركى كەڭەسىن قۇرۋ تۇرالى ۇسىنىستى وسى قۇرىلتايدا جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ىرگەلى جيىندا وڭىرلىك بىرلەستىك رەتىندە – تۇركىتىلدەس مەم­لەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭە­ءسىن جانە تۇركى اكادەمياسىن قۇرۋدى ۇسىندى. وسىلايشا، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسى قۇ­رىل­دى. ناتيجەسىندە، تۇركى ينتەگراسياسى جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى.

تۇركيا پرەزيدەنتى ابدۋللاھ گۇل سامميتتەن كەيىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن كەزدەسىپ، بۇكىل تۇركى الەمى تۋىسقان تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرلىگى، ورتاق تاريحىمىزدى زەرتتەۋ، مادەني بايلانىستاردى دامىتۋ ىسىندەگى قازاقستاننىڭ باستامالارىن جوعارى باعالايتىنىن ايتتى.

تۇڭعىش پرەزيدەنت ءوزىنىڭ «تاۋەل­سىزدىك ءداۋىرى» كىتابىندا تۇركىتىل­دەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعىن نىعايتۋ جولىنداعى جەمىستى ەڭبەكتى تەبىرەنىسپەن ەسكە الادى. «2010 جىل­دىڭ مامىر ايىندا استانادا ەۋرا­زيا­لىق عىلىمي فورۋم ءوتتى. فورۋم بارىسىندا تۇركيا پرەزيدەنتى ا.گۇل ەكەۋىمىز تۇركى اكادەمياسىن اش­تىق. 2011 جىلدىڭ قازانىندا الماتى­دا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماق­تاستىق كەڭەسىنىڭ (تۇركى كەڭەسى) I سام­ءميتى ءوتىپ، وعان مەن ءتوراعالىق ەتتىم. سامميتتە ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتى­ماق­تاستىقتى كەڭەيتۋ ماسەلەسى تال­قى­لاندى. تۇركى كەڭەسى ءسامميتى جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن بولدى. ءتۇر­كى­تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ جەمىس­ءتى ىنتى­ماقتاستىعى – قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى دايەكتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان كەڭ جانە جان-جاقتى ەۋرازيالىق ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ ماڭىزدى دا قاجەتتى فاكتورى ەكەنىنە سەنىمىم زور»، دەيدى ەلباسى.

«تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە» ءسوز بولعان، تۇگەل تۇركىنىڭ اراسىندا TWESCO اتانىپ كەتكەن حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. تۇركى دۇنيەسىن زەرتتەيتىن حالىقارالىق عىلىمي ورتالىق قۇرۋ تۋرا­لى ۇسىنىستى ەلباسى 2009 جىلى ازەربايجاننىڭ ناحچىۆان قالا­سىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ IX سامميتىندە كوتەرگەنىن جوعارىدا ايتتىق.

بۇل وقيعانى بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ بىلاي ەسكە الادى: «2009 جىلى ءازىربايجاندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ كەزەكتى ءسامميتى ءوتتى. سول جيىنعا ەلباسىمىزعا ەرىپ مەن دە باردىم. ءىس-شارا بارىسىندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ەكى ماسەلە كوتەردى. ءبىرى – ءبىلىم سالاسىنداعى ينتەگراسيانى جەتىلدىرەتىن ورتالىق، ەكىنشىسى – تۇركى الەمى اقساقالدار كەڭەسىن قۇرۋ. سامميتكە قاتىسۋشىلار ەكى ۇسىنىستى دا قولدادى».

ناحچىۆانداعى كەلىسىم تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ تاريحىندا ەرەكشە ماڭىزعا يە كەزدەسۋگە اينالدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ماسەلەن، سول كەلىسىمگە سايكەس، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى قۇرىلدى. كەيىنىرەك، 2010 جىلعى 25 مامىردا قۇجاتتا ايتىلعان ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا ەلوردادا تۇركى اكادەمياسى اشىلدى.

بىرەگەي عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى­نىڭ تۇساۋكەسەرىنە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازار­بايەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ابدۋللاھ گۇل، سونداي-اق قازاقستان، تۇركيا، اقش، رەسەي (تاتارستان، باشقۇرت­ستان، چۋۆاش، ياكۋتيا)، وزبەكستان، قىرعىزستان، ۋكراينا مەملەكەتتەرىنىڭ كورنەكتى تۇركولوگ عالىمدارى قاتىستى.

«بۇل – تۇركىتەكتەس ەلدەردىڭ مادە­ني-گۋمانيتارلىق بايلانىسىن نىعاي­تۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوساتىن، تاريحي ماڭىزى بار وقيعا»، دەگەن ەدى ەلباسى تۇركى اكادەمياسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا.

تۇركى اكادەمياسى كونە داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى تۇركى الەمىنىڭ تاريحىن، ءتىلى مەن ادەبيەتىن جانە مادەنيەتىن زەرت­تەپ، تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ الەمدىك وركە­نيەتتەگى ورنى مەن ەرەكشە ۇلەسىن ءتولتۋ­ما دەرەكتەر نەگىزىندە اشا وتىرىپ، جالپى تۇركى الەمىنە قاتىستى عى­لى­مي زەرتتەۋلەردى ۇيلەستىرەتىن بىرە­گەي ورتالىققا اينالۋدى ماقسات تۇتتى.

تاريح شاڭىنا كومىلگەن ورتاق مۇرا­لارىمىزدى ارشىپ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءبىزدىڭ ءوزارا باۋىر ەكەنىمىزدى ءسىڭىرۋ باعىتىندا بۇل ۇيىمنىڭ اتقا­رىپ جاتقان قىزمەتى زور. تەك قانا «ور­تاق تۇركى تاريحى»، «ورتاق تۇركى ادە­بيەتى»، «ورتاق تۇركى گەوگرافياسى» جوبا­لارىن قاراستىرعاننىڭ وزىندە، ينتەگراسيالىق پروسەستەرگە ايرىقشا ۇلەس قوسىلعانىن بايقايمىز. بۇل جوبالار جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا باۋىر­لاس حالىقتار تۋرالى مالىمەتتەردى ءسىڭى­ءرىپ، ولاردىڭ كەيىن بىر-بىرىنە تىلەۋلەس بولىپ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ياعني مادەني-گۋمانيتارلىق جوبالار الداعى جىلدارداعى تۇركى ينتەگراسياسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ جاتىر.

ىنتىماقتاستىق نىعايا ءتۇستى

قازاقستان تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەرمەن دوستىق، تاتۋ كورشىلىك، سەنىمدى قارىم-قاتىناستى جۇيەلى تۇردە دامى­تۋ­عا جانە نىعايتۋعا كۇش سالىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر ايعاعى – «جاڭا سينەرگيا» ەكونوميكالىق باعدارلاماسى. 2012 جىلعى مامىردا ەلورداعا ءتۇر­كيا­نىڭ سول كەزدەگى پرەمەر-مي­ءنيسترى رەجەپ تاييپ ەردوعان رەسمي ساپارمەن كەلدى. قازاقستان مەن ءتۇر­كيا اراسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماق­تاستىق كەڭەسى قۇرىلدى. جوعارىدا اتالعان باعدارلاماعا دا سول كەزدە قول قويىلعان-دى.

 بۇدان بولەك، قازاقستان – تۇرىك­مەنستان – يران تەمىر جولىن تۇركيا تەمىر جول جەلىسىمەن ءتۇيىستىرۋ، سونداي-اق وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا، باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو كۇرە جولىنىڭ جانىنان قازاقستان – تۇركيا يندۋستريالىق ايماعىن قۇرۋ پەرسپەكتيۆاسى تالقىلاندى. ايتپاقشى، وسىنداي ساپارلاردىڭ بىرىندە ەردوعان مىرزا «ءبىز قازاقستانعا كەلگەندە ءوزىمىزدى اتا-بابامىزدىڭ وتانىندا جۇرگەندەي سەزىنەمىز»، دەپ جىلى لەبىزىن بىلدىرگەنى ەسىمىزدە.

2014 جىلى تۇركيانىڭ بودرۋم قالا­سىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىن­تى­ماقتاستىعى كەڭەسىنىڭ IV سام­ءميتى ءوتتى. مۇندا قازاقستان تۇركى كەڭەسىن نىعايتۋ جانە كولىك كوممۋنيكاسياسىن دامىتۋ ماسەلەلەرىن كوتەردى. وسى جيىندا ەلباسى ەۋرازيالىق ەكو­نوميكالىق وداق تۋرالى بايانداپ، ەاەو-مەن ىنتىماقتاستىقتىڭ بولا­شاعى جايىندا جانە تۇركى كەڭەسى مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اراسىندا قانداي دا ءبىر قاراما-قاي­شىلىقتىڭ بولمايتىنىن اتاپ ءوتتى.

2015 جىلى 11 قىركۇيەكتە استانا قالاسىندا اقپاراتتىق سالاداعى ءوزارا ءىس-قيمىلعا ارنالعان جانە قازاق­ستاننىڭ ءتوراعالىق ەتۋىنە جول اشقان تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماق­تاستىعى كەڭەسىنىڭ V ءسامميتى ءوتتى.

جيىن بارىسىندا ەلباسى بولا­شاق­تا تۇركى كەڭەسىنىڭ بۇۇ جانە يىۇ جانىنداعى باقىلاۋشى مارتەبەسىنە يە بولۋى قاتىسۋشىلاردىڭ مۇددەسىنە سايكەس كەلەتىنىنە توقتالدى. سونىمەن قاتار تۇركى كەڭەسى ەلدەرىنىڭ جۇڭگو، رەسەي، ەۋروپا، تاياۋ شىعىس، كاۆكاز بەن ورتالىق ازيانىڭ ەكونوميكالىق جانە كوممۋنيكاتيۆتىك جەلىلەرىن بايلانىستىراتىن كونتينەنتالدى كوپىر بولۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار ەكەنىن جەتكىزدى.

تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەتتەرى ارا­سىن­داعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ينتە­گرا­سيانىڭ ماقساتقا ساي جالعاسىن تابۋى ەۋرازيانىڭ گەوساياسي ورتا­لى­عىن­دا جاڭا ەكونوميكالىق كۇش­ءتىڭ پايدا بولۋى­­نا نەگىز بولادى. ءقازىر­گى تاڭدا تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەت­تەرى­­­ءنىڭ ىشكى جالپى ءونىمى شامامەن 1،5 تريل­ليون دوللارعا تەڭ. بۇل كور­سەت­­كىشتىڭ قارقىندى تۇردە ارتۋى ال­دا­عى ون­جىلدىقتا تۇركىتىلدەس مەم­لە­كەت­­تەردىڭ ىنتىماقتاستىق كە­ڭە­ءسى­­ءنىڭ ءوڭىردىڭ باستى ەكونوميكا­لىق كۇش­تەرىمەن باسەكەلەسە الۋىنا جاع­­داي تۋعى­زادى. سونىمەن قاتار باسقا نەگىز­گى كۇشتەردى بىر-بىرىنە بايلانىستىراتىن شىعىس-باتىس جانە سولتۇستىك-وڭتۇستىك تاسىمالداۋ دالىزدەرىنىڭ تۇركى اۋماعىنان ءوتۋى – جان-جاقتى دامۋ­عا سەرپىن بەرەتىن تاعى ءبىر ما­ڭىزدى فاكتور. تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىندا ين­تەگراسيا ۇدەرىسىن ارتتىرۋ وسى ەكو­نوميكالىق كۇشتى ودان ءارى كۇشەيتە ءتۇسۋ­گە، قالىپتاسقان گەوسايا­سي جاعدايدى وڭتايلى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قۇرمەتتى ءتوراعا

ەلباسىنىڭ تۇركى الەمىنە قاتىس­تى قىز­مەتى مەن قولداۋى تەك ىنتى­ماق­تا­ستىق ۇيىمدارىمەن، ءتيىستى قۇرى­لىم­دارمەن شەكتەلمەيدى. ماسە­لەن، بىرنەشە جىل بۇرىن تۇركيا مەن رەسەي اراسىنداعى ساياسي قا­رىم-قاتىناس تىعىرىققا تىرەلگەنى دە ەسىمىزدە. 2016 جىلى وسى شيەلەنىس­ءتى تارقاتۋعا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ زور ۇلەس قوستى. سول سياقتى، نۇر-سۇلتان قالاسىندا سيرياداعى احۋالعا قاتىستى تۇركيا، رەسەي جانە يران اراسىنداعى، سونداي-اق باسقا دا ءبىرقاتار مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى­ءنىڭ قاتىسۋىمەن «استانا فورماتى» اياسىنداعى كەلىسسوزدەر وتكىزىلىپ كەلەدى.

وسىنداي الىپ ينتەگراسيانى جۇزەگە اسىرۋعا مول قاجىر-قايراتتىڭ قاجەتى تۇسىنىكتى. سوندىقتان بولار، بۇگىنگى تاڭدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بارشا تۇركى الەمىنىڭ مويىندالعان رۋحاني جەتەكشىسى سانالادى. ونى «تۇركى ينتەگراسياسىنىڭ ارحيتەكتورى» دەپ اتايدى. ماسەلەن، قازاق­ستاننىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكى­لەتتى ەلشىسى ابزال ساپاربەك­ۇلى­­نىڭ ايتۋىنشا، انادولىدا ەل­باسى­نى تۇركى الەمىنىڭ ەڭ ىقپال­دى ساياساتكەرى، مەملەكەتتىك تۇلعا­سى دەپ ەسەپتەيدى. تۇركى الەمى حالىق­تارىن جاقىنداتۋداعى قازاق ەلى باس­شىسىنىڭ ءرولى ەرەكشە دەپ باعا­لايدى. ونى ءسوز جۇزىندە عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە كورسەتكەن ءىرى سايا­سي قاي­راتكەر دەپ بىلەدى. تۇركيانىڭ سايا­سي يس­تەبليشمەنتى، زيالى قاۋىمى، جالپى قاراپايىم حالقى اراسىندا ەلباسىنىڭ بەدەلى وتە جوعارى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى تۇركى الەمى­ءنىڭ كوشباسشىسى، تۇركى الەمىنىڭ اقسا­قالى رەتىندە قابىلدايدى. بىلاي­شا ايتقاندا، ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭ­كەي­گەن كارىگە دەيىن ەلباسىعا قۇر­مەتى ەرەك­شە. حالىقارالىق تۇركى اكادە­ميا­­سى­نىڭ «تۇرىك بارومەتر» دەپ اتا­لا­­تىن الەۋمەتتىك جوباسى (2017 جانە 2018 جىلدار) وسىنى راستادى. نازار­بايەۆتىڭ ەسىمى اتاتۇرىكپەن قاتار، ءتۇ­ركى ەلدەرىنە كەڭىنەن تانى­مال تۇلعالار­دىڭ كوشىن باستاپ تۇر. ساۋال­دامادا ەل­باسى – تۇركى الەمىنە ورتاق ليدەر، قازاقستان – تۇركى حالىقتارى­نىڭ قارا­شاڭىراعى، تۇپكى ورتاق وتانى رەتىندە قابىلدانعانىن ايقىن اڭعارامىز.

تۇركى الەمىنىڭ ينتەگراسياسىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن 2019 جىلى باكۋ قالاسىندا وتكەن تۇركى كەڭەسىنىڭ VII سامميتىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى ءمار­تە­بەسى بەرىلدى. بۇل باستامانى ءتۇر­كيا پرەزيدەنتى رەجەپ تاييپ ەردوعان كوتەر­گەنى ەسىمىزدە. ۇسىنىستى تۇركى ەل­دەرى­ءنىڭ باسشىلارى ءبىراۋىزدان قولدادى.

قورىتا ايتقاندا، ينتەگراسيا ايتۋ­عا عانا وڭاي. بۇل ءسوزدىڭ اس­تارىندا تالاي جىل جۇرگىزىلگەن كەلىس­ءسوز­دەردىڭ ناتيجەسى، توككەن ماڭ­داي تەردىڭ جاتقانى بايقالا بەرمەيدى. بۇل، بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، سىرت كوز باۋىرلاس حالىقتاردىڭ بىرىگە ءتۇس­كەنىن اڭعارماي وتىرعان جوق. ءويت­كەنى بايكالدان بالقانعا دەيىنگى اۋماقتى الىپ جاتقان 300 ميلليونعا جۋىق تۇركى ۇرپاعى تىزە قوسسا، الەمدىك ساياسات ساحناسىندا قۋاتتى ويىنشى پايدا بولاتىنىن ءبارى دە تۇسىنەدى. ەندەشە، تۇگەل تۇركىنىڭ ءتۇتىنى بىرگە ۇشقانىنا بوتەندەر مۇددەلى ەمەس. مۇنداي جاع­دايدا ەلباسى ۇستانعان ساياسات ارقىلى ينتەگراسيانى تەرەڭدەتۋدىڭ ماڭىزى جوعارى. سوندا عانا كەلەشەكتە تۇركى حالىقتارىنىڭ ىنتىماعى ابدەن بەكىپ، قۋاتتى ۇجىمعا اينالادى.