كافە-مەيرامحانالاردى تۇرعىن ءۇيدىڭ استىنا ورنالاستىرۋعا تىيىم سالۋ كەرەك پە؟
الماتىدا ءبىر ۇلكەن پروبلەما بار. ول تۋرالى تالاي ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. شاھار تۇرعىندارى بۇدان ابدەن شارشادى. مەگاپوليستە تۇرعىن ۇيلەردىڭ جەرتولەسى نەمەسە ءبىرىنشى قاباتى ءتۇرلى ويىن-ساۋىق ورداسىنا، كافە-رەستوراندارعا تولىپ تۇر. بيليارد زالدارى، ساۋنا، كاراوكە-بار، شاعىن ماركەت، دۇكەن، ءسان سالونى، ءتىپتى جەكەمەنشىك مەديسينالىق ورتالىقتارعا دا بەرىلگەن. ەندى قاتتى قويىلعان مۋزىكادان، تاماق پەن تەمەكىنىڭ يىسىنەن جوعارى قاباتتا تۇراتىن تۇرعىندار زارداپ شەگىپ وتىر.
قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى ساقتالمايدى
وتكەندە عانا شاھاردا 40-تان استام تۇرعىن ءبىرىنشى قاباتتا ورنالاسقان قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنا شاعىمداندى. ءوز ىسىنە نەمقۇرايلى قارايتىن كاسىپكەرلەر ولارعا قولايسىزدىق تۋدىرىپ قانا قويماي، ومىرىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ جاتقانىن جەتكىزدى. تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، قايتا جابدىقتالعان تاماقتانۋ ورىندارىندا قاراپايىم قاۋىپسىزدىك شارالارى ساقتالمايدى. گاز قۇبىرلارى سورعىشتاردىڭ استىنا سالىنىپ، ءورت ءقاۋپى جاعدايىن تۋدىرادى. ونىمەن قوسا، كوممۋنالدىق جەلىلەرگە جۇكتەمە ارتادى. تۇرعىندارعا ارنالعان اۋلاداعى قوقىس جاشىكتەرىن سول كافەلەر مەن مەيرامحانالار پايدالانادى. الايدا، قوقىس كونتەينەرلەرى مۇنداي كوپ قالدىققا ارنالماعاندىقتان تەز تولىپ، ەرنەۋىنەن اسىپ جاتادى. وسىدان كەيىن تۇرعىندار ءتۇرلى ءتيىستى ورگاندارعا شاعىمدانادى.
– مەن ءبىرىنشى قاباتتا ورنالاسقان مەيرامحانامەن كوپ جىلدان بەرى كۇرەسىپ كەلەمىن. وندىرىستىك جەلدەتكىشتەر، گەنەراتوردىڭ شۋى ميدى جەپ قويادى. ونىمەن قوسا، تەمەكىنىڭ ءتۇتىنى مەن اسۇيدەن شىققان جاعىمسىز ءيىس قولقانى قابادى. تەرەزەنى اشۋ مۇمكىن ەمەس. اسىرەسە، قارت ادامدارعا قيىن بولىپ جاتىر. سونداي-اق، ولار پاتەر مەن جەرتولەنى بۇزىپ، اۋماعىن كەڭەيتىپ، قايتا جابدىقتادى. بۇل 1950 جىلى سالىنعان عيماراتتىڭ سەيسميكالىق توزىمدىلىگىنە قاتەر ءتوندىرۋى مۇمكىن. وسى تۋرالى قايدا شاعىمدانساق تا، ناتيجە جوق. ولار تەك اكىمشىلىك جازامەن قۇتىلىپ كەتەدى، – دەيدى قالا تۇرعىنى تۇرالى نۇرلان ۇلى.
ماستاردىڭ ايقايى، توبەلەسى باستالادى
شىنىندا دا، بىلاي قاراپ تۇرساق، ويىن-ساۋىق مەكەمەلەرى مەن قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىن تۇرعىن ۇيلەردىڭ استىنا ورنالاستىرۋعا تىيىم سالماي بولمايتىن سەكىلدى. ويتكەنى، مۇنداي مەكەمەلەر زاڭمەن بەلگىلەنگەن نورمالاردى ساقتامايدى. ءتىپتى، ولاردىڭ ىرگەلەس اۋماقتاردى باسىپ الىپ، جازعى تەرراسالار تۇرعىزاتىنى ءجيى بايقالادى. كەيىن ونى قالا قۇرىلىسىن باقىلاۋ باسقارماسى سوت ارقىلى بۇزدىرىپ جاتادى. ونىمەن قوسا، تۇرعىنداردىڭ ءوزىنىڭ كولىگى سىيماي تۇرعان اۋلاعا كافە-رەستورانعا كەلگەن كولىكتەر سىعىلىسىپ تۇرىپ الادى. ودان كەيىن تۇندە اۋلالاردا شۋ، ماستاردىڭ ايقايى، توبەلەسى باستالادى. بۇل تۇرعىنداردىڭ ءجۇيكەسىن جۇقارتاتىنى ءسوزسىز. تۇندە تاستاعان تەمەكىنىڭ تۇقىلى دا اۋلالاردا تولىپ جاتادى. ونى مەكەمە يەلەرى تازالامايدى. بۇدان شىعاتىن جالعىز جول – كافە-رەستورانداردى تۇرعىن ءۇيدىڭ استىنا ورنالاستىرۋعا تىيىم سالۋ.
نەگىزى، تۇرعىندار مەن كاسىپكەرلەر اراسىنداعى داۋ-جانجال الماتىدا ءجيى بولىپ تۇرادى. ءبىراق ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارىن تەكسەرۋگە بىرنەشە رەت موراتوريي جاريالانعان. وكىنىشكە وراي، وسى جاعدايدان كەيىن كوپتەگەن كاسىپكەرلەر ءتىپتى قاراپايىم نورمالار مەن ەرەجەلەردى ەسكەرمەيتىن بولدى. ەندى موراتوريي ەنگىزىلدى ەكەن دەپ، كاسىپكەرلەر ءبىلگەنىن ىستەي بەرۋىنە بولا ما؟ ازاماتتاردىڭ تۇرعىن ۇيلەردەگى ءقاۋىپسىز جانە قولايلى ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا دەگەن كونستيتۋسيالىق قۇقى قاشانعى تاپتالا بەرمەك؟..
قالاي دەسەك تە، تۇرعىنداردىڭ جازباشا تالابى بويىنشا تۇرعىن ۇيلەردەگى تاماقتانۋ وبەكتىلەرىنە تەكسەرۋ جۇرگىزىلۋى كەرەك. وعان بارلىق پاتەر يەلەرىنىڭ وكىلى قاتىستىرىلۋى ءتيىس. سونداي-اق، ونداي جەردە ورنالاسقان كافە-رەستورانداردىڭ ىشىندە تەمەكى، كاليان، ەلەكتروندى شىلىم تارتۋعا تىيىم سالعان ءجون. مۋزىكانىڭ دا باقىرىپ شىعۋىنا شەكتەۋ قويعان دۇرىس. سونىمەن بىرگە، تۇرعىن ۇيدەگى قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىن ءورت ءقاۋپى جوعارى نىسانداردىڭ قاتارىنا جاتق ى ز ى پ ، ول ا ر ع ا ءو رت س ءو ن د ءى رۋ كەلىسىمدەرىن بەرۋ شارتىن قاتاڭداتۋ قاجەت.
تۇندە مازانى السا، نە ىستەۋ كەرەك؟
پاتەردى جوندەۋ، كوڭىلدى وتىرىستار، قاتتى مۋزىكا، بەيمازا ءۇي جانۋارلارى – وسىنىڭ بارلىعى اكىمشىلىك كودەكس بابىنىڭ بۇزىلۋىنا سەبەبى بولا الادى. ۇنەمى ەمەس، تەك تۇنگى ۋاقىتتا – 22-دەن تاڭعى 9-عا دەيىن.
ەگەر ءسىز جوعارىدا ايتىلعان جاعدايلاردىڭ بىرىمەن بەتپە-بەت كەلسەڭىز، نە ىستەۋ كەرەك؟ ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىڭىزدىڭ كوڭىلىڭىز تولمايتىنىن اۋىزشا ايتاسىز. مىسالى، مۋزىكانىڭ داۋسى قاتتى قويىلماۋىن سۇرايسىز. ەگەر اۋىزشا وتىنىشتەن كەيىن شۋ باسىلماسا، اتالمىش جاعدايدا قۇقىقتىق ءتارتىپ قىزمەتىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەسىز.
ق ر اكىمشىلىك كودەكسىنىڭ «تىنىشتىقتى بۇزۋ» 437-بابىنا سايكەس: جەكە تۇلعالاردىڭ قالىپتى دەمالىسى مەن تىنىشتىعىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن، ساعات 22-دەن تاڭعى 9-عا دەيىن تىنىشتىقتى بۇزۋ، ونىڭ ىشىندە تۇرعىن-جايدا جانە ونىڭ سىرتىندا شۇعىل قاجەتتىلىكپەن بايلانىسى جوق شۋ شىعاراتىن جۇمىستاردى جۇرگىزۋ، سول سياقتى تۇرعىن عيماراتتاردا جانە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى اۋماقتارىندا ورنالاسقان ويىن-ساۋىق ورىندارىنىڭ جۇمىس كۇندەرى ساعات 22-دەن تاڭعى 9-عا دەيىن، دەمالىس جانە مەرەكە كۇندەرى ساعات 23-تەن تاڭعى 10-عا دەيىن تىنىشتىقتى بۇزۋى جەكە تۇلعالارعا – 5، شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە نەمەسە كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدارعا – 20، ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە – 30، ءىرى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە – 100 اەك (ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش) ءمولشەرىندە ايىپپۇل سالۋعا اكەپ سوعادى.
اكiمشiلiك جازا قولدانىلعاننان كەيiن بiر جىل iشiندە قايتالاپ جاسالعان ءدال سول ارەكەت جەكە تۇلعالارعا – 10، شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە نەمەسە كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدارعا – 40، ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە – 60، ءىرى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە – 150 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى.
ءسىز قالالىق تەلەفوننان 102، ۇيالى تەلەفوننان 112 ءنومىرى بويىنشا قوڭىراۋ شالىپ پوليسياعا جۇگىنىپ، ۋچاسكەلىك ينسپەكتوردى شاقىرا الاسىز. ينسپەكتور اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى وسىنداي ىستەردى ق ر اقبك (اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى كودەكس) 685-بابىنىڭ 2-تارماعىنا سايكەس قاراۋعا جانە ق ر ىشكى ىستەر ورگاندارى اتىنان اكىمشىلىك جازا قولدانۋعا قۇقىلى.
الايدا، بۇل كۇندىزگى ۋاقىتتا قالاعانشا شۋ شىعارۋعا بولادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ادامعا اسەر ەتەتىن فيزيكالىق فاكتورلاردىڭ گيگيەنالىق ستاندارتتارى ءارتۇرلى ءۇي-جايلار ءۇشىن شۋدىڭ رۇقسات ەتىلگەن دەڭگەيىن بەلگىلەيدى. پاتەرلەردىڭ تۇرعىن بولمەلەرى ءۇشىن بۇل كۇندىز 40 دب (ەڭ كوبى 55 دب) جانە تۇندە 30 دب (ەڭ كوبى 45 دب) بولۋى قاجەت. شۋ دەڭگەيىن ولشەۋ ءۇشىن ازاماتتار دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ اۋماقتىق دەپارتامەنتتەرىنە جۇگىنۋى كەرەك. ولار بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان جاعدايدا اقبتك-نىڭ «حالىقتىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاماتتىلىعى سالاسىنداعى زاڭناما تالاپتارىن، سونداي-اق گيگيەنالىق نورماتيۆتەردى بۇزۋ» 425- بابى بويىنشا اكىمشىلىك حاتتاما جاساپ، بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ تۋرالى نۇسقاما شىعارا الادى.
تاقىرىپقا وراي
نۇرعالي جۇمابەك ۇلى، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى: ولاردى قالانىڭ شەتىنە كوشىرۋ كەرەك
ءىرى قالالارىمىزدا عانا ەمەس، وبلىس ورتالىقتارى مەن اۋداندارداعى شاعىن قالالاردا تۇرعىن ۇيلەردىڭ استىنىڭ بارلىعى ءتۇرلى ماقساتتاعى ويىن-ساۋىق نىساندارىنا اينالعان. ءقازىر ونداي جەردەردە كافە-رەستوراندار قاپتاپ كەتتى. بۇل رەتتە اتالمىش نىسانداردىڭ جاسوسپىرىمدەر مەن بالالارعا قىزمەت ەتپەۋىن ارنايى ورىندار قاداعالاپ وتىرۋى ءتيىس. كەرەك دەسەڭىز، ساۋنا، ويىن اۆتوماتتارى، بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن بيليارد زالدارىن تۇرعىن ۇيگە جولاتپاۋ كەرەك. ولار سول جەردەگى تۇرعىن ۇيلەردىڭ مازاسىن عانا الىپ قويماي، سول ۇيلەردىڭ بالالارىنىڭ دا تاربيەسىنە كەرى اسەر ەتىپ وتىر. ءتىپتى، بالالار عانا ەمەس، بۇگىندە ەرەسەكتەر دە ادام پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتەتىن الگى نىسانداردىڭ تۇتقىنىنا اينالۋدا. سونداي-اق، بۇگىندە ساۋنالاردىڭ دا كەز كەلگەن جەردەن اشىلىپ، بەيبەرەكەت جۇمىس ىستەي باستاعانى الاڭداتادى. ولارعا مۇلدەم باقىلاۋ جوق. ساۋناداعى ءتارتىپتى قاداعالاپ وتىرۋعا ءتيىستى پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوزى ساۋنا يەلەرىمەن اۋىز جالاسىپ العانىنا بايلانىستى فاكت كوپ كەزدەسەدى. سوندىقتان ساۋنانى تۇرعىن ءۇيدىڭ استىنان عانا ەمەس، جالپى قالادان الاستاتقان ءجون. ولار قالانىڭ شەتىندە، ەلەۋسىزدەۋ جەردە ورنالاسۋى ءتيىس.
باقىتبەك جاقىپوۆ، كاسىپكەر: ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىنا ويىسقان دۇرىس
نەگىزى، مەن كاسىپكەرلەرگە ايتار ەدىم، تۇرعىن ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قاباتىنان كافە اشۋ ءتيىمسىز. نەگە؟ سەبەبى، وندا جۇمىس ۋاقىتى شەكتەلەدى. تۇنگى 11-گە دەيىن عانا جۇمىس ىستەي الاسىڭ. ودان كەيىن جابۋعا تۋرا كەلەدى. سوسىن تاماقتانۋ ورنىن اشقان سوڭ، اۆتونومدى سورعىش ورناتاسىڭ. دۋالدى تەسىپ، قۇبىر شىعارۋ ءۇشىن تۇرعىنداردىڭ كەلىسىمىن، قالا قۇرىلىسىن باقىلاۋ باسقارماسىنان رۇقسات الۋىڭ ءتيىس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كوپپاتەرلى ءۇيدىڭ اراسىنا تەحنيكالىق سورعىش ورناتۋ قىمباتقا تۇسەدى. ونىمەن قويماي، تۇرعىنداردىڭ شاعىمى مەن ءتيىستى ورگانداردىڭ ۇنەمى تەكسەرىسى جۇيكەڭدى جۇقارتادى. ءبارىبىر تۇرعىندار وزدەرىنىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن كۇرەسە بەرەدى. حالىق سوتقا دەيىن شاعىمدانىپ قاعاز، قاۋلى جانە سوت شەشىمدەرىنىڭ ۇيىندىسىنە كومىلەسىڭ. وسى كەرەك پە؟ ءقازىر زاڭ كۇشەيىپ كەلەدى. بۇرىنعىداي ايىپپۇلمەن قۇتىلىپ كەتۋ قيىن. سوندىقتان لاجى بولسا، ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىنا، سۋپەرماركەتتەرگە كوشۋ قاجەت. ادامدار ونداي جەرلەرگە كوپ كەلەدى. بالا-شاعاسىمەن قىدىرادى. ولاردىڭ جوق دەگەندە 25–30 پايىزى كافە مەن مەيرامحانالاردان تاماقتانادى. وسىنداي ءىرى ساۋدا ورتالىعىنا كوشسەڭىز، تۇرعىن ءۇيدىڭ عيماراتىن بۇزىپ شىعىندالمايسىز، كوپ قاراجات جۇمساماي- اق، كەلۋشىلەرگە قىزمەت كورسەتە الاسىز. ەسەسىنە، جانىڭىز تىنىش بولادى. پايدا دا تاباسىز. ەڭ باستىسى، دۇرىس ورىن تاڭداپ، ادام كوپ جينالاتىن ورتالىققا جايعاسساڭىز، قىزمەتىڭىزگە جۇگىنەتىندەر از بولمايدى.
اسقار مۇرات ۇلى، ينجەنەر-ەنەرگەتيك: باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت
قانشا دەگەنمەن، كەز كەلگەن قۇرىلىس نىسانى باس جوسپاردا كورسەتىلۋى كەرەك. بارلىق قالانىڭ ارنايى باس جوسپارى بولادى. سوندا بارلىعى تالاپقا ساي الدىن الا كورسەتىلىپ، ناقتىلانۋى ءتيىس. ءار قالانىڭ الداعى 15–20 جىلداعى دامۋ فۋنكسياسىنا ساي ءبارى ايشىقتالۋى كەرەك. مۇنىڭ سىرتىندا باس جوسپاردا ەسكەرىلمەي تۇرعىزىلعان نىساندار زاڭسىز بولىپ سانالادى. ءبىراق كەيىنگى جىلدارى كوپتەگەن تۇرعىن ءۇيدىڭ استى ءتۇرلى ويىن-ساۋىق وردالارىنا، ساۋناعا، بيليارد زالىنا اينالۋى جيىلەپ كەتتى. مۇنىڭ بارلىعىن قالالىق اكىمدىككە قاراستى قالا قۇرىلىس باقىلاۋ مەكەمەسى قاداعالاپ وتىرۋعا مىندەتتى. الايدا، بۇگىندە تۇرعىن ۇيلەردە ويىن-ساۋىق ورداسى ازايىپ كەلەدى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا المايمىز. سوندىقتان وسى سالاداعى بولىپ جاتقان زاڭسىزدىقتاردى تىيۋ ءۇشىن ءتيىستى ورىندار تاراپىنان باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت.