بۇل ونىڭ كەلەسى جىلى وتەتىن سايلاۋعا قاتىسۋىنا كەدەرگى بولماق
باتىس باسىلىمدارى سوڭعى كۇندەرى اقش-تىڭ ەكس- پرەزيدەنتى دونالد ترامپ وزىنە قارسى وتەتىن سوتقا كەلدى دەپ جارىسا جازا باستادى. الايدا، بۇل پروسەسس كۇنى بۇگىن باستالعان جوق. مۇنداي ىستەر ول بيلىكتە بولعان كەزدەن بەرى جۇرۋدە. جاعدايدى سوڭعى كەزدەرى ءورشىتىپ وتىرعان ونىڭ ساياسي امبيسياسى. ول ەكىنشى رەت پرەزيدەنت بولۋعا مۇددەلى. 2024 جىلعى سايلاۋعا دايىندىقتى الدەقاشان باستاپ كەتتى.
دەموكراتتاردىڭ باستى قارۋى – سوت جۇيەسى
امەريكا قۇراما شتاتتارى الەمدىك دەموكراتيانىڭ سيمۆولى. سودان بولار، الەمدەگى ەڭ كۇردەلى ساياسي جۇيە قالىپتاسقان. مۇندا ۇزاق جىلدان بەرى ەكى ساياسي پارتيا بيلىككە تالاسىپ كەلەدى. ءبىر جاعى دەموكراتتار بولسا، ولاردىڭ باستى باسەكەلەسى – رەسپۋبليكالىقتار.
ءقازىر ەكى پارتيا اراسىندا قىزۋ باسەكە جۇرۋدە. وعان 2024 جىلى وتەتىن پرەزيدەنت سايلاۋى سەبەپ بولىپ وتىر. ساياسي بايگە ەكس-پرەزيدەنت د.ترامپتىڭ ۇمىتكەر بولامىن دەگەن مالىمدەمەسىنەن كەيىن قىزا ءتۇستى. ول بۇل تۋرالى 2022 جىلدىڭ قاڭتارىندا ايتىپ ەدى. اريزونا شتاتىندا ونى قولداپ ميتينگ وتەدى. بۇل مالىمدەمەنى سول كەزدە جاريالاعان. ونىڭ بۇل شتاتتى تاڭداۋى بەكەر ەمەس. اريزونا ۇنەمى رەسپۋبليكالىقتاردى قولداپ كەلگەن شتات. ول 2016 جىلعى سايلاۋدا وسى شتاتتا جەڭىپ ەدى. ءبىراق 2020 جىلى كۇتپەگەن جەردەن شتات دجو بايدەندى قولدادى.
بۇل مالىمدەمەدەن كەيىن دەموكراتتار ىسكە كىرىستى. پارتيانىڭ باستى قارۋى سوت-قۇقىقتىق جۇيە. بيىل ترامپقا قارسى بىرنەشە ءىس قاتار ءتۇرلى شتاتتاردا جۇرۋدە. كەيبىرەۋلەرى بويىنشا تەرگەۋ جۇمىستارى ءجۇرزىلىپ جاتسا، ەكى ءىس بويىنشا سوت پروسەسى باستالدى. بيىل ساۋىردە پرەزيدەنت بولعان كەزدە ايەلىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالدى دەگەن ايىپ بويىنشا ءىستى جابۋعا ۇمتىلدى دەگەن ايىپ تاعىلدى. بۇل ءىس نيۋ-يورك فەدەرالدى سوتىندا قارالۋدا.
ودان كەيىن ماۋسىم ايىندا ونىڭ ۇستىنەن تاعى ءبىر قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. وعان قۇپيا قۇجاتتاردى دۇرىس قولدانبادى دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر. ال سوڭعى ءىس بويىنشا سوت 3 تامىزدا باستالدى. ۆاشينگتوننىڭ سوتى وعان 2021 جىلى كاپيتولييگە جاسالعان شابۋىلعا تۇرتكى بولدى دەگەن ايىپ تاعۋدا. ال ترامپ بولسا بۇل ىستەردىڭ بارىنە دەموكراتتاردى ايىپتاپ وتىر. ونىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ باستى ماقساتى سايلاۋالدى كامپانياعا كەدەرگى كەلتىرۋ. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. سەبەبى، ءبىر توپ دەموكراتتار سوڭعى سوت پروسەسىنىڭ جاريا ءوتۋىن تالاپ ەتكەن. ولار 2021 جىلعى وقيعالار دەموكراتياعا قايشى دەيدى.
ترامپ ساياسي اڭىزداردى قولدانۋدىڭ حاس شەبەرى
دەموكراتتاردىڭ سايلاۋداعى باستى قارۋى سوت جۇيەسىن ءوز ماقساتىنا قولدانۋ بولسا، ترامپ قوعامنىڭ سەزىمدەرىن باسقارۋدى ادەتكە اينالدىرعان. العاش رەت 2016 جىلى جەڭىسكە جەتكەن كەزدە دە، ودان كەيىن 2021 جىلى سايلاۋ ناتيجەسىمەن كەلىسپەيتىن نارازىلاردىڭ كاپيتولييگە باسىپ كىرۋىندە دە وسىنداي ساياسي تەحنولوگيانى قولداندى.
ساياسي اڭىزداردى جاساۋ جانە سول ارقىلى قالىڭ بۇقارانى باسقارۋ تەحنولوگياسىن كوپ ساياساتكەرلەر قولدانادى. مەملەكەت پايدا بولعاننان بەرى قولدانىلىپ كەلەدى دەسەك، ارتىق ەتپەس. ونى اسىرەسە، اۆتوريتار، ديكتاتۋراعا بەيىم ادامدار قولدانادى.
ساياسي اڭىزدار كەڭىنەن قولدانىلادى
ساياسي اڭىزداردى كولونيالدى ەلدەر دە ءجيى قولدانعان. مىسالى، پاتشا ۇكىمەتى كەزەڭىندە جوڭعار شاپقىنشىلىعى جايلى اڭىز ءالى كۇنگە دەيىن قازاق قوعامىنا اسەر ەتۋدە. بەرتىن كەلە كەڭەس ۇكىمەتى ۇلتتار دوستىعى اياسىندا قازاق حالقى مەيماندوس، قوناقجاي حالىق دەگەن اڭىزدى ومىرگە اكەلدى. بۇل اڭىز دا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قوعامدىق-ساياسي جاعدايعا اسەر ەتۋدە. كەز كەلگەن ەتنوسارالىق داعدارىستا اقساقالدار ينستيتۋتى ورتاعا ءتۇسىپ، باسۋ ايتقاندا حالىقتىڭ ساناسىنا سىڭگەن كوزقاراستاردى قولدانادى. شىندىعىندا، مەيماندوستىق پەن قوناقجايلىلىق قازاققا عانا ءتان قاسيەت ەمەس. بىزدە بۇل قاسيەت بار ەكەنى راس. الايدا، مۇنى ساياسي قۇرال رەتىندە قولدانۋ ءتيىمدى ەمەس. داۋدى ۋاقىتشا عانا شەشەدى. نەگىزى بۇل قۇرالدىڭ ورنىنا زاڭ ينستيتۋتتارى جۇمىس ىستەۋى ءتيىس.
ءبىز جوعارىدا دەموكراتتاردىڭ ساياسي ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن سوت-قۇقىقتىق جۇيەنى قولداناتىنىن جازدىق. ال ترامپ بيلىككە جەتۋ ءۇشىن ساياسي اڭىزداردى قولدانادى. 2016 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىنا دونالد ترامپ پەن حيللاري كلينتون باستى قارسىلاستار بولدى. سايلاۋالدى كامپانيا كەزىندە «پيسساگەيت» دەگەن كونسپيرولوگيالىق «قاستاندىق تەورياسى» (تەوريا زاگوۆورا) قوعامدا كەڭ تارادى. ونىڭ باستى ماقساتى كلينتوننىڭ ساياسي بەدەلىن ءتۇسىرۋ ەدى. بۇل تەورياعا سايكەس، كلينتون مەن وزگە دە دەموكراتيالىق پارتيا وكىلدەرىنىڭ بالالاردى ازاپتايتىن قۇپيا ۇيىممەن بايلانىسى بار-مىس. ولار Comet Ping Pong پيسسەرياسىندا جينالىپ، بالالاردى ازاپتايتىن ءتۇرلى ءدىني راسىمدەر جاسايدى-مىس.
ترامپ پرەزيدەنت بولعان تۇستا امەريكادا تاعى ءبىر كونسپيرولوگيالىق تەوريا تارادى. QAnon دەپ اتالاتىن تەوريا بويىنشا الەمدى جانە امەريكانى قۇپيا ساتانيست- پەدوفيلدەر باسقارادى-مىس. ولاردىڭ ويىنشا، بۇل ۇيىمعا دەموكراتيالىق پارتيا وكىلدەرى، گولليۆۋد جۇلدىزدارى جانە وزگە دە بەلگىلى تۇلعالار كىرەدى. 2021 جىلى كاپيتولييدى باسىپ الۋعا وسى تەوريانى قولدايتىندار قاتىسقان دەگەن اقپارات تا بار.
ەكس-پرەزيدەنتتى قولداۋشىلار تاعى ءبىر كونسپيرولوگيالىق تەوريانى كەڭىنەن تاراتادى. بۇل تەوريا بويىنشا سايلاۋ ناتيجەسىنە سىرتقى كۇشتەر (مەملەكەتتەر) اسەر ەتكەن، سوندىقتان ترامپ سايلاۋدا جەڭىلگەن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى ءححى عاسىردا دا ساياسي اڭىزدار كەڭىنەن قولدانىلادى. ءتىپتى، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ وزىندە دە.
ال كەلەسى جىلى وتەتىن سايلاۋعا كەلەر بولساق، ترامپ رەسپۋبليكالىقتاردىڭ نەگىزگى ۇمىتكەرى بولسا دا، جەڭىسكە جەتۋى قيىن بولماق.
«اlmaty-akshamۋ»، №93، 5 تامىز، 2023 جىل