سىزدەر اراگىدىك جاڭالىق وقيتىن بولساڭىزدار، تولەم بالانسى، ساۋدا بالانسى دەگەن سوزدەردى كوزدەرىڭىز شالعان شىعار. ءجاي ەكونوميكالىق تەرمين بولىپ كورىنگەنىمەن، ونىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە وينايتىن ءرولى بار. مىسالى، ول تەڭگە باعامىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سوندىقتان وسى ۇعىمداردى ءبىلىپ جۇرگەنىمىز ابزال.
تولەم بالانسى – ءبىر اۋىز ءسوزبەن ايتقاندا، قازاقستان مەن باسقا ەلدەر اراسىنداعى ەكونوميكالىق وپەراسيالار، ياعني اقشا اعىنىنىڭ كورسەتكىشى. ءبىز باسقا ەلگە قانشا اقشا جىبەردىك، ال باسقا ەلدەن بىزگە قانشا كەلدى. وسىنىڭ بارلىعى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىنا ەسەپتەلەدى. مىسالى، ايلىق بالانس، توقساندىق بالانس، جىلدىق بالانس دەپ بولىنگەن. وسى بالانستى ەسەپتەۋدىڭ حالىقارالىق ءادىسى بار. ونى حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى بەكىتىپ، جاڭالاپ وتىرادى.
تولەم بالانسىنىڭ وپەراسيالارىن ماماندار بەكىتىلگەن ءادىس بويىنشا ءۇش توپقا ءبولىپ قاراستىرادى.
ولار: اعىمداعى شوت، كاپيتالمەن وپەراسيالار شوتى جانە قارجىلىق شوت.
اعىمداعى شوت ءبىزدىڭ ەلدىڭ كومپانيالارى، جەكە تۇلعالارى مەن شەتەلدىك كومپانيا، نە جەكە تۇلعالار اراسىنداعى تاۋارلار، قىزمەتتەر، بيزنەستەن كەلگەن كىرىستەر اعىندارىن كورسەتەدى. ياعني ەگەر ءسىز ينستاگرامنان نەمەسە اليەكسپرەستەن شەتەلدەن تاۋارعا تاپسىرىس بەرسەڭىز، ولار وسى اعىمداعى شوت ستاتيستيكاسىنا ەنەدى.
كاپيتالمەن وپەراسيالار شوتىنا ءىرى بيزنەستىڭ وپەراسيالارى، ينۆەستيسيالار، ديۆيدەندتەر، ياعني وندىرىستىك ەمەس قارجىلىق اكتيۆتەرمەن جاسالعان وپەراسيالار كىرەدى.
قارجى شوتى قارجىلىق اكتيۆتەردى تازا ساتىپ الۋ مەن وتاندىق كومپانيالار مەن شەتەلدىك كومپانيالار اراسىنداعى قارىزدىڭ ءمولشەرىن كورسەتەدى.
تولەم بالانسىنىڭ ىشىندە ساۋدا بالانسى دا كىرەدى. ساۋدا بالانسى – قازاقستاننىڭ سىرتقا شىعارىپ ساتقان تاۋارلارىنىڭ قۇنى مەن ەلىمىز سىرتتان ساتىپ العان تاۋارلار قۇنى اراسىنداعى كورسەتكىش. ەگەر ءبىزدىڭ ەكسپورتتان تاپقان اقشامىز يمپورتتان تاپقان اقشادان ارتىق بولسا، وندا ساۋدا بالانسى ءبىز ءۇشىن جاعىمدى بولادى.
مىسالى، 2022 جىلى ءبىز 36،3 ميلليارد دوللارلىق جاعىمدى ساۋدا بالانسىنا قول جەتكىزدىك.
الايدا، ۇلتتىق بانك بولجاۋىنشا، 2025 جىلدارعا قاراي تولەم بالانسى پروفيسيتتەن دەفيسيتكە اۋىسا باستاماق. ونىڭ سەبەبى، ءبىزدىڭ ىشكى ءوندىرىسىمىزدى رەتتەپ، قايتا وڭدەۋ تاۋارلارىن شىعارا الماي وتىرعانىمىزدا جاتىر. ەگەر ءوزىمىز تاۋار شىعارا الماساق، وندا يمپورتتىڭ ۇلەسى ارتا تۇسەدى.
ەكسپورتتان دوللار بىزگە كەلەدى، ونى كومپانيالار جالاقى، سالىق تولەۋ ءۇشىن بيرجادا تەڭگەگە ايىرباستايدى. ال يمپورتەر كومپانيالار تيىسىنشە بيرجادان تەڭگەگە دوللار ساتىپ الىپ، ونى سىرتتان تاۋار الۋعا جۇمسايدى. قازاقستان قور بيرجاسىندا تەڭگە باعامى ۇسىنىس/سۇرانىس ارقىلى قۇرىلاتىندىقتان، ەگەر دوللارعا سۇرانىس كوپ بولسا، وندا دوللار قىمباتتاپ، تەڭگەنىڭ كۋرسى ءتۇسىپ كەتەر ەدى. جاعىمدى ساۋدا بالانسى كەزىندە تەڭگەگە سۇرانىس كوبىرەك بولادى دا، ونىڭ باعامى دا جوعارى دەڭگەيدە بولادى.
ەكونوميست ماماندار سول سەبەپتى ساۋدا بالانسىنداعى دەفيءسيتتى «تەڭگەگە جاسالعان قىسىم فاكتورى» دەپ باعالاپ جاتادى. ۇزاقمەرزىمدى ساراپتاما جاساعاندا، مۇناي باعاسى باررەلىنە 85 دوللاردان اساتىن كەزدەردە ءبىزدىڭ ساۋدا بالانسىمىز جاعىمدى بولاتىنىن بايقادىم. ال مۇناي قۇنى ودان ءتۇسىپ كەتسە، بىردەن ەكسپورتىمىزدىڭ سومالىق مولشەرى يمپورتتان ۇتىلا باستايدى. ياعني تەڭگە دە مازاسىزدانادى.
سوندىقتان ەرتەڭگى تەڭگە باعامىن بولجاعىڭىز كەلسە، مۇنايدىڭ بۇگىنگى باعاسىنا قاراپ، شامامەن تون پىشە الاسىز.