قارجىلىق ساۋاتتىلىق
وسىنىڭ الدىندا اقشا-نەسيە ساياساتىنا قاتىستى قالام تەربەسەك، بۇگىن بازالىق ستاۆكانىڭ نە ەكەنىن قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز. ول ەلىمىزدەگى كرەديت پەن دەپوزيتتەردىڭ پايىزدىق سىياقى مولشەرلەمەلەرىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
بازالىق ستاۆكانى ەلىمىزدەگى مونەتارلى بيلىك بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-نەسيە ساياساتى جونىندەگى كوميتەتى بەكىتەدى. ءقازىر ونىڭ دەڭگەيى 16،5%، ال اۋىتقۋ كوريدورى پليۋس مينۋس 1 پۋنكت. بۇل نەنى ءبىلدىرەدى؟ دەمەك، ەلىمىزدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ۇلتتىق بانكتەن 17،5 پايىزبەن كرەديت الا الادى. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق بانككە 15،5 پايىزبەن دەپوزيت سالا الادى.
وسى بازالىق ستاۆكا ارقىلى ۇلتتىق بانك ينفلياسيانى رەتتەپ وتىرادى. 2020 جىلى ورىن العان پاندەميادان كەيىن بۇكىل الەم بويىنشا تاۋار تاسىلىمى توقتاپ قالدى دا، پلانەتا ماسشتابىندا قىمباتشىلىق كۇرت ارتىپ كەتتى. قازاقستاندا 2021 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ينفلياسيا 8،4% بولىپ تۇرعان، ال 2022 جىلى ول 20،3 پايىزعا دەيىن بىردەن كوتەرىلدى. جالپى، بىلتىرعى جىلدى ءبىز ءۇشىن ينفلياسيالىق شوك كەزەڭى دەپ ايتساق بولادى.
كلاسسيكالىق ەكنوميكالىق تەورياعا ساي، ينفلياسيا تىم ءورشىپ تۇرعاندا ورتالىق بانكتەر بازالىق ستاۆكانى جوعارى دەڭگەيدە ۇستاۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ۇلتتىق بانك تە بىلتىرعى جىلدىڭ سوڭىندا ستاۆكانى 14 پايىزدان بىردەن 16،75 پايىزعا كوتەردى.
ۇلتتىق بانك نەگە بازالىق ستاۆكانى جوعارى كوتەردى؟ ونىڭ سەبەبى وتە قاراپايىم. اقشا ماسساسى تاۋارلار مەن قىزمەتتەن كوبىرەك بولسا، بىردەن قىمباتشىلىق باستالادى. ياعني اقشا تىم كوپ كەزدە ينفلياسيا كۇشەيەدى. نارىقتاعى وسى اقشا ماسساسىن قارجىگەرلەر «وتىمدىلىك» دەپ اتايدى. ال ەندى، ەگەر بازالىق ستاۆكا جوعارى بولسا، وندا كوممەرسيالىق بانك دەپوزيتتەرىنىڭ دە سىياقىسى جوعارى قويىلادى. مىسالى، ءقازىر بازالىق ستاۆكا 16،5% كەزىندە، بانك دەپوزيتتەرى ءوز كليەنتتەرىنە قىسقامەرزىمدى سالىمدارعا ورتا ەسەپپەن 17،7% ۇسىنۋدا.
وسى كەزدە بانك دەپوزيتتەرىنە اقشانى سالۋ، جيناۋ وتە ءتيىمدى بولادى. بارلىق وتىمدىلىك وسى دەپوزيتتەرگە (جانە وبليگاسيالارعا) اۋىسا باستايدى. سالدەن كەيىن نارىقتا باسى بوس اقشا ازايادى. سونىڭ ناتيجەسىندە، تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ باعاسىنىڭ ءوسۋى باياۋلاپ، ينفلياسيا جوسپارلانعان قالىپقا كەلەدى.
سودان كەيىن ينفلياسيا ساباسىنا ءتۇسىپ جاتسا، ورتالىق بانكتەر بازالىق ستاۆكانى جايلاپ تۇسىرەدى. ول كرەديتتىڭ ارزانداپ، ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ قايتا جاندانۋى ءۇشىن قاجەت.
ەكونوميكا – ارى-بەرى ىرعالاتىن اتكەنشەك سياقتى. ال ونى قاجەت كەزدە سىرعىتىپ، قاجەت كەزدە تەجەپ تۇراتىن كوزگە كورىنبەيتىن كۇش – اقشا- نەسيە ساياساتى. ءوز كەزەگىندە، بازالىق ستاۆكا وسى ساياساتتىڭ نەگىزگى قۇرالى بولىپ تابىلادى.